کدام واکسن‌ها در ایران بعد از تزریق عوارض بیشتری داشتند؟
پیامدهای پس از تزریق واکسن کووید-۱۹ در ایران، در گزاره‌برگ پژوهشگران کمیته راهبری مطالعات واکسیناسیون کووید-۱۹، معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت و دانشگاه علوم پزشکی شاهرود مورد بررسی قرار گرفت.
معمولاً در همه کشورها پیامدهای نامطلوب بعد از ایمن‌سازی به صورت روتین ثبت می‌شوند و در ایران نیز چنین سیستمی در معاونت‌های بهداشتی دانشگاه‌ها در حال انجام است که به آن نظام مراقبت غیرفعال می‌گویند. برای واکسن‌های جدید لازم است که پیامدهای اختصاصی متعاقب آن‌ها به صورت علمی و سازمان‌یافته پایش و ثبت شوند.
به دنبال بحث‌های متعدد کارشناسی در کمیته راهبری ایمنی واکسن‌های کرونا (مستقر در معاونت تحقیقات و فناروری وزارت بهداشت)، نظام مراقبت فعال پیامدهای بعد از واکسیناسیون کووید-۱۹ به این منظور طراحی و در حال اجرا است تا در کنار نظام مراقبت غیرفعالی پایش لازم واکسن‌ها صورت بگیرد.
در همین راستا، پژوهشگران کمیته راهبری مطالعات واکسیناسیون کووید-۱۹، معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت و دانشگاه علوم پزشکی شاهرود، با تهیه یک گزاره‌برگ، پیامدهای بعد از واکسن های کووید-۱۹ را گزارش دادند.
نحوه ثبت عوارض
در این مطالعه، افرادی که در شهرهای شاهرود، رشت، سنندج، مشهد، بیرجند، زاهدان و کرمان، یکی از واکسن‌های اسپوتنیک V، آسترازنکا، سینوفارم یا برکت را بر اساس دستورالعمل کشوری واکسیناسیون کووید-۱۹ دریافت کرده‌اند، مورد بررسی قرار گرفتند.
برای هر یک از این واکسن‌ها ۳۰ هزار نفر دریافت‌کننده واکسن به صورت داوطلبانه وارد نظام مراقبت فعال شدند. هزار نفر اول دریافت‌کننده هر نوع واکسن، مشمول ثبت واکنش‌های موضعی و سیستمیک بودند. اگر شرکت‌کنندگان عوارض را در اپلیکیشن اختصاصی مطالعه ثبت نکنند، با این افراد به صورت روزانه به مدت هفت روز بعد از تزریق واکسن (هم دوز اول و هم دوز دوم) تماس تلفنی گرفته می‌شد.
برای بررسی رخداد عوارض نامطلوب جدی و عوارض خاص،کارشناسان به صورت هفتگی تا ۱۷ هفته بعد از تزریق دوز اول و برای آسترازنکا تا ۲۵ هفته پیامدها در سامانه اختصاصی برنامه ثبت کرده و تمام موارد بستری در بیمارستان پیگیری و پرونده آن‌ها در کمیته طبقه‌بندی عوارض بررسی می‌شوند.
از شروع مراقبت در ۱۸ فروردین تا پایان تیر سال ۱۴۰۰، تعداد ۲۳ هزار ۵۵۱ نفر در این نظام مراقبت وارد شدند.
درصد بروز عوارض جانبی در واکسن‌های مختلف
طبق بررسی‌های انجام‌شده، بروز حداقل یک واکنش موضعی یا سیستمیک در روز اول بعد از تزریق برای واکسن‌های آسترازنکا، سینوفارم، اسپوتنیک و برکت به ترتیب ۹۰.۶ درصد، ۴۹.۹ درصد، ۸۳.۹ درصد و ۳۹.۵ درصد بود. این واکنش‌ها در روزهای بعد از تزریق روند کاهشی داشتند، به طوری که در روز هفتم به ترتیب در ۱۲.۵ درصد، ۸.۴ درصد، ۸.۳ درصد و ۷.۲ درصد از شرکت‌کنندگان دیده شد.
