فضیلتی به نام اعتدال
اعتدال از ریشه عدل، به معنی میانه گیری بین دو حالت یك چیز از نظر كمی و كیفی و تناسب برقرار كردن میان آن دو است.
اصل اعتدال، باید به شكل كلی و فراگیر بر سراسر زندگی فردی و اجتماعی انسان حاكم باشد و همیشه و همه جا افكار، كردار و گفتار او را در برگیرد. ما در این نوشتار به اختصار و اجمال به این مقوله مهم می‌پردازیم: آیات و روایات و احكام و مقررات اسلامی نیز به طور گسترده و پیگیر درصدد تنظیم همه امور فردی و اجتماعی مسلمانان بر محور حق و اعتدال و پیشگیری از نامیزانی و افراط و تفریط اند گاه نیز به خاطر اهمیت موضوع با شاخص بودن آن به تعیین مصداق می‌پردازد كه چند نمونه را در زیر عنوان می‌كنیم:۱ـ خواب و خوراك: خرد آدمی حكم می‌كند كه هر موجود زنده ای باید به اندازه نیاز خویش از منابع غذایی بهره ببرد و در عین حال هر گونه افراط و تفریط در خورد و خوراك، زیان آور و نامعقول است.قرآن مجید در این زمینه می‌فرماید: «... كُلُوا وَاشْرَبوُا وَ لاتُسْرِفُوا إنه لایُحِبُ الْمُسرِفینَ» (اعراف، آیه ۳۱) بخورید و بیاشامید ولی اسراف نكنید كه خداوند اسرافكاران را دوست ندارد.خوردن و آشامیدن بیش از حد، سبب ویرانی جسم و روح آدمی می‌شود. امام صادق (ع) درباره پرخوری می‌فرماید: «برای قلب مومن، چیزی زیانبارتر از پرخوری نیست، چنین كاری سبب سنگدلی و تحریك شهوت می‌شود.۲ـ كار و عبادت: انسان، موجودی دو بعدی است و بایستی نیازمندی‌های جسمی و روحی خود را از راه‌های مشروع و معقول تامین كند؛ هم به جسم و نیازهای مادی آن توجه كند و هم در پرورش روح و تهذیب آن بكوشد هم آخرت خود را مدنظر داشته باشد و هم دنیای خویش را ضایع نسازد.
برای تامین نیازمندی‌های زندگی و مشاركت در رفع نیازهای اجتماعی باید به كار و تلاش بپردازد و برای خودسازی و تامین سعادت اخروی به دریافت معارف دینی و پرستش و نیایش با پروردگار همت گمارد. قرآن مجید، در این باره می‌فرماید: «وَ ابْتَغِ فیما اتیكَ ا...ُ الدارَ الاخِرَهَ وَ‌لاتَنْسَ نَصیبَكَ مِنَ الدُنیا...» (قصص، آیه ۷۷) در آنچه كه خدا به تو داده، سرای آخرت را بطلب و بهره دنیایی ات را فراموش نكن.مومنان واقعی، عمر خود را میان دنیا و آخرت تقسیم می‌كنند و برای هر یك به اندازه لازم وقت می‌گذارند، هم زندگی دنیایی خود را به شكلی ساده و آبرومند اداره می‌كنند و هم با عشق و علاقه، به عبادت و آمادگی برای سرای آخرت می‌پردازند و هیچ یك را فدای دیگری نمی‌كنند، چنان كه امام كاظم(ع) فرمود: «لَیْسَ مِنا مَنْ تَرَكَ دُنیاهُ لِدینِهِ وَ‌دینَهُ لِدنیاهُ» كسی كه دنیایش را برای دینش و دینش را برای دنیایش ترك كند، از ما نیست.۳ـ مصرف و هزینه: مومن موظف است در حد توان و نیروی خویش به گردش چرخ اقتصادی جامعه کمک کند و علاوه بر تامین هزینه‌های زندگی در رونق و سازندگی میهن اسلامی صسهیم شود. در اسلام، راه‌های درآمد حلال و مجاز، از راه‌های حرام و ممنوع مشخص شده و هر كس درآمد مشروعی به دست آورد، مالك آن می‌شود و مجاز است طبق نظر عقل و شرع آن را مصرف کند.
در این میان افراط و تفریط در مصرف و هزینه، امری نامعقول است، قرآن مجید در این باره چنین رهنمود می‌دهد: «وَ لاتَجْعَلْ یَدَكَ مَغْلُولهٌ اِلی عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطها كُلُ البَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلوُما مَحْسورا» (اسراء ۲۹) دستت را به گردنت زنجیر كن (انفاق و بخشش را ترك منما) و به طور كامل آن را مگشا تا سرزنش شده و حسرت‌زده، در گوشه‌ای بنشینی. اعتدال، در زندگی فردی و اجتماعی انسان تاثیر دارد. مهم‌ترین آنها عبارت اند از:۱ـ تربیت: یکی از راه کارهای تربیت و اصلاح نفس، میانه روی است، زیرا تربیت، در سایه تعدیل قوای نفسانی و کنترل قوه غضب و شهوت و عقل به دست می‌آید. بر این اساس امام علی (ع) می‌فرماید: هرگاه به اصلاح خود مایل بودی، میانه رو، قانع و کم آرزو باش. ۲ـ نجات انسان: پیامبر اکرم (ص) یکی از اسباب نجات آدمی را اعتدال در هنگام دارایی و نداری می‌داند. این نجات شامل نجات انسان از ناملایمات زندگی دنیا و عذاب عالم برزخ و قیامت می‌شود.۳ـ بی نیازی: امام صادق (ع) می‌فرماید: به درستی که میانه روی، سبب بی‌نیازی و ثروت می‌شود.
دلیل این بی‌نیازی آن است که با اعتدال و اندازه گیری در زندگی، فعالیت‌های اقتصادی مانند مصرف، تولید، و هزینه‌های زندگی سامان می‌یابد و از اسراف جلوگیری می‌شود.۴ـ سلامتی: سلامت بدن انسان به تعادل قوای جسمانی بستگی دارد. چراکه هر تغییری در هورمون‌ها سلامت آدمی را تهدید خواهد کرد. امیرالمومنین (ع) می‌فرماید: هر کس سلامتی می‌خواهد، پس باید میانه رو باشد. ۵- وحدت: پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: بر شما باد به میانه روی، زیرا ملتی که میانه رو باشد، هرگز دچار تفرقه نخواهد شد. ۶- آسان شدن مشکلات: امیرالمومنین (ع) می‌فرماید: میانه روی در کارها را فراگیر، زیرا کسی که میانه روی را فرا گیرد، امور زندگی بر او آسان خواهد شد. انسان میانه رو آمادگی نسبی برای رویارویی با مشکلات اجتماعی را دارد؛ مثلا کسی که اهل قناعت است و برای کم خرج کردن تمرین کرده، در واقع خود را برای روزهای سخت آماده نموده است.۷ـ در امان ماندن از هلاکت: امام علی(ع) می‌فرماید: «کسی که میانه‌روی کند، هلاک نمی‌شود.»
خلاصه سخن
سیاست اقتصادی فردی و اجتماعی مسلمانان باید براساس اعتدال تنظیم شود و در هر فعالیتی از خست و تنگ نظری از یك سو و تبذیر و زیاده‌روی از سوی دیگر، اجتناب كند و با برنامه‌ریزی دقیق و حساب شده، حد اعتدال و میانه را نگه دارد كه به طور قطع موفق‌تر خواهد بود.
منبع:آرمان
