افسوس که با ایران دیر آشنا شدم
پرویز قاسمی پژوهشگر و کارشناس مسائل روسیه درباره شخصیت معروف و برجسته دینی روسیه حیدر جمال مطالب زیر را نوشته است.
حیدرجمال شخصیت معروف و برجسته دینی روسیه در سن 70 سالگی در شهر آلماتی قزاقستان درگذشت. او کتب و آثار فلسفی زیادی را برای بعد از خودش بر جای گذاشته است. مردم روسیه همچنین استدلال های جمال در خصوص اقدامات برخی تروریست ها در قفقاز شمالی را بخاطر دارند. پیش از این؛ سرویس امنیت فدرال روسیه دو پرونده جنایی بر علیه این شخصیت دینی مطرح کرده بود.
حیدر جمال رئیس کمیته اسلامی روسیه و عضو هیات رئیسه جنبش میراث اسلامی روسیه در شب 5 دسامبر 2016 در سن 70 سالگی درگذشت. به گفته ماکسیم شفچنکو؛ روزنامه نگار و از آشنایان نزدیک حیدرجمال؛ او در آلماتی قزاقستان دارفانی را وداع گفت و در تاریخ 6 دسامبر در قبرستان "کنسای-2" همان شهر دفن خواهد شد. بیماری سخت و بلند مدت- که در برخی خبرها نیز بیماری سرطان ذکر شده-؛ علت مرگ جمال اعلام شده است. در صفحه شخصی حیدر جمال در شبکه های اجتماعی؛ آخرین عکس او پیش از فوت منتشر شده است او در این عکس در حالی که نشسته و به عصا تکیه داده است ؛دیده می شود.
حیدر جمال متولد 6 نوامبر سال 1947 میلادی در شهر مسکو از پدری آذری تبار و مادری روس است. جمال پس از اتمام دوران مدرسه؛ در سال 1965 میلادی وارد انستیتو زبان های شرقی دانشگاه دولتی مسکو شد ولی پس از یکسال بخاطر مطرح شدن ناسیونالیسم بوروژوایی از آنجا اخراج شد. پس از این اتفاق؛ او درجاهای مختلف شروع به کار و فعالیت کرد از کار در تراشکاری گرفته تا تدریس خصوصی و تدریس زبان های خارجی. دانشجوی بازمانده از تحصیل؛ بعدا بعنوان ویراستار در انتشارات پزشکی مشغول بکارشد. در همانجا بود که جمال با ایلیا ماسکوین فارغ التحصیل دانشکده بیولوژی دانشگاه دولتی مسکو آشناشد. ماسکوین در همین انتشاراتی بعنوان سردبیر فعالیت می نمود. به گفته جمال؛ ایلیا ماسکوین دنیای جدیدی را به روی او بازکرد. در سال 1979 ؛ حیدرجمال با محافل و جریان های اسلامی در تاجیکستان ارتباطاتی برقرار نمود. در همان دوران؛ این دانشجوی سابق بهمراه الکساندر دوگین فیلسوف روس در جلسات و محافل یوگنی گولوین نویسنده غیب باور شرکت میکرد از پایان سال های 1980 میلادی جمال فعالانه وارد فعالیت های اسلامی در اتحاد شوروی و روسیه می شود؛ در تشکل ها و سازمان های مختلف حضور پیدا می کند و نشریه "الوحده" و مجله "التوحید" را منتشر می‌کند.
در سال 1993 میلادی؛ حیدر جمال در کنفرانس خارطوم شرکت می‌کند کنفرانسی که سازمان بین المللی اسلامی «کمیته اسلامی» در آن تاسیس گردید و رهبری آن را پس از دوسال برعهده گرفت. او همچنین بدنبال راهیابی به دومای دولتی روسیه از طرف جنبش حمایت از ارتش بوده است. حیدر جمال در تلویزیون روسیه چند برنامه در موضوع اسلام برگزار کرده است. او همچنین در دانشکده فلسفه دانشگاه دولتی مسکو تحت عنوان «سنت ها و واقعیت» سخنرانی نموده است. از لحاظ اعتقادی؛ حیدر جمال مسلمان و پیرو مکتب شیعه دوازده امامی بوده است. شهرت و معروفیت حیدر جمال تنها به فعالیت های روزنامه نگاری و علمی او محدود و منحصر نمی شود. برخی تالیفات و اظهارات حیدرجمال بویژه در ارتباط با مناقشه در قفقاز شمالی و جنگ در چچن؛ همواره مورد توجه و بعضا محل اختلافات و مباحثات بوده است.
