تهران، مسکو و باکو در کنار هم خواستار چه بودند؟

اما باید دید در این شرایط منطقه ای و بین المللی چه عللی برای هر کدام ار این سه کشور وجود  دارد که این سه مقام به گفته خودشان به این فرمت همکاری روی آورده اند.

توسعه روابط همه‌جانبه با كشورهاي همسايه از اولويت‌هاي سياست خارجي ايران است. از این جهت ايران از هر نوع ايده و ابتكاري براي افزايش تعامل و همكاري با همسايگان استقبال مي‌كند. این بخشی از سخنان رئیس جمهوری کشورمان در این نشست است.

در دولت های نهم و دهم روابط ایران با کشورهای قفقاز و آسیای مرکزی به سردی گرایید و فصل پر تنشی را به خود دید بالاخص این روابط با جمهوری آذربایجان بسیار تیره و تار شد . سفیران دو کشور چندین بار احضار شدند و حجم تجارت دوجانبه میان دو کشور  تا حد بسیار زیادی کاهش یافت. با روی کار آمدن دولت یازدهم با نگاه خاصی به رابطه با همسایگان به طور کل و بویژه به منطقه قفقاز و آسیای مرکزی نگریسته شد  و در این راستا تلاش شده است مناسبات افزایش یابد و از مزایای اقتصادی روابط، کشورها بهره ببرند؛

رویکردی که با بررسی تحولات عمری که از این دولت سپری شده است کاملاً قابل مشاهده است. لذا همانطور که شاهد هستیم با اجرایی شدن برجام ایران علاوه بر ارتباط با کشورهای فرامنطقه ای به دنبال افزایش هر چه بیشتر مناسبات سیاسی و اقتصادی خود با کشورهای همسایه و پیرامونی است تا بتواند از مزایای همکاری با این کشورها خود را هم از لحاظ سیاسی و هم از لحظ اقتصادی بهره مند کند.

از سوی دیگر مسکو نیز از ضرورت همکاری ها و تعاملات جدید در این نشست سخن می گوید؛ تقابل شدیدی که به دنبال بحران اوکراین در روابط روسیه و غرب به وجود آمد جدی ترین تنش در روابط طرفین بعد از جنگ سرد بوده است. تشدید تحریم های غرب علیه مسکو و افزایش تیرگی مناسبات با غرب روسیه را به سمتی سوق می دهد که بتواند هرچه بیشتر از شدت این فشارها علیه خود بکاهد.

همچنین حضور ناتو در کشورهای شرق اروپا و برخی کشورهای بازمانده از شوروی سابق برای مسکو نگرانی های عمده ای ایجاد کرده است. نگرانی هایی که این کشور را به سمت متحدان دیگرش سوق می دهد تا بتواند این شرایط را به نفع خود پیش ببرد. به عبارتی باید گفت روسیه در شرایط فعلی به خوبی به محدودیت منابع خود در سیاست خارجی آگاه است؛ شاید بتوان دیدار روز گذشته پوتین و اردوغان در سنت پترزبورگ را در همین راستا ارزیابی کرد دیداری که به نظر می رسد بر اساس منطق مسکو بر این پایه استوار است که با رابطه حسنه با ترکیه و به طور کلی همسایگان بهتر می‌تواند تهدیدات ناشی از غرب را مدیریت کرده و آنها را به فرصت تبدیل کند.

اما اینکه الهام علی اف که خود مبتکر برگزاری این نشست بوده از آن چه چیز طلب داشته است نیز قابل تامل است؛ جمهوری آذربایجان به عنوان کشوری است که از ابتدای موجودیت خود گرفتار اختلافات ارضی با همسایه خود ارمنستان بوده است لذا بیش از هر چیز دیگری به فکر امنیت ملی خود و حل  اختلافات ارضی اش با همسایگانش و به ویژه ارمنستان است.

در این میان ایران و روسیه دو همسایه قدرتمند باکو نقش مهمی می توانند در این موضوع ایفا کنند. ضمن اینکه آذربایجان تلاش می کند در روابط با کشورهایی مانند روسیه و ایران به مناسباتش با غرب موازنه بخشد. غرب با انتقاد شدید از وضعیت حقوق بشر در جمهوری آذربایجان، اجرای اصلاحات سیاسی،  آزادی زندانیان سیاسی و رعایت موازین حقوق بشری را خواستار است و این موضوعات همواره باعث رنجش مقامات آذربایجان می شود و باکو را در صدد وا می دارد که در کنار روابط با آمریکا با حفظ مناسباتش با روسیه و ایران سیاست خارجی خود را متوازن سازد.

صرف نظر از این موضوعات در بررسی اهداف نشست سه جانبه باکو نباید موضوعاتی از قبیل اینکه سه کشور دارای سواحل مشترک در خزر هستند و باید با برگزاری این نشست ها به وضعیت رژیم حقوقی آن رسیدگی کنند، غافل شد. همچنین پیگیری قراردادهای اقتصادی، بحث های ترانزیتی ، موضوعات مربوط به انرژی و همکاری‌های سه کشور در عرصه‌های بانکی، انتقال فناوری و اتصال خطوط حمل و نقل و ارتباطی از موضوعاتی بوده است که آنها را گرد هم آورده است. در این میان همکاری ها برای مقابله مؤثر با تروریسم ، به ویژه برای ایران و روسیه که در این زمینه فعال تر هستند، و پیگیری موضوعات مربوط به عراق ، سوریه و افغانستان در توجه آنها به یکدیگر از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است.