احياي درياچه اروميه، اميد كاذب يا نااميدي مطلق
بسياري از مديران باسابقه كشور در حوزه‌هاي مختلف معتقدند، مطرح شدن موضوع احياي درياچه اروميه در سال ١٣٩٢ را در كنار تمامي نگراني‌ها از جهت احتمال از دست دادن اين نگين فيروزه‌اي شمال‌غرب ايران، آثار بسيار مثبت نيز داشته است و آن اينكه مطالبه حفظ يكي از دارايي‌هاي محيط‌زيستي كشور به يكي از بالاترين اولويت‌هاي مطالبات طيف وسيعي از اقشار مردم سرزمين ايران تبديل شده است.
به گزارش روزنامه اعتماد، آنكه مردم با استفاده از ظرفيت شبكه‌هاي اجتماعي و نشر وسيع اطلاعات در سطح فضاي مجازي به صورت روزانه تصاوير ماهواره‌اي درياچه اروميه را پيگيري و آن را سنگ محك راستي‌آزمايي تحقق وعده‌هاي مسوولان خود مي‌دانند، قطعا رويداد خوش‌يمني در عرصه ارتقاي فرهنگ شهروندي قلمداد مي‌شود. به‌واسطه اين مهم موضوع احياي درياچه اروميه در تمامي طول سال، خواه در زمان‌هايي كه به واسطه شرايط طبيعي و هيدرولوژيكي در مدار افزايش تراز قرار مي‌گيرد يا در زمان‌هايي كه به واسطه تبخير از سطح درياچه، كاهش تراز در فصل تابستان براي درياچه اروميه روي مي‌دهد.
در نيمه اسفندماه سال ١٣٩٤ تاكنون به واسطه تغيير و تحولات ملموس و عيني در حال وقوع در پيكره درياچه اروميه، موضوع نجات درياچه اروميه و اقدامات دستگاه‌هاي اجرايي و ساكنين حوضه آبريز درياچه اروميه به يكي از داغ‌ترين عناوين خبري در رسانه‌هاي مجازي و مكتوب مبدل شده و هر كارشناس از دريچه دوربين خود به اين وقايع نگريسته است.
پس از قريب يكسال كار مطالعاتي فشرده كه با حضور طيف وسيعي از كارشناسان دستگاه‌هاي اجرايي كشور با چندين سال سابقه كار اجرايي تا اساتيد خبره دانشگاهي انجام پذيرفت؛ عملا نخستين مصوبه لازم‌الاجراي اجرايي هيات وزيران براي دستگاه‌هاي اجرايي ذيل چتر طرح نجات درياچه اروميه در آبان‌ماه ١٣٩٣ به تصويب رسيد و مجموعه‌اي مشتمل بر ٩٠ طرح اجرايي ذيل ٢٧ راهكار احياي درياچه اروميه توسط ٢١ دستگاه دولتي در سطح حوضه آبريز درياچه اروميه آغاز شد. پروژه‌هايي كه از لحاظ ماهيت طيف وسيعي از اقدامات سازه‌اي و غيرسازه‌اي را به خود اختصاص دادند. مجموعه اين پروژه‌ها با رويكرد كلان در شش دسته‌بندي كلي تقسيم‌بندي شدند:
١- اقدامات مطالعاتي و نرم‌افزاري
٢- تامين آب براي درياچه از منابع آب جديد
٣- اقدامات حفاظتي و كاهش اثرات
٤- تسهيل و افزايش حجم آب ورودي به درياچه از طريق اقدامات فيزيكي و سازه‌اي
٥-كنترل و كاهش مصرف آب در بخش كشاورزي به ميزان ٤٠ درصد
٦-كنترل و كاهش و برداشت از منابع آب سطحي و زيرزميني حوضه
در كنار اين دسته‌بندي از لحاظ بازه زماني ترسيم شده براي حصول اثربخشي هر يك از طرح‌ها در بهبود شرايط درياچه اروميه، نيز مجموعه طرح‌ها در سه دسته‌بندي كوتاه‌مدت، ميان مدت و بلندمدت تقسيم‌بندي شدند.
تقسيم‌بندي ديگري نيز كه براي پروژه‌ها وجود دارد، تقسيم‌بندي بر اساس سازمان انجام كار و در واقع مسووليت اجرايي هر يك از پروژه‌ها بوده كه در اين بين مسووليت اجرايي طرح‌ها بين تمامي ١٢ وزارتخانه و معاونت‌هاي رياست‌جمهوري و استانداران عضو كارگروه ملي نجات درياچه اروميه تقسيم وظايف شد.