مشاهدات حاکی از این بود که واکنش‌های موضعی و سیستمیک بعد از دوز دوم بروز کمتری داشت. به طوری که در روز اول بعد از دوز دوم واکسن‌های آسترازنکا، سینوفارم و اسپوتنیک به ترتیب ۵۴.۲ درصد، ۳۳.۶درصد و ۶۹ درصد از شرکت‌کنندگان حداقل یک واکنش موضعی یا سیستیمیک نشان دادند. تا زمان بررسی این مطالعه تزریق نوبت دوم واکسن برکت انجام نشده بود.
بررسی‌ها نشان داد که تعداد قابل توجهی از موارد کووید-۱۹ که پس از واکسیناسیون در مراقبت‌های روزانه یا هفتگی کشف شده‌اند، در ۱۴ روز اول پس از تزریق دوز اول اتفاق افتاده؛ چرا که سیستم ایمنی پاسخ‌دهی نسبی نداشته است. در بررسی ۱۸۶ مورد بیمار بستری شده به علت کووید-۱۹ پس از تزریق واکسن؛ تنها یک مورد عارضه ترومبوآمبولی ریه (Pulmonary Thromboembolism) به دنبال تزریق واکسن سینوفارم گزارش شده است.
واکسنی که بیشترین عوارض را داشت
به طور کلی می‌توان گفت واکنش‌های موضعی و سیستمیک تزریق واکسن در روزهای اول بعد از تزریق در واکسن آسترازنکا بیشتر از بقیه انواع واکسن است و در درجات بعدی واکسن‌های اسپوتنیک V، سینوفارم و برکت قرار دارند. این واکنش‌ها تا پایان هفته اول بعد از واکسیناسیون روند کاهشی دارد.
باید برای مقایسه این نتایج با مطالعات دیگر به تفاوت‌های گروه سنی و جنسی جامعه مورد مطالعه توجه داشت. در این بررسی، شرکت‌کنندگانی که واکسن اسپوتنیک را دریافت کردند، اکثرا کارکنان کادر درمان بودند و کمترین میانگین سن و درصد مردان را بین چهار واکسن دیگر داشتند. در مورد واکسن برکت نیز هنوز هیچ تزریق دومی از این واکسن تزریق نشده بود و حتی مراقبت‌های روزانه نیز برای هزار نفر اول کامل نشده بود. به همین دلیل نمی‌توان این نتایج را قطعی در نظر گرفت.
خوشبختانه موارد بستری متعاقب واکسیناسیون تا به حال ناچیز بوده است. با این حال باید نتایج قطعی موارد بستری و سایر عوارض شدید، با تکمیل حجم نمونه گزارش شود.
با توجه به این نتایج می‌توان گفت واکسن‌های کووید مورد استفاده در ایران، مانند سایر نقاط دنیا دارای درجاتی از واکنش‌های موضعی و سیستمیک هستند که معمولا تا 7 روز خود به خود از بین می‌رود. به نظر می‌رسد این واکنش‌ها در واکسن‌های سینوفارم و برکت که مبتنی بر ویروس غیرفعال هستند، بروز کمتری دارد.
پژوهشگران این مطالعه می‌گویند: بررسی موارد ابتلا به کووید-۱۹ و بستری بعد از واکسیناسیون با ادامه مطالعه و افزایش حجم نمونه و مدت پیگیری امکان‌پذیر خواهد بود.
این محققان تاکید می‌کنند: عوارض متعاقب واکسیناسیون لزوماً منتسب به واکسیناسیون نیستند. کمیته‌ای مستقل علمی، با انتساب یا عدم انتساب هر یک از عوارض جدی به واکسیناسیون را بررسی کرده و این موضوع در گزارش نهایی لحاظ خواهد شد.