بعنوان نمونه ؛ او در یکی از برنامه های کانال تلویزیونی «فرهنگ» روسیه؛ در پاسخ به این سوال که: شما در حال حاضر می توانید در اینجا علنا اعلام کنید شهیدانی که مردم بیگناه را می‌کشند ؛ آنها مجرم هستند و به بهشت نمی روند؟ اینگونه جواب داد : «شهدا- آنها البته مسلمان هستند. آنها کاری را انجام می دهند که باید انجام دهند و آنها دریافت خواهند کرد همه آنچه را که به آنها وعده داده شده است». او همچنین در برنامه «امروز» کانال تلویزیونی «ان تی وی» روسیه در پاسخ به سوالی درخصوص عوامل اقدام تروریستی در نورد اوست؛ عاملان آنها را سازمانهای بین المللی اسلامی افراطی اعلام نمود که در صدد ایجاد اختلاف و شکاف بین روسیه و جهان اسلام هستند. جمال همچنین آشکارا اقدام تروریستی در مدرسه بسلان روسیه و گروگان گرفتن دانش آموزان مدرسه را محکوم و در آن زمان در مصاحبه با یکی از روزنامه های روسیه و زمانی که مادر یکی از گروگانگیران؛ این اقدام را ستوده بود؛ اظهار داشت زن مسلمان معتقد نمی تواند نداند که قتل و کشتار انسان های بیگناه و کودکان طبق قرآن؛ بزرگترین گناه محسوب می شود.
در مارس 2012؛ ماموران سرویس امنیت فدرال روسیه به بهانه نگهداری آثار و اقلام افراطی؛ آپارتمان محل اقامت حیدرجمال را مورد تفتیش قرار دادند. آنها هیچ چیز ممنوعه ای بدست نیاوردند. واحد مطبوعاتی سررویس امنیت فدرال بعدا اعلام کرد که جمال متهم به توجیه تروریسم و نیز فراخوان عمومی برای انجام فعالیت های تروریستی و افراطی می باشد.
دوبار در این خصوص – یک بار تحت عنوان کمک به فعالیت های تروریستی و یک بار نیز به اتهام فراخوان عمومی به تغییر خشونت آمیز سیستم قانون اساسی؛ نسبت به حیدرجمال اقامه دعوی شد ولی دادگاه تشکیل نشد. حیدرجمال دارای یک فرزند پسر به نام اورخان و یک فرزند دختر به نام کوثر می باشد. اورخان به روزنامه نگاری اشتغال دارد و یکی از موسسان اتحادیه روزنامه نگاران دینی در سال 2000 میلادی و اتحادیه روزنامه نگاران مسلمان روسیه در سال 2005 می باشد. او در سال 2005 بنیانگذار و مدیر اجرایی آژانس تحقیقات روزنامه نگاران «کمیته تحقیق و تفحص» اتحادیه روزنامه نگاران روسیه شد.
حیدر جمال و ایران :
رئیس کمیته اسلامی روسیه ارتباطات خوبی با ج.ا.ایران و نهادها و مراکز ذیربط فرهنگی و دینی کشورمان در فدراسیون روسیه داشته است. البته در مقاطعی و بویژه در چند سال اخیر؛ فراز و نشیب هایی در این ارتباطات و دیدگاه ها و مواضع ایشان وجود داشته است.