به استناد به نقشه راه ده سال تدوين شده احياي درياچه اروميه با هدف احياي اكولوژيكي درياچه اروميه در سال ١٤٠٢، سال‌هاي آبي ٩٤-١٣٩٣ و ٩٥-١٣٩٤ به عنوان سال‌هاي تثبيت شرايط درياچه اروميه و ممانعت از هرگونه تداوم كاهش تراز آن معرفي و هدف‌گذاري شدند.
بر اين اساس تكليف شد، روند كاهش تراز درياچه اروميه كه در سال ١٣٧٤ با شيب متوسط ٤٠ سانتي‌متري آغاز شده بود و تا سال آبي ٩٣-١٣٩٢ نيز ادامه يافته، در درجه اول متوقف شده و سپس طي هشت سال ادامه برنامه به تراز اكولوژيكي تعريف شده برسد.
بر مبناي مدل احياي درياچه اروميه تراز كنوني درياچه اروميه بايد در رقم ٩/١٢٧٠ از سطح درياهاي آزاد قرار مي‌گرفت كه خوشبختانه اين رقم در تاريخ ٢٢/٠١/١٣٩٥ برابر با ٨٨/١٢٧٠ ثبت شده است و جاي اميدواري دارد كه اميدها براي امكان‌پذيري تحقق احياي درياچه اروميه در سال ١٤٠٢ در بين مردم زنده نگه داشته شود.
اما تا چه ميزان اقدامات اجرايي و تا چه ميزان موهبت الهي در قرار گرفتن در شرايط كنوني تاثيرگذار بوده است و سهم هر يك به صورت مجزا چند درصد بوده است، سوالي كه در شرايط كنوني مي‌تواند پاسخگويي ابهامات و سوالات در اين زمينه باشد؛ همان‌گونه كه مجموعه دست‌اندركاران طرح نجات درياچه اروميه با بررسي‌هاي علمي صورت گرفته بر روي شرايط درياچه اروميه در سال ١٣٩٢ و تغييرات ١٨ ساله رخ داده روي تراز آن تا آن سال، به اين جمع‌بندي رسيدند كه سهم عوامل انساني در خشك شدن درياچه اروميه بيش از سهم عوامل طبيعي بوده است و اگر اقدامات نابخردانه ساخت دست بشر همچون بهره‌برداري از سه سد در سال ١٣٨٩ نمي‌بود، حتي با وجود شرايط خشكسالي سال‌هاي اخير از شرايط بروز كرده بر درياچه اروميه در سال ١٣٩٢ بهتر مي‌بود. معتقدند كه بهبود نسبي وضعيت كنوني درياچه اروميه نيز تلفيقي از عوامل طبيعي و اقدامات اجرايي بوده است. بر مبناي اطلاعات دفتر مطالعات پايه وزارت نيرو در سال آبي جاري (٩٥-١٣٩٤) تاكنون ٢٢٩ ميلي‌متر بوده، اين در حالي است كه در سال آبي گذشته ميزان بارش در مدت زمان مشابه برابر با ٢٤٩ ميلي‌متر بوده است.
با مقايسه روند تغييرات تراز درياچه اروميه در همين مدت، مشخص مي‌شود طي ٧ ماه منتهي به فرودين ١٣٩٥، تراز درياچه اروميه ٨١ سانتي‌متر افزايش و در سال گذشته ٥٤ سانتي‌متر افزايش يافته است. مقايسه بسيار اجمالي اين دو پارامتر البته با پذيرفتن برخي خطاها ناشي از در نظر نگرفتن ساير پارامترها، تا حدودي اين جمع‌بندي را مي‌رساند كه افزايش كنوني تراز درياچه اروميه مي‌تواند از بروز آثار نتايج اقدامات كوتاه‌مدت به اتمام رسيده طي دوسال گذشته نيز باشد. به‌طوري كه سال گذشته با وجود آنكه ٩ درصد بارش بيش از سال جاري بوده است ولي آب ورودي به درياچه اروميه در ٢١ ايستگاه آب‌سنجي انتهاي رودخانه‌هاي اصلي حوضه منتهي به درياچه اروميه در كل سال آبي گذشته برابر با ٧٧٠ ميليون مترمكعب بوده در حالي كه اين مقدار طي هفت ماه گذشته در سال آبي جاري برابر با ١٥٣٠ ميليون مترمكعب ثبت شده است.
