راهکارهای جلوگیری از جنگ مستقیم میان تهران – ریاض

سرویس بین الملل خرداد: اندیشکده بروکینگز می نویسد:"در حالی که تنش میان ایران و عربستان در حال افزایش بود اعدام شیخ نمر باقر النمر در ماه ژانویه با واکنش های تندی در ایران از سوی نیروهای خودسر همراه بود و ظرفیت های جدی رویارویی مستقیم میان دو کشور را افزایش داد. حتی یک جرقه تصادفی می تواند جنگ سرد میان دو قدرت منطقه ای را به جنگی گرم تبدیل کند. این موضوع به ضرر کل منطقه خاورمیانه خواهد بود. محمد بن سلمان نائب ولیعهد عربستان سعودی و وزیر دفاع آن کشور نیز در مصاحبه ای در ژانویه با نشریه "اکونومیست" تاکید کرده بود که وقوع جنگی احتمالی میان ایران و عربستان سعودی اغاز یک فاجعه بزرگ در منطقه خواهد بود و افزوده بود که ریاض می خواهد مطمئن شود که چنین چیزی روی نمی دهد. محمد بن سلمان درست می گوید چرا که یک درگیری میان ایران و عربستان به سرعت به آتشی در سطح منطقه ای با اثرات بی ثبات سازنده برای خاورمیانه و فراتر از آن تبدیل خواهد شد. واقعیت آن است که دو طرف ایرانی و سعودی باید به کاهش درجه حرارت تب ایجاد شده در روابط فیمابین کمک کنند". 

به گزارش خرداد، بروکینگز در ادامه اشاره می کند که در این میان باید سه ملاحظه ضروری را مدنظر قرار داد: 

نخست آن که ایران و عربستان سعودی هر دو دچار سوء تفاهم در قبال یکدیگر هستند. علیرغم ان که روابط ایران و امارات  یا ایران و عمان مبتنی بر مذاکره و تبادل نظر است روابط ایران و عربستان سعودی مبتنی بر عدم درک متقابل، انزواطلبی و سوء تفاهم است. موضوع تنش های فرقه ای نیز بر این مسئله تاثیر گذار بوده است. حمله سال 2003 میلادی امریکا به عراق نیز به شدت دشمنی ها دامن زد. 

نکته دوم آن که ایران پس از انقلاب در عرصه منطقه ای به دلیل پیگیری سیاست های ایدئولوژیک نتوانسته با کشورهای عربی از جمله عربستان سعودی تعامل زیادی داشته باشد. در عربستان سعودی جهان عرب ناظران تصور می کنند که اقدامات ایران عربستان را هدف قرار داده اند. در این میان عربستان سعودی اما باید بداند که لغو تحریم ها موجب قدرت گیری بیش تر اصلاح طلبان و نیروهای اعتدالی در ایران می شود و این موضوع به نفع روابط دو کشور نیز می باشد پس اعراب باید از لغو بیش تر تحریم های ضد ایرانی استقبال کنند. 

نکته سوم آن که تفاوت های مذهبی بر روابط میان دو کشور سایه افکن بوده اند. مشکل اصلی برای آل سعود آن است که مشروعیت خود را از عهده داری مقام نگهداری و حراست از اماکن مقدس مسلمانان در مکه و مدینه می گیرد و باید از روحانیون وهابی هم دلجویی کند این موجب تنش ها فرقه ای می شود. اگرچه ملک عبدالله در سال های پایانی عمر خود درصدد فاصله گیری از روحانیون سعودی برآمد اما ملک سلمان رویه متفاوتی را در پیش گرفته است و به وهابی ها نزدیک تر شده و این به ضرر روابط ایران و عربستان سعودی است. 

بروکینگز در ادامه اشاره می کند که دو کشور ایران و عربستان سعودی باید درک کنند که منافع مشترکی دارند و در این باره می نویسد:"اقتصاد هر دو کشور وابسته به نفت است  هر دو در حال کار برای کاهش اتکای خود به اقتصاد متکی بر نفت هستند. هر دو کشور با تهدیدات تروریستی مشابه از جانب القاعده و داعش مواجه هستند. هر دو کشور با تهدید های زیست محیطی مشابهی از جمله نشت های نفتی، چالش های مربوط به صنعتی شدن سریع و کمبود آب مواجه هستند. در تمام این حوزه های زمینه همکاری میان دو کشور ایران و عربستان سعودی وجود دارد. 

این اندیشکده در پایان اشاره می کند که اگرچه این کار اسانی نیست اما امکان پذیر است و در این باره می نویسد:"هفتاد سال پیش کمتر کسی می توانست تصور کند که فرانسه، المان و بریتانیا بتوانند بر رقابت های منطقه ای خود فائق آیند و به شرکای سیاسی و اقتصادی نزدیک یکدیگر تبدیل شوند. از سوی دیگر قدرت های خارجی به خصوص اروپایی ها می توانند نقش سازنده ای برای بهبود روابط ایران و عربستان به خصوص در زمینه مدارای مذهبی در خاورمیانه ایفا کنند و از اهرم های دیپلماسی فرهنگی و اموزشی استفاده کنند.