جهان چگونه به مبارزه با ایدز می‌رود؟

از ۱۹۹۶ تاکنون، اول دسامبر هر سال از سوی تمامی ‌کشورهای عضو سازمان ملل به عنوان روز جهانی ایدز در همدردی با مبتلایان به ایدز، بیماری‌ای که از طریق ویروس HIV منتقل می‌شود، به رسمیت شناخته شده است.

به گزارش مهرخانه، ایدز یکی از مهلک‌ترین بیماری‌های شناخته‌شده در تاریخ پزشکی است که از ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۷، ۲۵ میلیون انسان را به کام مرگ کشانده و در حال حاضر حدود ۳۵ میلیون نفر در جهان با آن زندگی می‌کنند.

انتخاب اول دسامبر به عنوان روز جهانی ایدز اولین‌بار در ۱۹۸۷ از سوی دو نفر از متخصصین برنامه جهانی ایدز پیشنهاد شد و با توسعه این دفتر که اکنون برنامه ایدز سازمان ملل (UNAIDS) نامیده می‌شود، در ۱۹۹۶، روز اول دسامبر نیز به عنوان روز جهانی ایدز معرفی شد.

بعد از آن که کاخ سفید، مقر ریاست‌جمهوری ایالات متحده، برای اولین بار در سال ۲۰۰۷ روبان قرمزی را برای بزرگداشت این روز از سر در خود آویزان کرد؛ روبان قرمز نیز به عنوان نماد این بیماری در سرتاسر جهان شناخته شد.

در سال ۲۰۰۴ میلادی، با ایجاد «حرکت جهانی ایدز» به عنوان یک جنبش جهانی اما مستقل از سازمان ملل، برنامه‌های تدوینی برای این روز نیز از کنترل برنامه ایدز سازمان ملل خارج شده و از سال ۲۰۰۸، موضوع و شعار هر ساله این روز توسط حرکت جهانی ایدز ارائه می‌شود.

در حال حاضر، شعار روز جهانی ایدز از سوی حرکت جهانی ایدز «رسیدن به صفر؛ آلودگی به ویروس HIV، تبعیض، مرگ ناشی از ایدز» است که برای مدت ۴ ساله از ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ تعیین شده است.

ایدز به روایت آمار و ارقام
طبق اطلاع‌رسانی سازمان بهداشت جهانی  (WHO)، ایدز تاکنون ۷۵ میلیون نفر را مبتلا کرده است. در حال حاضر حدود ۳۵.۵ میلیون نفر آلوده به ویروس ایدز هستند که از این میان، ۲ میلیون نفر بین سنین ۱۰ تا ۱۹ سال قرار دارند.

در راستای هدف ۶ از اهداف برنامه توسعه هزاره -که ناظر بر کنترل توسعه بیماری ایدز در تمام کشورهاست- و با توجه به سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده برای این منظور، میزان ابتلائات جدید از سال ۲۰۰۱ تاکنون، در میان کودکان و بزرگسالان ۳۳ درصد (۲.۳ میلیون ابتلای جدید در ۲۰۱۲)، و در میان کودکان ۵۲ درصد (۲۶۰ هزار در ۲۰۱۲) کاهش داشته است.

همچنین، میزان مرگ و میر ناشی از ایدز شاهد کاهش ۳۰ درصدی نسبت به سال ۲۰۰۵ که بیشترین آمار مرگ و میر مربوطه را در سطح جهان داشت، بوده است که این کاهش را باید نتیجه کثرت یافتن توزیع دارو و درمان‌های مربوط به این بیماری (ART) دانست.

برای کشورهای در حال توسعه، ایدز همچنان پدیده‌ای شوم است
باوجود کاهش ابتلای جهانی به ایدز و علی‌رغم افزایش ۲۰ درصدی دسترسی افراد در کشورهای فقیر و در حال توسعه به داروهای این بیماری نسبت به سال ۲۰۰۳، باید گفت این دسترسی تنها در دو سال اخیر (از ۲۰۱۱) بهبود یافته و لذا، در حال حاضر قربانی اصلی این بیماری مردمان کشورهای فقیر و درحال توسعه هستند و نه کشورهای توسعه‌یافته و ثروتمند.

