سفر از دروازه شرق به جهان غرب

سرویس سیاسی خرداد/ سعید جعفری پویا: همیشه نخستین میزبانی و نخسیتن میهمانی یک رئیس دولت جدید از اهمیت بسزایی برخوردار است و تحلیل­گران در پی این هستند تا با رصد این فعل و انفعال با اولویت­های سیاست خارجی آقا یا خانم رئیس دولت جدید آشنا شوند. این اتفاق محدود به ایران یا کشورهای غربی هم نبوده و نیست و رویه­ای جهانشمول به شمار می­رود.

دکتر روحانی هم از این قاعده مستثنی نبوده­است. سفر سلطان قابوس سالخورده؛ نخستین مهمان دکتر روحانی به تهران تا حد زیادی مورد توجه ناظران و تحلیل­گران قرار گرفت. بسیاری سفر پادشاه عمان را حاوی پیامی پنهانی از سوی دولت آمریکا به ایران تفسیر کردند. سلطان قابوس که از زمان محمد رضا پهلوی روابطه حسنه­ای با ایران داشته در چند سال اخیر در مقام میانجی در مناقشات و اختلافات ایران و آمریکا ظاهر شده­است.

اما نخستین سفر خارجی آقای رئیس جمهور شاید از آن­هم حائز اهمیت­تر باشد، چراکه نشاندهنده باور سیاست خارجی یک دولت است. البته روالی که در ایران وجود دارد حواشی این نخستین سفر را فزونی بخشیده­است. رسمی متداول در خصوص سفرهای خارجی رئیس جمهور اینست که نماینده مقام معظم رهبری در مراسم بدرقه رئیس دولت حضور می­یابد و ایشان را راهی سفر می­کند. روالی که البته از بهمن 91 و در مورد رئیس جمهور قبلی قطع شده بود، و در ماه­های پایانی دولت آقای احمدی نژاد، حجت الاسلام محمدی گلپایگانی آبی پشت سر آقای رئیس جمهور نمی­ریخت.

جدای از این حواشی نخستین سفر دکتر روحانی از حیث مولفه­های دیپلماتیک حائز اهمیت ویژه­ای است. بیشکک نخستین شهری است که میزبانی رئیس دولت یازدهم را بر عهده دارد. شهری که قرار است میزبان سیزدهمین نشست کشورهای پیمان شانگهای باشد. سازمان همکاری شانگهای سازمانی میان دولتی است که جهت فراهم آوری همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی در سال 2011 تشکیل شده‌ است. این سازمان که با همت چین و همراهی روسیه تشکیل شده برخلاف پیمان ناتو هنوز معاهده­ای امنیتی میان اعضایش امضا نکرده و بیشتر فعالیتش بر محور افزایش همکاری­های اقتصادی بر محور ژئوپلتیکی آسیای مرکزی بوده است. ایران به همراه افغانستان و پاکستان و مغولستان اعضای ناظر این سازمان هستند. اصرارهای فراوان آقای احمدی نژاد برای ورود به این سازمان در سال 2012 پاسخ نسبی داد و اعضای این نهاد شرقی پذیرفتند ایران به عنوان عضو ناظر در این سازمان حضور داشته باشد.

هرچند این حضور به شکل شایسته­ای محقق نشد و در این راه آقای دولت دهم، شان و منزلت جمهوری اسلامی را برای پذیرفتن درخواستش چندان رعایت نکرد اما با توجه به سیاست خارجی نوین دولت آقای روحانی، تیم دیپلماسی کشور، می­توانند از این ظرفیت به وجود آمده استفاده بهینه را ببرد. اشتراکات فرهنگی و مذهبی فراوانی که در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز برای ایران وجود دارد، از جمله ظرفیت­های نابی است که استفاده لازم از آن برده نشده است. این کشورها که طی یکی دو دهه اخیر به یکی از منابع قابل تامل تامین انرژی جهان تبدیل شده­اند، می­توانند پتانسیل­های قابل توجهی برای اقتصاد ایران داشته باشند. خط لوله­های متنوع انتقال نفت و گاز از این منطقه، جملگی به علت سیاست­های ظالمانه آمریکا از مسیری پرهزینه­تر اما بدون گذر از ایران انتخاب و ساخته شده­اند. خط لوله جیهان – باکو – تفلیس یکی از مهمترین مواردی است که در این خصوص مشاهده می­شود. همچنین استراتژی­های ضعیف دولت پیشین به همراه کارشکنی­های آمریکا باعث شده خط لوله صلح که از مسیر ایران می­گذشت هم تقریبا به تعلیق درآید.

بر این اساس لزوم بازتعریفی صحیح و جامع از سیاست منطقه­ای در آسیای مرکزی از سوی جمهوری اسلامی به شدت احساس می­شود. استراتژی که با توجه به درک صحیح از موقعیت ژئوپلتیک منحصر به فرد جمهوری اسلامی در منطقه تعریف و تبیین گردد. از حیث فنی، مناسب­ترین، ساده­ترین و اقتصادی­ترین راه انتقال انرژی آسیای مرکزی به غرب، عبور از مسیر ایران است. بر این اساس نیازی ویژه در این زمینه احساس می­شود که اقداماتی عملی برای اجرایی کردن عبور این مسیر­ها از ایران انجام بپذیرد.

شانگهای به جز اهمیت قفقازی، از حیث مراودات اقتصادی با روسیه و به ویژه چین اهمیت فراوانی برای جمهوری اسلامی دارد و تیم سیاست خارجی ایران باید از دریچه شانگهای از این پتانسیل­ها استفاده ببرد. ضمن آنکه در شرایط حساس منطقه و طرح موضوع سوریه استحکام این مراودات می تواند تاثیر بسزایی در پیشبرد منافع و مطامع ایران داشته باشد.

از سوی دیگر فاصله زمانی چندانی میان سفر به بیشکک و نیویورک آقای رئیس جمهور وجود ندارد و ایشان از دروازه شرق به غرب خواهد رفت. رویه­های نه چندان دلنشین آقای احمدی نژاد در سفرهای متعددش به نیویورک، باعث شده تا چهره عمومی ایران در جهان تا حد زیادی خدشه دار شود. بر این اساس و از آنجایی که نخستین سخنرانی یک رئیس دولت در مجمع عمومی سازمان ملل از اهمیت به سزایی برخوردار است و تمام جهان نظاره­گر این هستند که پیام جدید آن کشور چیست، تیم سیاست خارجی دولت تدبیر و امید باید توجه ویژه­ای به برنامه­ها و سخنرانی­های آقای رئیس جمهور در نیویورک داشته باشد.

بدیهی است که این سفر و آن سخنرانی، از حیث حقوقی بار چندانی نخواهد داشت اما از حیث روانی و تبلیغاتی می­تواند چنان دنیا را تحت تاثیر قرار دهد که به پیشنهاد رئیس دولت، کل جهان، یک سال را به نام گفتگوی تمدن­ها بنامند و البته می­تواند تا حدی غیرسازنده باشد که به محض شروع سخنرانی، سران بسیاری از کشورهای جهان، به نشانه اعتراض جلسه را ترک کنند.

به هر ترتیب آقای روحانی در ابتدای کار خود با میراث به جای مانده از دولت پیشین، ضمن اینکه مسیر سختی را در عرصه سیاست خارجی بر عهده دارد، از این شانس بالقوه هم برخوردار است در ماه­های ابتدایی دولتش پیام جدید ایران را به گوش جهانیان برساند.