لايروبي رودخانه‌هاي باراندوزچاي، روضه‌چاي، سيمينه‌رود، مهاباد و گدارچاي به طول كل ٨٠ كيلومتر، پروژه اتصال رودخانه زرينه‌رود به سيمينه‌رود به طول ٢٥ كيلومتر و ظرفيت انتقال ١٥٠ مترمكعب بر ثانيه با اعتباري برابر با ٢٣ ميليارد تومان در استان آذربايجان‌غربي، لايروبي رودخانه آجي‌چاي، صوفي‌چاي، قلعه‌چاي و چوان‌چاي در استان آذربايجان شرقي به طول ٧٥ كيلومتر با اعتباري حدود ١٣ ميليارد تومان نيز از اقدامات ضربتي كوتاه‌مدتي است كه به اتمام رسيده و آثار مثبت ناشي از آن در افزايش تراز درياچه اروميه بروز كرده است.
رهاسازي از سدهاي حوضه آبريز درياچه اروميه با استناد بر مصوبه كاهش ٤٠ درصدي آب تحويلي به بخش كشاورزي در حوضه آبريز درياچه اروميه در سال آبي گذشته در حدود ١٠٠ ميليون مترمكعب بوده، در حالي كه با توجه به اينكه در سال آبي جاري اين هدف پنج ساله در سال دوم اجراي خود قرار داشت با كاهش ١٦ واحد درصدي آب تحويلي به شبكه‌هاي آبياري و زهكشي ١٢ سد اصلي حوضه، مجموعا ٤٤٠ ميليون مترمكعب از سدهاي زولا، قلعه چاي، بوكان، حسنلو و مهاباد به سمت درياچه اروميه در زمستان سال ١٣٩٤ رهاسازي شد. اقدام ضربتي شركت‌هاي آب منطقه‌اي آذربايجان شرقي و غربي در مسدود كردن سردهانه‌هاي انهار سنتي در طول فصول پاييز و زمستان، يكي ديگر از مهم‌ترين اقدامات كوتاه‌مدت در افزايش آب ورودي به درياچه اروميه بوده و مهم‌تر از تمامي اينها همراهي كشاورزان حوضه آبريز درياچه اروميه در عدم آبگذاري در اراضي كشاورزي خود كه بنا بر يك عرف سنواتي در ماه‌هاي غيرزراعي در سال‌هاي پيش از آن صورت مي‌پذيرفته است.
برنامه‌ريزي براي كاهش ١٦ درصدي آب تحويلي در ماه‌هاي باقيمانده مصرف آب در سال زراعي جاري در اراضي مدرن حوضه آبريز درياچه اروميه، باعث مي‌شود كه منابع آب حاصل از اين صرفه‌جويي در مخازن سدهاي حوضه حفظ و براي رهاسازي به درياچه اروميه در زمستان سال آينده به كمك افزايش تراز درياچه اروميه بيايند.
سلامت نیوز:
در نيمه اسفندماه سال ١٣٩٤ تاكنون به واسطه تغيير و تحولات ملموس و عيني در حال وقوع در پيكره درياچه اروميه، موضوع نجات درياچه اروميه و اقدامات دستگاه‌هاي اجرايي و ساكنين حوضه آبريز درياچه اروميه به يكي از داغ‌ترين عناوين خبري در رسانه‌هاي مجازي و مكتوب مبدل شده و هر كارشناس از دريچه دوربين خود به اين وقايع نگريسته است.