در سال ۲۰۱۲، کمتر از ۱۰ میلیون نفر از مبتلایان به این بیماری در کشورهای فقیر و درحال توسعه -از جمله در منطقه خاورمیانه- که طبق دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی در مرحله مقتضی برای شروع درمان قرار داشتند، به دارو دسترسی یافتند؛ اما ۱۹ میلیون نفر دیگر از این درمان‌ها محروم ماندند.

در سال ۲۰۱۲، حداکثر ۱۹ میلیارد دلار برای کمک به کنترل این بیماری از سوی منابع مختلف مالی جمع آوری شد، در حالی‌که هزینه مورد نیاز سالانه برای کنترل ایدز تا ۲۰۱۵، ۲۲ تا ۲۴ میلیارد دلار تخمین زده شده است.

علاوه بر این، باید توجه داشت که با وجود کاهش ۳۰ درصدی در آمار کلی مرگ و میر ناشی از ایدز نسبت به سال ۲۰۰۵، میزان مرگ در گروه سنی ۱۰ تا ۱۹ ساله به دلیل عدم دسترسی به درمان مطلوب در کشورهای فقیر و درحال توسعه، ۵۰ درصد افزایش داشته است.

ایدز و زنان
طبق آمار UNAIDS، در هر دقیقه یک زن جوان در اثر رابطه جنسی ناایمن، به بیماری ایدز مبتلا می‌شود.

۱۱ تا ۴۵ درصد دختران نوجوان اذعان داشته‌اند اولین ارتباط جنسی آنها ناخواسته و اجباری بوده است.

ایدز، عامل درجه یک مرگ و میر زنان در سن باروری است.

در ۳۲ کشور (ازمیان ۹۲ کشور مورد مطالعه) زنان مبتلا به ایدز معمولاً در برنامه‌های ملی مربوط به کنترل ایدز در نظر گرفته نمی‌شوند.

کمتر از ۳۰ درصد زنان در سطح جهان اطلاعات کافی و مطلوب در زمینه ایدز دارند.

حدود ۴۰ درصد از بارداری‌ها در سطح جهان ناخواسته بوده و این امر خطر ابتلای مادر و فرزند به ایدز را نیز در بر دارد.

از هر ۳۶ زن ساکن مناطق صخرای آفریقا، تنها یک زن در هنگام عمل جنسی از کاندوم استفاده می‌کند.

زنان بین ۱۵ تا ۲۴ سال دو برابر مردان همین گروه سنی در معرض ابتلا به ایدز هستند و ۲۲ درصد از مجموع ابتلائات جدید به ایدز را به خود اختصاص می‌دهند.

پیشگیری یا درمان؛ کدام بهتر است؟
همانگونه که گفته شد، به دلیل بی‌بهره بودن کشورهای درحال توسعه از سیستم درمانی و دارویی مکفی جهت پوشش دادن به مبتلایان به بیماری ایدز از هر گروه سنی، و عدم انسجام در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی مقتضی جهت ارتقاء سطح آگاهی عمومی ‌در رابطه با بیماری ایدز، کشورهای در حال توسعه قربانی اصلی ایدز در شرایط کنونی هستند
.
در این میان و با وجود مبرهن بودن روابطه جنسی به عنوان عامل عمده گسترش بیماری ایدز، مشاهده می‌شود که عمده تلاش‌های سازمان‌های فعال در زمینه کنترل بیماری ایدز معطوف به سرمایه‌گذاری در جهت توسعه شیوه‌های درمانی و دستیابی عمومی‌ به ابزارهای کنترل این بیماری است و نه پیشگیری از طریق تغییرات فرهنگی.

