راه‌حل معمای عبور از البرز
محسن هاشمی رفسنجانی
پیرو درج مطلبی با عنوان «معمای بزرگراه شمال» در ستون سرمقاله 24آبان روزنامه «شرق» و ضمن تشکر از جناب آقای هاشمی‌طبا که به فکر انسداد ترافیک آزادراه در انتهای آن بودند و قدردانی از نگرانی و ارایه نظر ایشان؛ باید یادآور شد، امروزه مهم‌ترین عوامل موفقیت و جذابیت راه‌آهن، سرعت، دقت، امنیت و آسایش آن است و بدون وجود هرکدام از این خصوصیات، شبکه ریلی کارایی لازم را نخواهد داشت. برتری‌های حمل‌ونقل ریلی نسبت به سایر شقوق حمل‌ونقل، زمانی بیشتر آشکار می‌شود که ترکیبی از راه‌آهن‌برقی، خطوط و قطار سریع‌السیر و تونل‌های طویل ریلی با یکدیگر آمیخته شوند. در این میان تونل‌های طویل ریلی دارای ویژگی‌های منحصر‌به‌فردی هستند که کوتاه‌شدن مسیر و به‌تبع آن، کاهش زمان سفر و نیز افزایش ظرفیت حمل‌ونقل بار و مسافر از آن جمله هستند. سالیان متمادی بحث حمل سریع مسافر و کالا با کمترین آثار منفی زیست‌محیطی و ایمنی و آسایش بیشتر نسبت به خطوط جاده‌ای در کریدور تهران - شمال با طرح یک‌مسیر ریلی سریع‌السیر با قابلیت جابه‌جایی مسافر، بار و ماشین مطرح بوده است و کسانی نیز تلاش‌هایی برای این مهم انجام داده‌اند که جای تقدیر دارد. احداث آزادراه
تهران-شمال از قبل از انقلاب مطرح و مطالعات آن شروع شده بوده است. به‌دلایلی از جمله اینکه بعضی ساخت این بزرگراه را عامل و مشوق گسترش فساد می‌دانستند، کار اجرایی آن تا سال75 در دولت سازندگی به تعویق افتاد.
آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی رییس‌جمهور وقت بالاخره کلنگ ایجاد این اتوبان را به زمین زد تا دولت‌های بعدی مجبور به ادامه اجرای آن شوند. ولی متاسفانه پیشرفت 15درصدی پروژه بعد از حدود 18سال، یعنی کمتر از یک‌درصد پیشرفت در سال، نشان از عدم‌اهتمام ویژه دولتمردان به این مهم دارد. آنطور که پیش‌بینی می‌شود و از طرح‌های ارایه‌شده برمی‌آید در این دولت و دولت‌های بعدی نیز به این زودی‌ها شاهد راه‌اندازی این پروژه نخواهیم بود؛ زیرا با این وضع باید حدود 80سال دیگر منتظر بود که معادل روی‌کارآمدن 19دولت خواهد بود و البته این موضوع نیز به شرطی است که تکلیف فازسه آن از محل تونل البرز واقع در محدوده کندوان تا پایین هزارچم مشخص شود.
این مهم بدون احداث تونل آن هم از نوع تونل‌های عمیق و طویل با توجه به وضعیت توپوگرافی منطقه در طول مسیر مذکور میسر نیست؛ بنابراین برای آزادراه تهران-شمال از مسوولان مربوطه می‌خواهیم که ایده مذکور را برای این محدوده از مسیر بررسی کنند و با احداث تونلی به طول حدود 20کیلومتر که باعث کوتاه‌تر‌شدن مسیر نیز می‌شود، ساخت آزادراه را تسریع کنند. احداث این تونل نیز با استفاده از دو یا چهاردستگاه اتوماتیک حفار تونل (TBM) از دوطرف و ظرف مدت چهارسال امکان‌پذیر خواهد بود. شایان ذکر است طولانی‌ترین تونل جاده‌ای با نام گوتارد به طول 26کیلومتر هم‌اکنون در جنوب سوئیس درحال بهره‌برداری است.
اما راه‌حل پایدار با توجه به وسعت کشور، فاصله شهرها و تمرکز جمعیت در کوهپایه‌ها و ارتفاعات سلسله جبال البرز و زاگرس، استفاده از خطوط ریلی آن هم از نوع پرسرعت، با استفاده از تونل‌های طویل و عمیق است. قطر تونل‌های ریلی حداکثر هشت‌متر و ساخت آنها نیز از تونل‌های ماشین‌رو با قطر دهانه 14متر به مراتب آسان‌تر است.
