پنج درس از حضور ایران پای میز مذاکرات هسته ای با جهان

سرویس بین الملل خرداد: نماینده پیشین بریتانیا در آژانس بین المللی انرژی اتمی در مقاله ای که در نشریه "نشنال اینترسنت" منتشر شده با اشاره به این که برجام میان ایران و کشورهای عضو گروه 1+5 در ماه ژوئیه گذشته تا حدود زیادی نگرانی های غرب درباره برنامه هسته ای ایران را کاهش داده است می نویسد:"از این موضوع می توان درس های مختلفی گرفت. نخست آن که اهمیت دانش هسته ای و نوع استفاده از آن توسط یک دولت می تواند به عاملی برای نگرانی تبدیل شود. در اوت سال 2002 میلادی ادعا شد که ایران در حالا ساخت یک کارخانه غنی سازی اورانیوم به طور مخفیانه برای دستیابی به سلاح هسته ای است. در ماه اوت سال 2003 میلادی نیز گزارش هایی متشر شد با این ادعا که ایران مخفیانه درصدد توسعه ظریفت غنی سازی اورانیوم خود با بدست آوردن نقشه سانتریفیوژها از طرق شبکه عبدالقدیر خان دانشمند هسته ای پاکستانی بوده است. اما هدف نهایی ایران چه بوده است نیت ایران در آن زمان نامشخش است. در آن زمان کشورهای اروپایی با اعمال فشار بر ایران آن کشور را متقاعد به کنار گذاشتن برنامه غنی سازی کردند. در نتیجه، در بهار سال 2005 میلادی در جریان مذاکرات برای حل و فصل نگرانی مجددا بر لزوم تعهد ایران به پیمان ان پی تی تاکید شد امری که اجازه می داد بازرسان آژانس دسترسی بی سابقه ای به تاسیاست هسته ای ایران داشته باشند. کشورهای اروپایی اما این پیشنهاد را رد کردند آنان در آن زمان استدلال کردند که محدود کردن غنی سازی اورانیوم توسط ایران کافی نیست و مانع دستیابی آن کشور به تسلیحات هسته ای نمی شود. در سال 2007 میلادی جامعه  اطلاعاتی امریکا در برآورد خود نشان داد که ایران از سال 2003 میلادی به این سو تلاش برای دستیابی به فناوری ساخت سلاح هسته ای را متوقف کرده است. در نتیجه دانش کم می تواند خطرناک باشد. آگاهی از قابلیت های علمی بدون داشتن دانش درباره اهداف می تواند گمراه کننده باشد و قضاوت های نادرستی را در پی داشته باشد. در آن زمان مشخص شد که نگرانی اروپایی ها در آن برهه از برنامه هسته ای ایران مبتنی بر اطلاعات نادرست بوده است". 

به گزارش خرداد، درس دوم از مورد برجام ایران و کشورهای جهانی موضوع مرتبط با گروه تامین هسته ای بود. در اوت سال 2002 میلادی گروهک منافقین مدعی شد که ایران برنامه مخفیانه ساخت تسلیحات هسته ای را در مرکز غنی سازی نظنز به راه انداخته است. این ادعا اما غلط بود. در سال 2000 میلادی ایران قصد خود را برای تاسیس یک مرکز تبدیل صنعتی اورانیوم در اصفهان به اطلاع آژانس انرژی اتمی رسانده بود. 

درس سوم از مذاکرات آن است که برای بسیاری از دولت های فناوری پیشرفته هسته ای با اعتبار و شهرت گره خورده و در پیوند است. این دلبستگی به اعتبار و نمادگرایی مختص به ایران نیست. بسیاری از کشورهای عضو جنبش عدم تعهد به خصوص در اسیا و امریکای لاتین بدنبال نشان دادن این موضوع هستند که سزاوار احترام جامعه بین المللی هستند. به یاد بیاوریم که در سال 2003 میلادی جنبش عدم تعهد از دستیابی ایران به فناوری صلح آمیز هسته ای حمایت کردند. 

درس چهارم از مذاکرات هسته ای موضوع استفاده از زور است. نزدیک به یک دهه پس از اوت سال 2002 میلادی، وزرای امور خارجه امریکا و بریتانیا تاکید کردند که گزینه استفاده از قوه قهریه و زور برای از بین بردن تاسیسات هسته ای ایران روی میز قرار دارد. این موضوع در بلند مدت تاثیرگذار بود. این موضوع اما هزینه های زیادی را برای امریکا و جامعه بین المللی به همراه می داشت. 

درس پنجم آن است که تحریم ها آن گونه که ادعا می شد موثر نبودند. در اوت سال 2005 میلادی ایران  اتحادیه اروپا نسبت به فعالیت های هسته ای ایران ابراز نگرانی کرد و احمدی نژاد جانشین رییس جمهوری دولت اصلاحات شد. کشورهای غربی فشار تحریمی علیه ایراتن را افزایش دادند و یکی از دیپلمات ها از این موضوع تحت عنوان دیپلماسی قهری یاد کرد. برای سال های طولانی امرکیا و اتحادیه اروپا تحریم هایی را وضع کردند که  زندگی شهروندان عادی را تحت فشار قرار می داد. کشورهای غربی به دنبال راه هایی برای جلوگیری از دسترسی ایران به درآمدهای نفتی و نظام بانکی بین المللی بودند. دولت امریکا و کشورهای اروپایی مدعی شده اند که تحریم های 2012 ایران را پای میز مذاکرات آوردند. شواهدی وجود دارند که نشان می دهند مبالغه گویی در این ادعا وجود دارد. در ژانویه 2012 میلادی ایران برای دیدار با اعضای کشورهای عضو. 1+5 با میانجی گری ترکیه موافقت کرد. در آن زمان امریکا و اتحادیه اروپا پیش شرطی را برای ایران قرار دادند: تعلیق تمام فعالیت های غنی سازی. در آن زمان در طول مدت دوازده ماه ایران  بازگشت به پای میز مذاکرات را در استانبول دنبال کرد در آوریل 2012 نمیاندگان ایران و قدرت های جهانی پنج بار با یکدیگر دیدار داشتند. این در حالی است که خبرگزاری ها اعلام کردند که تفاوت عمده ای در دیدگاه طرفین وجود نداشت اما از اواخر سال 2012 میلادی تحریم ها علیه ایران تشدید شدند. 

سفیر پیشین بریتانیا در آژانس بین المللی انرژی اتمی اشاره می کند مورد ایران نشان داد که بدون دیپلماسی قهری(تحریم) نیز می تواند مشکلات را حل کرد. او می نویسد:"در سال 2005 میلادی دولت اصلاحات امتیازاتی که بسیار شبیه به عناصر اصلی برجام بود را ارائه کرد. در آن زمان دولت های خارجی ایران را تحت فشار سیاسی گذاشتند تا نگرانی های بین المللی را برطرف کند. یک دهه بعد رهایی از تحریم ها تنها یکی از چندین انگیزه ایران برای انعقاد برجام بود. واکنش ایران به رد پیشنهاداتش در سال 2005 میلادی و دیپلماسی قهری پس از آن این موضوع را یادآوری می کند که درک طرف متقابل و احساس او می می تواند سبب شود تا با ایجاد حس احترام و درک متقابل طرف مان را متقاعد به تغییر رفتار کنیم.