برای مثال، تلاش برای به رسمیت شناختن همجنس‌گرایی به عنوان یکی از مدل‌های جنسی مشروع و موجود به منظور کمک به دسترسی آزادانه این افراد به منابع درمانی و کلینیکی موجود، جای تبلیغات و اطلاع‌رسانی در زمینه ایدز به عنوان یکی از مضرات همجنس‌گرایی را گرفته است و به این ترتیب، آزادی جنسی به قیمت ابتلا به ایدز و تحمیل هزینه‌های گزاف درمانی بر دوش ملت‌ها و دولت‌ها، تبدیل به یک نرم رایج می‌شود. این در حالی است که همه دولت‌ها به یک میزان از توان مالی برای چنین مخارجی برخوردار نبوده و عمده کشورهایی که فرهنگ جنسی آزاد را ترویج می‌کنند، کشورهای ثروتمند و توسعه‌یافته هستند.

از سوی دیگر، ازدواج یک‌سوم دختران در سنین زیر ۱۸ سال در برخی فرهنگ‌ها، ازجمله در کشورهای اسلامی ‌منطقه خاورمیانه، به عنوان عامل خطری برای گسترش ایدز عنوان می‌شود، حال آن‌که راه‌های عمده گسترش این بیماری ـ از جمله، روابط جنسی آزاد در همه سنین و همجنس‌گرایی- در حال مشروعیت یافتن در جوامع هستند.

نمونه دیگر گرایش به اجرای مدل غربی کنترل ایدز در سایر جوامع، اشاره سازمانی همچون UNAIDS به قوانین ارث در برخی کشورها و فرهنگ‌هاست که در آن، سهم‌الأرت متفاوت زن و مرد عامل محرومیت زنان مبتلا از درمان‌های مربوطه تلقی می‌شود.

بااین‌همه، در کنار این تلقی غربی از مبارزه با ایدز، کشورهایی هستند که به روش خود به مقابله ایدز می‌روند. برای مثال، ۴۱ کشور برای ورود و اقامت افراد مبتلا به ایدز به خاک کشورشان محدودیت‌های قانونی در نظر گرفته اند؛ ۱۸ کشور به محض اطلاع از ابتلا افراد خارجی به ایدز اقدام به اخراج آنها از خاک خود می‌کنند؛ ۵ کشور برای ارائه ویزا و اقامت به افراد شرط ارائه تست مربوط به ایدز را گنجانده‌اند؛ و ۵ کشور محدودیت‌های جدی در زمینه اقامت افراد مبتلا به ایدز مقرر داشته‌اند.

عمده کشورهای موجود در این دسته‌بندی، کشورهای حوزه خلیج‌فارس و شمال آفریقا هستند و ۱۳۶ کشور، از جمله ایران، هیچ محدودیت قانونی مشابهی را وضع نکرده‌اند.

اگرچه بیماران مبتلا به ایدز حق حیات داشته و می‌باید از تمامی ‌حقوق انسانی و شهروندی خود بهره‌مند باشند، لکن تفاوت موجود میان رویکردهای اتخاذی دولت‌ها، سازمان‌ها و فرهنگ‌های مختلف برای کنترل و مبارزه با این بیماری، نشان‌دهنده دو رویکرد عمده «پیشگیری»/ «درمان» و یا روش‌های فرهنگی/ کلینیکی است که می‌باید به یک میزان مورد توجه و احترام قرار گیرند، اما رویکردهای فعلی سازمان ملل و نهادهای مرتبط با آن، حاکی از فقدان چنین جامعیتی است.

پی‌نوشت
1.    http://en.wikipedia.org/wiki/World_AIDS_Day
2.http://www.slate.com/blogs/outward/2013/11/29/world_aids_day_2013_ending_aids_without_a_cure.html
3.    http://www.who.int/campaigns/aids-day/2013/en/index.html
4.    http://www.who.int/features/factfiles/hiv/en/index.html
5.    http://www.who.int/campaigns/aids-day/2013/event/en/
6.    https://www.un.org/en/events/aidsday/
7.http://www.unaids.org/en/media/unaids/contentassets/documents/epidemiology/2013/gr2013/20130923_FactSheet_Global_en.pdf
8.    http://www.unaids.org/en/resources/infographics/20120608gendereveryminute/
9.    http://www.unaids.org/en/resources/infographics/20120514travel/
10.    http://www.unaids.org/en/resources/infographics/20121120resultstreatmentgap/