با توجه به حجم انبوه مسافران و بار که در ماه‌های مختلف سال در مسیر تهران- شمال در حال تردد هستند، ایجاد و توسعه شبکه حمل‌ونقل ریلی به‌طور واضحی خودنمایی می‌کند. در این راستا توجه به راه ارتباطی مناسب و البته پاسخگو به حجم تقاضای مسافران، ایجاد مسیر ریلی جدیدی را به‌منظور دسترسی به استان‌های شمالی کشور و تسهیل این ارتباط پررنگ‌تر از همیشه می‌کند. این خط ریلی اقتصاد دوسوی البرز را به هم پیوند می‌زند و این اجازه را خواهد داد که با سرعت 220کیلومتر در ساعت در حداکثر 25دقیقه از البرز عبور کرد؛ به این معنی که فاصله 5/4ساعته در زمان غیرشلوغ و هفت‌ساعته در زمان‌های شلوغ به نیم‌ساعت تقلیل پیدا خواهد کرد و بنابراین صرفه‌جویی کلانی در مصرف سوخت و همچنین وقت مردم را به ارمغان خواهد آورد و بخش مهمی از دغدغه جناب آقای هاشمی‌طباء نیز در مقصد، با توسعه ریل کناره برطرف خواهد شد. همچنین این امکان وجود خواهد داشت که مردم در مقصد خودرو کرایه کنند یا اینکه با خودرو شخصی وارد قطار شده و در مقصد با وسیله نقلیه شخصی پیاده شوند. سیاسیون و برنامه‌ریزان باید به اندازه‌ای هوشمند باشند که چنین پروژه‌ای را هرچه سریع‌تر تصویب کرده و چراغ‌سبز مطالعه و اجرای آن را به مجریان، مشاوران و پیمانکاران نشان دهند.
از سال1386 که طرح جامع ریلی تهران در شورای شهر به تصویب رسید؛ دست‌اندرکاران وقت متروی تهران به این حقیقت پی بردند که جمعیت تهران و شهرهای اقماری آن تا سال1409 به حدود 20میلیون‌نفر خواهد رسید به این معنی که با احتساب پنج‌میلیون‌نفر جمعیت مازندران تا آن سال، 25درصد جمعیت کشور در سه‌استان تهران، البرز و مازندران سکونت خواهند داشت. با وجود شهرهای اقماری کرج، اسلامشهر، ورامین، پاکدشت، پردیس، پرند و... نیاز به فرصت جدید و شهرهای اقماری جدیدی وجود دارد که باتوجه به پتانسیل مازندران، امکان ایجاد چنین فرصت و تنفس‌گاه جدید فقط می‌تواند در آن‌طرف کوههای البرز ایجاد شود و قبل از هرچیز باید دسترسی آسان و سریع به آن از طریق ریل پرسرعت، ایمن و غیرآلاینده میسر شود که درغیراین‌صورت جنگل‌های شمال آسیب دیده و از بین می‌روند. مسلما در ابتدا باید مطالعات فاز صفر که در عرف بین‌الملل به آن اوان پروژه Avant Project می‌گویند به دقت انجام شود تا پروژه در مدت زمان کوتاه و با حداقل هزینه به اجرا در‌آید. مسلما پروژه‌ای در اجرا موفق خواهد بود که اوان پروژه مدیریت‌شده‌ای داشته باشد. اوان پروژه اجازه می‌دهد پروژه تعریف شود و مشخصات فنی، عملیاتی و هزینه‌های آن را باز می‌کند. اوان پروژه مفاهیم لازم برای ایجاد پروژه را مشخص کرده و راهبردهای آن را روشن و در نهایت امکان‌پذیری ایجاد آن را بررسی می‌کند. همچنین اثر پروژه را در محیط اطرافش از نظر مسایل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی که در آن غوطه‌ور خواهد شد به مجریان آن نشان می‌دهد و مصوبات لازم از طرف‌های درگیر از جمله شهرداری‌ها، وزارتخانه‌ها، دولت و مجلس را اخذ می‌کند.
جرقه ایجاد تونل طویل ریلی در البرز بعد از بازدید از تونل درحال ساخت ریلی 57کیلومتری گوتارد در کوههای آلپ زده شد. سپس این موضوع در مجمع شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه مطرح و اجازه مطالعات اولیه پروژه گرفته و نتیجه اولیه آن برای طرح در کمیته زیربنایی دولت ارسال شد. همچنین موضوع با نمایندگان استان مازندران در مجلس شورای اسلامی مطرح شد و مورد استقبال شدید آنان قرار گرفت. مصاحبه‌هایی نیز در مورد اجرای آن در مطبوعات مطرح شد. در سخنرانی رییس مجمع‌تشخیص‌مصلحت‌نظام در مازندران نیز بر اجرای آن تاکید شد؛ بنابراین مجموع این نظرات و تصویب شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه (مترو) سبب شد تا قراردادی با مشاور سوئیسی که از مشاوران پروژه تونل ریلی 57کیلومتری گوتارد نیز بوده است منعقد شود تا مطالعات راهبردی، امکان‌پذیری و مسیریابی پروژه را به سرانجام برساند که متاسفانه بعد از خروج اینجانب از مجموعه مترو، باوجود حمایت آقای قالیباف ابتر ماند. شایان ذکر است، با توجه به آینده مبهم و لزوم صرفه‌جویی در مصرف انرژی در کشور و همچنین لزوم حفظ و نگهداری محیط‌زیست و جنگل‌های شمال‌کشور، تعامل هرچه بیشتر دو طرف البرز با روش حمل‌ونقل پاک و افزایش جذابیت حمل‌ونقل ریلی با افزایش سرعت، ایمنی و کوتاه‌کردن زمان سفر، راهی جز حداقل تکمیل مطالعات این پروژه مهم باقی نمانده است. توسعه پایدار چنین می‌خواهد. حال که منابع فسیلی آیندگان را با سرعت و بدون دغدغه مصرف می‌کنیم، حداقل امکان ایجاد پروژه‌های پایدار را از آنها دریغ نکنیم.
منبع: شرق
