کارشکنی دقیقه نودی روسیه و چین علیه برجام؛ ماجرا چیست؟
چین و روسیه از آمریکا درباره منافع برجام تضمین کتبی خواسته‌اند. این اقدام چین و روسیه در روزهایی که گفته شده نتیجه مذاکرات وین مثب و برجام در آستانه احیا است، واکنش و انتقادهایی را در پی داشته است.
در روزهایی که توجه و تمرکز افکار عمومی و رسانه‌های بین‌المللی متوجه تحولات اوکراین و ماجراجویی‌های روسیه قرار دارد، به نظر می‌رسد حساس‌ترین سکانس‌های مذاکرات هسته‌ای ایران با کشور‌های ۴+۱ و امریکا نیز از راه رسیده و دو طرف در حال سبک سنگین کردن، آخرین مطالبات خود در بطن گفتگو‌ها هستند. روز گذشته اولیانوف مذاکره‌کننده روسی از احتمال توافق در اواسط هفته آینده خبر داد؛ اظهارنظری که روز جمعه از سوی نمایندگان فرانسه و انگلیس نیز تکرار شده بود. بر اساس این اظهارات، شواهد حاکی از آن است که تمام توافقات لازم صورت گرفته، پرانتز‌های باز بسته شده و دو طرف به تصویر روشنی از خواسته‌ها و دستاورد‌های خود دست پیدا کرده‌اند، اما در این میان تنها نکته باقی مانده، گزارشی است که قرار است از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص توان هسته‌ای ایران و میزان پایبندی به تعهداتش ارایه شود. گزارش و تبادل مدارکی که گروسی و محمد اسلامی اعلام کرده‌اند، حداکثر تا خردادماه به پایان خواهد رسید.
بلافاصله پس از انتشار خبر تبادل مدارک میان ایران و آژانس تا خردادماه، برخی تحلیلگران در فضای عمومی این پرسش را مطرح کردند که با یک چنین شرایطی آیا امضای برجام تا خردادماه به تعویق خواهد افتاد یا اینکه این دو طرف توافق خواهند کرد توافق هسته‌ای به صورت دومرحله‌ای انجام گیرد. یعنی در مرحله نخست، «امضای توافق» در روز‌های پایانی اسفندماه ۱۴۰۰، پای برگه توافق بنشیند و «اجرای برجام» به خردادماه و بعد از رد و بدل شدن مدارک و اسناد مورد نیاز و گزارش آژانس انجام شود. این فرضیه زمانی جدی‌تر شد که گروسی در گفتگو‌های رودرروی خود با محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی همه توان خود را به کار گرفت تا به زبان فارسی، عبارتی ذیل عنوان «برجام» را به زبان بیاورد.
به نوشته روزنامه تعادل، عباراتی که دولت ابراهیم رییسی، طی ماه‌های اخیر از ادای آن اِبا دارد و تلاش می‌کند عناوین تازه‌ای را به جای برجام استفاده کند. اما تاکید گروسی بر استفاده از واژه برجام، جدا از همه ویژگی‌های پیدا و پنهانی که داشت، برآمده از رویکردی است که کشور‌های غربی تلاش می‌کنند در خصوص مذاکرات در پیش بگیرند. هر اندازه که دولت سیزدهم سعی می‌کند، مذاکرات هسته‌ای با ۱+۴ و امریکا را پرونده‌ای متفاوت با برجام، تصویرسازی کند، کشور‌های مقابل به دنبال تکرار نعل به نعل محتوایی هستند که پیش از این در توافقنامه برجام تجربه شده است. مبتنی بر این رویکرد است که تحلیلگران معتقدند، همانطور که برجام به صورت دو مرحله‌ای و با فاصله زمانی حدودا ۳ ماهه عملیاتی شده، روند احیای برجام نیز به صورت ۲ مرحله‌ای (یک مرحله امضای برجام و مرحله بعد اجرای برجام) انجام می‌شود. البته تحقق مجموعه این ارزیابی‌ها، نیازمند گذشت زمان و نمایش سکانس‌های نهایی مذاکرات است تا مشخص شود نحوه امضا و اجرای برجام بر اساس چه مکانیسمی عملیاتی خواهد شد.
درخواست عجیب روسیه در مذاکرات
در شرایطی که بسیاری از تحلیلگران فضای کلی مذاکرات هسته‌ای ایران با کشور‌های ۱+۵ را مناسب ارزیابی می‌کردند، ناگهان خبری در فضای رسانه‌ای منتشر شد که روس‌ها خواستار تضامین کتبی از امریکا شده‌اند تا تحریم‌هایی که امریکا علیه روسیه در ماجرای اوکراین اعمال کرده، مانع تجارت گسترده این کشور با ایران ذیل برجام نشود. اظهارنظری که باعث شد، برخی تحلیلگران آن را گروکشی روس‌ها تحلیل و تفسیر کنند و آن را نوعی سهم‌خواهی با برگ ایران بدانند.