پس از قريب يكسال كار مطالعاتي فشرده كه با حضور طيف وسيعي از كارشناسان دستگاه‌هاي اجرايي كشور با چندين سال سابقه كار اجرايي تا اساتيد خبره دانشگاهي انجام پذيرفت؛ عملا نخستين مصوبه لازم‌الاجراي اجرايي هيات وزيران براي دستگاه‌هاي اجرايي ذيل چتر طرح نجات درياچه اروميه در آبان‌ماه ١٣٩٣ به تصويب رسيد و مجموعه‌اي مشتمل بر ٩٠ طرح اجرايي ذيل ٢٧ راهكار احياي درياچه اروميه توسط ٢١ دستگاه دولتي در سطح حوضه آبريز درياچه اروميه آغاز شد. پروژه‌هايي كه از لحاظ ماهيت طيف وسيعي از اقدامات سازه‌اي و غيرسازه‌اي را به خود اختصاص دادند. مجموعه اين پروژه‌ها با رويكرد كلان در شش دسته‌بندي كلي تقسيم‌بندي شدند:
١- اقدامات مطالعاتي و نرم‌افزاري
٢- تامين آب براي درياچه از منابع آب جديد
٣- اقدامات حفاظتي و كاهش اثرات
٤- تسهيل و افزايش حجم آب ورودي به درياچه از طريق اقدامات فيزيكي و سازه‌اي
٥-كنترل و كاهش مصرف آب در بخش كشاورزي به ميزان ٤٠ درصد
٦-كنترل و كاهش و برداشت از منابع آب سطحي و زيرزميني حوضه
در كنار اين دسته‌بندي از لحاظ بازه زماني ترسيم شده براي حصول اثربخشي هر يك از طرح‌ها در بهبود شرايط درياچه اروميه، نيز مجموعه طرح‌ها در سه دسته‌بندي كوتاه‌مدت، ميان مدت و بلندمدت تقسيم‌بندي شدند.
تقسيم‌بندي ديگري نيز كه براي پروژه‌ها وجود دارد، تقسيم‌بندي بر اساس سازمان انجام كار و در واقع مسووليت اجرايي هر يك از پروژه‌ها بوده كه در اين بين مسووليت اجرايي طرح‌ها بين تمامي ١٢ وزارتخانه و معاونت‌هاي رياست‌جمهوري و استانداران عضو كارگروه ملي نجات درياچه اروميه تقسيم وظايف شد.
به استناد به نقشه راه ده سال تدوين شده احياي درياچه اروميه با هدف احياي اكولوژيكي درياچه اروميه در سال ١٤٠٢، سال‌هاي آبي ٩٤-١٣٩٣ و ٩٥-١٣٩٤ به عنوان سال‌هاي تثبيت شرايط درياچه اروميه و ممانعت از هرگونه تداوم كاهش تراز آن معرفي و هدف‌گذاري شدند.
بر اين اساس تكليف شد، روند كاهش تراز درياچه اروميه كه در سال ١٣٧٤ با شيب متوسط ٤٠ سانتي‌متري آغاز شده بود و تا سال آبي ٩٣-١٣٩٢ نيز ادامه يافته، در درجه اول متوقف شده و سپس طي هشت سال ادامه برنامه به تراز اكولوژيكي تعريف شده برسد.
بر مبناي مدل احياي درياچه اروميه تراز كنوني درياچه اروميه بايد در رقم ٩/١٢٧٠ از سطح درياهاي آزاد قرار مي‌گرفت كه خوشبختانه اين رقم در تاريخ ٢٢/٠١/١٣٩٥ برابر با ٨٨/١٢٧٠ ثبت شده است و جاي اميدواري دارد كه اميدها براي امكان‌پذيري تحقق احياي درياچه اروميه در سال ١٤٠٢ در بين مردم زنده نگه داشته شود.
اما تا چه ميزان اقدامات اجرايي و تا چه ميزان موهبت الهي در قرار گرفتن در شرايط كنوني تاثيرگذار بوده است و سهم هر يك به صورت مجزا چند درصد بوده است، سوالي كه در شرايط كنوني مي‌تواند پاسخگويي ابهامات و سوالات در اين زمينه باشد؛ همان‌گونه كه مجموعه دست‌اندركاران طرح نجات درياچه اروميه با بررسي‌هاي علمي صورت گرفته بر روي شرايط درياچه اروميه در سال ١٣٩٢ و تغييرات ١٨ ساله رخ داده روي تراز آن تا آن سال، به اين جمع‌بندي رسيدند كه سهم عوامل انساني در خشك شدن درياچه اروميه بيش از سهم عوامل طبيعي بوده است و اگر اقدامات نابخردانه ساخت دست بشر همچون بهره‌برداري از سه سد در سال ١٣٨٩ نمي‌بود، حتي با وجود شرايط خشكسالي سال‌هاي اخير از شرايط بروز كرده بر درياچه اروميه در سال ١٣٩٢ بهتر مي‌بود. معتقدند كه بهبود نسبي وضعيت كنوني درياچه اروميه نيز تلفيقي از عوامل طبيعي و اقدامات اجرايي بوده است. بر مبناي اطلاعات دفتر مطالعات پايه وزارت نيرو در سال آبي جاري (٩٥-١٣٩٤) تاكنون ٢٢٩ ميلي‌متر بوده، اين در حالي است كه در سال آبي گذشته ميزان بارش در مدت زمان مشابه برابر با ٢٤٩ ميلي‌متر بوده است.
