یخ های دیپلماسی در گرمای هسته ای

ایران و آمریکا دو کشوری هستند که قریب به 35 سال در خلاء دیپلماتیک قرار دارند هر دو کشور در این  سالها تلاش چندانی برای احیاء این روابط انجام نداده اند. سیاستمداران آمریکایی همواره سیاست های یکسانی را چه در زمان  حکمرانی جمهوری خواهان چه در زمان سکان داری دموکرات ها در قبال ایران پیش گرفته اند. جمهوری خواهان با سوق دادن جریان فشار بر ایران به سمت جنگ و دمکرات ها نیزکوشیده اند این سیاست فشار بر ایران را ازجنگ به سمت تحریم برده که این دو رویکرد در نقطه غایی یک حاصل و برداشت دارند. تهدید جمهوری خواهان و تحدید دموکرات ها در نهایت تنها تعارض و تقابل را دامن زده و بر دایره انشقاق ها افزوده است.

 آمریکا همواره کوشیده است اسرائیل را ژاندارم و شریک استراتژیک خود در منطقه معرفی کرده و هرگونه حمایت اعم از مالی و نظامی را از این مولود تنش آفرین در سپهر سیاسی خاورمیانه را دریغ نداشته است. در دیگر سو ایران نیز برای مقابله با این استراتژی آمریکا و حفظ منافع خود در برابر تهدیدات و نیز پیگیری آرمان ها و پاردایم های انقلابش دست به کمک و سازماندهی نیروی شبه نظامی حزب الله و کمک های مالی به گروهای فلسطینی مبارزدر برابر اسرائیل زده است.هر تحلیل گری روند موجود را رویارویی غیر مستقیم ایران و آمریکا در منطقه ژئو استراتژیک خاورمیانه می داند و به نظر میرسد بعد ازدوران جنگ سرد مناقشه دیپلماتیک میان ایران و آمریکا دامنه دار ترین منازعه عرصه ژئوپلتیکی جهان باشد. بی گمان این روند در هر دو سو تبعات و هزینه هایی را در بر داشته و برون رفت از این وضعیت و نیل به سمت و سوی یک تناسب با ثبات و غیر منازعه آمیز همواره مورد پرسش تحلیلگران منطقه ای و جهانی بوده و راهکارهای مختلفی در ادوار متفاوت این سه دهه و اندی مورد بررسی قرار گرفته است.

 کوه یخ آسمان دیپلماتیک ایران و آمریکا در دوران اصلاحات با سیاست تنش زدای ایران درآن دوران به سمت آب شدن می رفت . زمانی که سید محمد خاتمی در سازمان ملل به سخن ایستاد کلینتون برای اولین بار به عنوان رئیس جمهور کشور آمریکا سالن مجمع عمومی را ترک نکرد و برای شنیدن سخنان سید محمد خاتمی بر صندلی خود نشست و در انتها به نشانه تایید سخنان محمد خاتمی در زمینه گفتگو وصلح خاتمی را تشویق کرد و در برهه ای نیز مادلین آلبرایت بخاطر رفتار و دخالت آمریکا در حادثه شوم کودتای28 مرداد بطوررسمی عذرخواهی کرد اما این گفتار و رفتارها به آن میزان نبودند که بتواند در دیوار بلند و مرصوص بی اعتمادی میان ایران و آمریکا رخنه ای ایجاد کند.

ایران در آن سالها توانست ادبیات دیپلماتیک تازه ای از خود به جهان مخابره کند و به عنوان یک کشور حامی گفتگو وضد جنگ در دنیا شناخته شود. ولی با روی کار آمدن جمهوری خواهان جنگ طلب ادبیات صلح از دنیا رخت بست و نام ایران از طرف آمریکا در محور شرارت قرار گرفت.  به یک باره در آن سالها جهان وارد فضای جنگ آلودی شد. تا جایی که ایران هم در آن فضا در برابر تهدیدات موضع گیری تدافعی به ادبیات دیپلماتیک خود اضافه کرد ولی هیچ گاه در زمان محمد خاتمی دیپلماسی ایران به یک دیپلماسی جنگ طلبانه تبدیل نشد.  با پیروز شدن محمود احمدی  نژاد در انتخابات سال 84 دنیا شاهد بروز و ظهور گفتمان تازه ای از سوی ایران شد. رویکردهایی که نمی توان آن را در مسیر تعامل جویی با دنیای غرب تفسیر کرده و بیشتر از آنکه به وصل برسد به فصل شدن گرایش داشت.  

 در دیگر سو پرونده هسته ای ایران با رویکردهایی که آن روزها شیخ دیپلمات اتخاذ کرده بود از سطح تهدید برای غرب به سطح چالش رسیده بود، چالشی که می رفت به بسته شدن پرونده هسته ای تبدیل شود اما با روی کار آمدن محمود احمدی نژاد و تغییر رویکرد ایران در گفتار و گفتمان معطوف به پرونده هسته ای سطح برانگیزی کشورهای غربی نیز افزایش یافت و در نتیجه پرونده ایران از آژانس بین المللی هسته ای به شورای امنیت سازمان ملل رفت و چند تحریم بین المللی علیه ایران وضع شد. هر چند ایران کوشید با جلساتی که با آژانس و 5+1 برگزار می شد اعتماد جهانی را برگرداند ولی همواره دراین مورد مانع ترشی های کشورهای غربی مواجه شده و ناکام می ماند.

حال با روی کار آمدن حسن روحانی نفس تازه ای در دستگاه دیپلماسی ایران دمیده شده است. روحانی در جریان مبارزات انتخابی خود گفت این خیلی خوب است که چرخ هسته ای ما بچرخد به شرط اینکه سایر چرخ های  کارخانجات ما نیز بچرخد او می خواست قبل از اینکه به دنبال  به دست آوردن آرای مردم به نفع خود باشد به دنیا پیام دهد هنوزهم کسانی در ایران هستند که با ادبیات صلح طلبانه با دنیا حرف می زنند اودر این مبارزات تاکید می کرد که هم به اعتماد سازی اعتقاد دارد و هم حاضرنیست از منافع هسته ای ایران از جمله غنی سازی اورانیوم کوتاه بیاید. او در اقدامی محمد جواد ظریف ، کار کشته ترین دیپلمات ایران را به سمت صدارت وزارت خارجه برگزید شخصی که بیش ازاینکه در ایران شناخته شده باشد در سازمان ملل شناخته شده بود وی در زمانی که در سازمان ملل به عنوان نماینده ایران منصوب شده بود در زمینه اعتماد سازی  فعالیت های گسترده ای انجام داده و به عنوان دیپلماتی کار کشته در جهان شناخته می شود، روحانی در اقدامی دقیق پرونده هسته ای ایران را از شورای عالی  امنیت ملی به وزارت خارجه آورد تا بتواند با همکاری دستگاه دیپلماسی ایران پرونده هسته ای کشور را با طرح ها و اندیشه هایی نو گرایانه پیش ببرد. روحانی با اقداماتی که در پسا مذاکرات انجام داده تا به اینجا خوب پیش رفته است. یک دیپلمات کارکشته و یک دستگاه دیپلماتیک دقیق همه و همه چیز برای یک مذاکره قاعده مند با دستانی پر از طرف ایران را مهیا کرده و در یک کلام کلید تدبیر روحانی پرداخته شده و قرار است به گفته وزیر امور خارجه اولین مذاکرات هسته ای در حاشیه مجمع سالانه سازمان ملل صورت پذیرد

 امروزباراک اوباما از نامه نگاری دوکشور در زمینه مسائل سوریه سخن به میان آورده است . نامه ای که تا به امروز از مفاد آن هیچ کس با خبر نیست . در این نامه چه چیز نوشته شده است ؟ آیا نامه صرفا در مورد مواضع دو کشور در مورد سوریه بوده است؟آیا در این نامه به مذاکرات هسته ای اشاره ای شده است. آیا کوه یخ روابط دیپلماتیک ایران و آمریکا به سمت ذوب شدن حرکت خواهد کرد ؟ یا اینکه بر ضخامت یخ این کوه افزوده خواهد شد؟ نکته جالب آنکه ظریف امروز با صراحت اعلام کرده که بر خلاف گفته اوباما در نامه وی به موضوع سوریه اشاره نشده و این نکته بر حساسیت موضوع نیز می افزاید مضاف بر آنکه در خبرها آمده بود که حسن روحانی نیز پاسخ نامه اوباما را داده است.  

هر چه هست به نظر می رسد روندی که در مسیر آن حرکت می کنیم بیشتر پالس های مثبت را از خود متبادر می کند تا آنکه بر دامنه تخاصمات بیافزاید البته نباید از این نکته هم تغافل ورزید که درعین این نکات و لحاظ سویه های مثبت اگر موضوع به نقطه معلوم و مشخصی نیل نیابد و گشایشی در خصوص پرونده هسته ای و یا دیگر موضوعات مورد مناقشه حاصل نگردد می توان انتظار برآیندی معکوس را داشت. شاید این تمثیل در این خصوص گویا باشد که کوه یخی که در حال ذوب شدن است و به تکه های کوچک تر تبدیل شده  در عین حال که روند فروپاشی و اضمحلال خود را طی می کند تکه پاره های آن بسیار خطرناک تر بوده و هربخشش می تواند تبعات مهلک تری برای کشتی های در تردد داشته باشد.

حال بزرگترین پرسش در شرایط فعلی با روندطی شده این است که اولین مذاکرات چه روندی را طی کرده و می تواند گره ای از پرونده ده ساله هسته ای باز کند؟ مذاکراتی که قرار است از سازمان ملل و با حضور روحانی وظریف شروع شود و در آینده با 5+1 ادامه پیدا کند.