با حیدر جمال و دکتر شعردوست در مشهد مقدس- بهمن 1371
حیدر جمال جزو اولین شخصیت های دینی اسلامی روسیه می باشد که پس ازفروپاشی شوروی چه بصورت دعوت انفرادی و چه درترکیب هیات های رسمی بارها به ج.ا.ایران سفر کرده است . درسال هایی که شورای مفتیان روسیه هنوز شکل نگرفته و اداره دینی مسلمانان روسیه و مفتیات جمهوری ها درتکاپوی جدی برای تشکیل و تثبیت ساختار های خود در شرایط جدید دهه اول فروپاشی شوروی و در تلاش برای برقراری ارتباط با کشورهای عربی اسلامی بودند ؛ این حیدر جمال بود که نامش و شخصیتش در جامعه مسلمانان روسیه بیشتر ازهمه برای طرف های خارجی شناخته شده بود و غالبا در صدر و یا ترکیب هیات های دینی اسلامی روسیه به خارج دعوت می شد.
در پایان ؛ یادداشت یکی از دوستان فرهنگی- جناب آقای حسینی الست - و نیز یادداشت کوتاه شعردوست مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال های 1370 در خصوص حیدر جمال را می‌خوانید:
یادداشت حسینی الست :
یک خاطره
اواخر سال ٧٨ دوستی زنگ زد و یک فرد روس را معرفی کرد که متفکری انقلابی و همسو با ایران است پس از هماهنگی اولیه آمدند اداره کل. فارسی را به سختی و با لهجه تاجیکی صحبت می کرد شخصی آمده بود میزبان معینی نداشت حرفها و پیشنهادات فراوانی خطاب به دولت و مسولین داشت لابه لای حرفها گاه ترکی اذری صحبت میکرد گفتم من هم ترکی میدانم و آذری هستم بلند شد مرا بوسید بعد از آن دیکر ترکی حرف زدیم او را پیش اقای ایمانی پور بردم باهم گپ زدند جمال دنبال مخاطب اصلی خود می گشت خیلی اصرار داشت با مراجع تقلید دیدار کند ... . بار اولش بود که وارد ایران شده بود دو شبانه روز در منزل مهمان من بود به دیدار مراجع عظام در قم بردم با بعضی از مسولین دیدار کرد صحبت های ضد اسراییلی و ضد امریکایی اش حال وهوای خاصی داشت خیلی پر شور و با انگیزه بود حرف ها و طرح های بلند پروازانه ای در سر داشت خیلی زود خودمونی می شد آن دو روز بسیار خاطره انگیز بود تا این اواخر هر وقت می آمد ایران حال مرا جویا می شد می‌گفت من ایران با شما شروع کردم البته بعدها از بعضی مسولین نامهربانی دید و در مواردی تلفنی درد دل میکرد. جمال حیدر دوست داشتنی بود با همه خصوصیاتش داستان مشابهی با صفراف پیدا کردم ولی انصافا کسی جمال حیدر نمی‌شود خدا رحمتش کندجا دارد انجمن دوستی استین بالا بزند چه انکه او واقعا دوست ایران بود احساس عجیبی نسبت به ایران داشت تکیه کلامش همواره این بود «گئج تانیش اولدوم ایراننان (دیر آشنا شدم با ایران)» خبر مرگ او برای من بسیار غم انگیز بود.
یادداشت دکتر شعردوست :
جناب آقاى قاسمى با سلام و آرزوى توفیق و بهروزى براى شما. از شنیدن خبر وفات مرحوم حیدر جمال بسیار متأسف شدم. اینکه در اولین فرصت شرح حال مختصرى از ایشان را منتشر کرده اید جاى تقدیر دارد. هرچند باید بیوگرافى تحلیلى ایشان براى دوره بعداز فروپاشى کمونیزم و نقش ایشان در توسعه اعتقاد به اسلام وسیع تر تبیین شود. از انتشار عکس مشترک با مرحوم هم بسیارممنونم، هرچند خاطرات قابل توجهى با مرحوم حیدر جمال دارم اما عکسى در اختیار نداشتم موفق باشید.
منبع:تسنیم