لاوروف روز گذشته به خبرنگاران گفت: «ما به تضمینی نیاز داریم که این تحریم‌ها به هیچ‌وجه روابط تجاری-اقتصادی و سرمایه‌گذاری را که در توافق هسته‌ای تعیین شده است، تحت تأثیر قرار ندهد. ما ضمانتنامه کتبی خواسته‌ایم که روند کنونی آغاز شده توسط ایالات متحده به هیچ‌وجه به حق ما برای همکاری آزاد و کامل تجاری، اقتصادی و سرمایه‌گذاری و همکاری نظامی-فنی با ایران لطمه نمی‌زند.» درخواستی که رویترز آن را غیر سازنده خطاب کرد و، اما ایرنا خبرگزاری رسمی دولت ایران، آن را نادرست ارزیابی کرد. هر کدام از این روایت‌ها را که درست بدانیم، نمی‌توان این واقعیت را انکار کرد که این درخواست روس‌ها مذاکرات را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. البته برخی تحلیلگران در داخل کشور این درخواست را در راستای منافع ملی ایران ارزیابی کردند، چرا که ایران برای خرید سلاح و هواپیمای جنگی از روسیه، نیازمند تضامینی است که بتواند تجارت آزادانه با روس‌ها داشته باشد. اما این درخواست روس‌ها باعث شد لارنس نورمن در وال‌استریت ژورنال بنویسد: «درخواست‌های جدید روسیه، مذاکرات احیای برجام را تهدید می‌کند، چراکه مسکو اعلام کرده است که ضمانت‌های کتبی از امریکا می‌خواهد مبنی بر اینکه تحریم‌های مربوط به اوکراین مانع از تجارت گسترده با ایران نخواهد شد. این درخواست‌ها که روز شنبه توسط سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه مطرح شد، در حالی مطرح شد که مقامات غربی و ایرانی گفتند که به دستیابی به توافقی برای احیای برجام نزدیک هستند.»
پیش‌بینی اولیانوف از زمان احتمالی حصول توافق در وین
نماینده روسیه در مذاکرات وین گفت: احتمال دارد اواسط هفته آینده (میلادی) به توافق دست پیدا کنیم. میخاییل اولیانوف، نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین روز جمعه به خبرنگاران گفت: ممکن است در اواسط هفته آینده به توافق برسیم. درخصوص آخرین تلاش‌ها پیش از عبور از خط پایان صحبت می‌کنیم. بنابر گزارش رویترز، اولیانوف روز پنجشنبه نیز گفته بود که فکر نمی‌کند مذاکرات شکست بخورد و احتمال برگزاری یک نشست در سطح وزرا به منظور توافق وجود دارد، اما او نمی‌تواند بگوید که آیا این نشست روز شنبه، یکشنبه یا دوشنبه خواهد بود. اکنون مذاکره‌کنندگان یازده ماه است که برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ تلاش می‌کنند، توافقی که بر اساس آن ایران در ازای رفع تحریم‌های اقتصادی برنامه هسته‌ای خود را محدود کرده بود. روز جمعه نیز نمایندگان فرانسه و انگلیس هم از حصول توافق در وین در آینده نزدیک خبر داده بودند. استفانی القاق مذاکره‌کننده ارشد انگلیس در صفحه توییتر خود نوشت: ما (به توافق) نزدیک هستیم. مذاکره‌کنندگان تروئیکای اروپا وین را برای مدت کوتاهی ترک می‌کنند تا وزرا را درباره آخرین وضعیت (مذاکرات) مطلع کنند. آن‌ها بزودی آماده بازگشت خواهند بود. همچنین فیلیپ اِرورا نماینده فرانسه در مذاکرات در پیامی توییتری نوشت: امیدوارم به سرعت برای رسیدن به نتیجه بازگردیم، چراکه ما به توافق بسیار نزدیک هستیم. به گزارش رویترز، خروج این دیپلمات‌ها از وین این احتمال را به وجود آورده است که امریکا و ایران که به دلیل امتناع تهران از ملاقات رو در رو به‌طور غیرمستقیم با یکدیگر گفتگو می‌کنند، ممکن است برای مذاکره (مستقیم) با یکدیگر آماده شوند. هرچند که دیپلمات‌ها گفته‌اند چنین برنامه‌ای وجود ندارد. اولیانوف روز جمعه در این باره به خبرنگاران گفت: تا آنجایی که من می‌دانم، ایرانی‌ها آماده مذاکره مستقیم نیستند. حسین امیرعبدللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز در گفت‌وگوی تلفنی با جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خاطرنشان کرد: ما برای نهایی کردن توافق خوب و فوری آمادگی داریم. اما لازمه اعلام توافق نهایی، رعایت کامل خطوط قرمز اعلامی ایران و ازجمله موضوع تضمین موثر اقتصادی است. باید دید نهایتا از دل این منافع متفاوت و در برخی موارد متضاد آیا دو طرف راهی به سمت درک مشترک پیدا خواهند کرد یا اینکه توافق به زمانی دیگر موکول می‌شود.