با مقايسه روند تغييرات تراز درياچه اروميه در همين مدت، مشخص مي‌شود طي ٧ ماه منتهي به فرودين ١٣٩٥، تراز درياچه اروميه ٨١ سانتي‌متر افزايش و در سال گذشته ٥٤ سانتي‌متر افزايش يافته است. مقايسه بسيار اجمالي اين دو پارامتر البته با پذيرفتن برخي خطاها ناشي از در نظر نگرفتن ساير پارامترها، تا حدودي اين جمع‌بندي را مي‌رساند كه افزايش كنوني تراز درياچه اروميه مي‌تواند از بروز آثار نتايج اقدامات كوتاه‌مدت به اتمام رسيده طي دوسال گذشته نيز باشد. به‌طوري كه سال گذشته با وجود آنكه ٩ درصد بارش بيش از سال جاري بوده است ولي آب ورودي به درياچه اروميه در ٢١ ايستگاه آب‌سنجي انتهاي رودخانه‌هاي اصلي حوضه منتهي به درياچه اروميه در كل سال آبي گذشته برابر با ٧٧٠ ميليون مترمكعب بوده در حالي كه اين مقدار طي هفت ماه گذشته در سال آبي جاري برابر با ١٥٣٠ ميليون مترمكعب ثبت شده است.
لايروبي رودخانه‌هاي باراندوزچاي، روضه‌چاي، سيمينه‌رود، مهاباد و گدارچاي به طول كل ٨٠ كيلومتر، پروژه اتصال رودخانه زرينه‌رود به سيمينه‌رود به طول ٢٥ كيلومتر و ظرفيت انتقال ١٥٠ مترمكعب بر ثانيه با اعتباري برابر با ٢٣ ميليارد تومان در استان آذربايجان‌غربي، لايروبي رودخانه آجي‌چاي، صوفي‌چاي، قلعه‌چاي و چوان‌چاي در استان آذربايجان شرقي به طول ٧٥ كيلومتر با اعتباري حدود ١٣ ميليارد تومان نيز از اقدامات ضربتي كوتاه‌مدتي است كه به اتمام رسيده و آثار مثبت ناشي از آن در افزايش تراز درياچه اروميه بروز كرده است.
رهاسازي از سدهاي حوضه آبريز درياچه اروميه با استناد بر مصوبه كاهش ٤٠ درصدي آب تحويلي به بخش كشاورزي در حوضه آبريز درياچه اروميه در سال آبي گذشته در حدود ١٠٠ ميليون مترمكعب بوده، در حالي كه با توجه به اينكه در سال آبي جاري اين هدف پنج ساله در سال دوم اجراي خود قرار داشت با كاهش ١٦ واحد درصدي آب تحويلي به شبكه‌هاي آبياري و زهكشي ١٢ سد اصلي حوضه، مجموعا ٤٤٠ ميليون مترمكعب از سدهاي زولا، قلعه چاي، بوكان، حسنلو و مهاباد به سمت درياچه اروميه در زمستان سال ١٣٩٤ رهاسازي شد. اقدام ضربتي شركت‌هاي آب منطقه‌اي آذربايجان شرقي و غربي در مسدود كردن سردهانه‌هاي انهار سنتي در طول فصول پاييز و زمستان، يكي ديگر از مهم‌ترين اقدامات كوتاه‌مدت در افزايش آب ورودي به درياچه اروميه بوده و مهم‌تر از تمامي اينها همراهي كشاورزان حوضه آبريز درياچه اروميه در عدم آبگذاري در اراضي كشاورزي خود كه بنا بر يك عرف سنواتي در ماه‌هاي غيرزراعي در سال‌هاي پيش از آن صورت مي‌پذيرفته است.
برنامه‌ريزي براي كاهش ١٦ درصدي آب تحويلي در ماه‌هاي باقيمانده مصرف آب در سال زراعي جاري در اراضي مدرن حوضه آبريز درياچه اروميه، باعث مي‌شود كه منابع آب حاصل از اين صرفه‌جويي در مخازن سدهاي حوضه حفظ و براي رهاسازي به درياچه اروميه در زمستان سال آينده به كمك افزايش تراز درياچه اروميه بيايند.
سلامت نیوز:
