این وزارتخانه، وزیرکُش است!
اگر علی جنتی هم نتواند به‌سیاقِ برخی دیگر از وزرای ارشاد، تا آخرِ دوره چهارساله خود وزیر بماند، آینده «فرهنگ» بسیار مبهم‌تر خواهد شد. رئیس دولت اصلاحات، چندی پیش از ریاست‌جمهوری‌اش، مقامِ وزارت ارشاد را تا آخر دوره تاب نیاورد. صفارهرندی هم نتوانست تا آخر یك دوره سرِ كار خود بماند. مهاجرانی نیز سه سال بیشتر دوام نیاورد و سرانجام از سمتِ خود كناره گرفت.
اگر در چشم‌اندازی به‌وسعت چند دهه، این وزیران را نماینده تفكرِ گروه یا جناحی مسلط و سراسر متفاوت در سیاست ایران در نظر بگیریم، خواهیم دید كه وضعیت «فرهنگ» و جایگاه وزارتخانه‌ای منتسب به فرهنگ، تا چه حد در پرده انكار و ایهام مانده است. مرور سردستی بر تاریخ وزارت فرهنگ و ارشاد چند دهه اخیر با تمركز بر این شخصیت‌ها، نشان می‌دهد كه این وزارتخانه كلیدی بیش از همه به محل برخورد جناح‌ها یا به‌بیان بهتر به محل تسویه‌حساب جناح‌های سیاسی با هم بدل شده است. انگار وزارتِ مستعجل ارشاد تقدیری جز استیضاح و استعفای ناگزیر وزرایش ندارد.
جنتی نیز یكی از اهالی همین قافله است. قافله‌ای كه معلوم نیست به چه دلیلی به مقصد نمی‌رسد و در میانه راه بازمی‌ماند. خبرِ استعفا و كناره‌گیری علی جنتی، در شرایطی كه تنها چند ماه از ریاست‌جمهوری روحانی مانده است، این زنجیره دنباله‌دار را به خاطر می‌آورد و از روندی پرده برمی‌دارد كه وزارت ارشاد از دوران پیش از اصلاحات تاكنون با آن مواجه بوده است. اما رفتنِ علی جنتی به هر دلیل که باشد از شخصی تا سیاسی سویه دیگری نیز دارد كه شاید او را در میانِ این قافله، یكه می‌كند.
علی جنتی را می‌توان تنهاترین وزیر دولت اعتدال خواند. وزیری كه از ابتدای روی‌كارآمدنش و از اوان دولت، زیر حملات جناح اصولگرا و دلواپسان بود و هنوز سر كار نرفته بود كه این مخالفان از نزدیكی و نسبت او با جناحِ دیگر سخن گفتند و او را با چهره‌های سرشناس اصلاحات مرتبط دانستند. مخالفان حتا از پُرشدنِ جای خالی یك قاب عكس روی دیوار وزارتخانه هم دست برنداشتند و به نصبِ دوباره عكسِ مهاجرانی، که به دلیل گرایش‌های سیاسی و فکری‌اش در دولت نهم و دهم از دیوار وزارت ارشاد حذف شده بود، انتقاد كردند. از این رو مسئولیت او در این جایگاه و در چینش شرایط حساس دوچندان می‌شود.
اما جایگاهِ مبهم وزارت فرهنگ در تمام دولت‌های این سی سال اخیر، مسئله‌ای است كه با كناره‌گیری وزیر دولت اعتدال، بیشتر به‌چشم می‌آید. حسن روحانی در آستانه انتخابات پیشین كه به ریاست‌جمهوری او ختم شد، مدام از اعتدال سخن گفت، از میانه‌روی و تدبیر. اما رادیكال‌ترین شعارها را در حوزه فرهنگ مطرح كرد. دوران تاریك فرهنگ در دولت نهم و دهم شاید، روحانی را به شعارهای تند كشانده بود. گرچه در آن دوره اقتصاد و سیاستِ خارجی از اولویت‌های دولت محسوب می‌شد و وضعیتی به‌مراتب بحرانی‌تر از فرهنگ داشت. روحانی از حذف سانسور خاصه در مورد كتاب سخن گفت، از اینكه سازوكار مجوزدادن به كتاب‌ها برای انتشار، تغییرِ بنیادی خواهد كرد.
خودِ وزیر فرهنگ نیز زمانی كه روی كار آمد از «وضعیت نگران‌كننده فرهنگ و مصائب حوزه نشر» گفت و از اینكه دولت به‌تنهایی نمی‌تواند وضعیت فرهنگ را كنترل كند. اما او تنها ماند. در معرضِ تندترین حملات مخالفان قرار گرفت و از سوی دولت نیز چندان حمایت قاطعانه‌ای نشد و ازآنجاكه برخلاف برخی دیگر از چهره‌های سیاسی جایگاه و پایگاه چندانی هم در میان اهالی فرهنگ نداشت، هیچ اتفاق منسجم و درخورِ جمعی نیز در دوران وزارت او از سوی اهالی ادبیات و هنر رخ نداد كه او بتواند به پشتوانه آن راه به جایی ببرد. مذاكرات هسته‌ای پیش رفت، درگیری‌های سیاسی شدت و حدت گرفت، مسائل اقتصادی رفع‌ورجوع شد، اما نوبت به فرهنگ نرسید. وزارت ارشاد نتوانست آن‌طور كه جنتی گفته بود و می‌خواست پای مجوزهایش بایستد؛ فیلم‌هایی از اكران بازماند، كتاب‌هایی پشت سد ممیزی ماند و كنسرت‌هایی لغو شد و سرانجام تعدادی از اندك چهره‌های بزرگ مانده در فرهنگ و هنر ما، ترك وطن كردند. گرچه روند مجوز كتاب‌ها تسهیل شد و اندكی از زمان دورودراز بررسی كتاب‌ها كاسته شد، اما این تغییرات جزئی با آنچه در شعارهای روحانی و خودِ جنتی بود، فاصله بسیار داشت.
با خیزی که روحانی در شعارهای خود درباره فرهنگ برداشته بود، جنتی می‌توانست به سکوی پرش دولت روحانی بدل شود، در عین حال می‌تواند پاشنه آشیل روحانی باشد. اینك، درست زمانی كه یك سال بیشتر از پایان دوره اول دولت نمانده است و اهالی فرهنگ و دیگران منتظر شتاب‌گرفتن اقدامات و وعده‌های دولت‌اند، وزیر ارشاد مترصد است تا سمت خود را ترك كند و آن‌طور كه از گفته‌ها و ناگفته‌ها پیداست، محقق‌نشدن وعده‌ها و درماندن از مقاومت در برابر حملات مخالفان این تصمیم را رقم زده است. در دورانی که نیروهای كنترل‌گر در سمت‌ها و جایگاه‌های مختلف برآنند تا با «شبیه‌سازی‌های حقوقی»، خودسرانگی‌ها و اَعمال و خواست‌های فراقانونی را جامه معقول بپوشانند، كناره‌گرفتن وزیر ارشاد بیش از همه راه را برای این خلط بحث باز می‌كند.
بركناری زودتر از موعدِ جنتی او را در مظانِ اتهام قرار می‌دهد: از یك طرف در برابر مخالفانی كه در روزهای مانده ریاست‌جمهوری از هیچ اتفاق خُرد و درشتی برای انتقاد و ناكارآمد جلوه‌دادن دولت نمی‌گذرند، و از طرف دیگر كسانی كه منتظر ایستادگیِ وزیر و دولت در برابر اعمال فراقانونی بودند، چه‌بسا از دولت چشم امید ببندند. مخالفان با بركناركردن وزیر از طریق اِعمال فشار راه را برای سازمان‌یابی مضاعف هموار می‌كنند. آنها علاوه‌بر استفاده از نیروهای خود، جا خالی‌‌كردنِ یكی از اعضای كابینه را نشانه خواهند رفت.
با این اوصاف، علی جنتی به هر نیت خیرخواهانه‌ای هم كه تن به كناررفتن داده باشد، باز هم نقشِ خاطی را خواهد داشت كه مخالفان برای فشار به دولت از جایگاه او استفاده كرده‌اند. اكنون شاید وقت آن رسیده است تا دولت و اصلاح‌طلبانِ درون و بیرون دولت، به ایده اصلاحات كه همان «توسعه سیاسی» است، بازگردند و مسیرِ توسعه و تغییر در عرصه فرهنگ را از اینجا پی بگیرند، همان مسیری كه در دوران اصلاحات آغاز شد و در دوره دوم به دلیل فشارهای خارج از دولت ناتمام ماند. اینک موقعیت خطیری پیش روی روحانی است. آیا او ناگزیر به تصمیمی خواهد شد که هاشمی‌رفسنجانی سالیانی پیش در برابر استعفای وزیر ارشاد دولتش اتخاذ کرد.
منبع: اعتماد
