آیتالله هاشمی گرچه خود روزی در کنار دوستان دوران انقلابش، سنگ بنای تشکیل جامعه روحانیت را گذاشت اما سالهای آخر مناسبات سیاسی و تشکیلاتی با این تشکل روحانی نیست و در جلسات آن حاضر نمیشد.
به سمت تابوت آیت الله هاشمی آمد. قبل از اینکه به صف مقامات برای نماز بپیوندد عصای خود را کناری گذاشت و کنار تابوت نشست. او در حالی که سر خود را روی تابوت گذاشته بود به مدت چند دقیقه گریست. سال های طولانی رفاقت با آیت الله هاشمی رفسنجانی داشت. آیت الله موحدی کرمانی دبیر کل تشکلی روحانی که هاشمی رفسنجانی از پایه گذاران آن بود.
اما جامعه روحانیت مبارز در چه نسبتی با آیت الله هاشمی رفسنجانی قرار داشت؟ سوالی که پاسخ آن در طول عمر جامعه روحانیت همواره با فراز و نشیب و تغییراتی مواجه بوده است. خاصه آن زمان که در مناظرات انتخاباتی آیت الله در معرض هجمه تندی قرار گرفت و جامعه روحانیت در برابر آن سکوت کرد تا آیت الله را به دوری خودخواسته از جلسات جامعه ترغیب کند. اما برای بحث درباره فراز و نشیب های رابطه آیت الله هاشمی و تشکلی که خود از بنیانگذاران آن بود شاید مرور چند نقطه تاریخی صورت ماجرا را روشن تر کند.
میگفتند در ليست انتخاباتي جامعه روحانيت مبارز تغييراتي صورت گرفته و اختلاف نظرهايي به وجود آورده است. ماجرا هم گویا از این قرار بود که رییس جمهور وقت یعنی اکبر هاشمی رفسنجانی که خود عضو ارشد جامعه روحانیت مبارز بود، به توصیه معاون خود، حسن حبیبی، طی نامه ای به جامعه روحانیت، از آنها خواست که نام پنج نامزد نزدیک به دولت را در فهرست خود قرار دهند وگرنه طرفداران دولت، فهرستی مستقل ارائه خواهند داد. به رغم موافقت اولیه جامعه، به دلیل مخالفت برخی گروههای حامی آن به ویژه حزب مؤتلفه اسلامی اسم این پنج نفر (فائزه هاشمی، عبدالله نوری، محسن الویری و...) در فهرست قرار نگرفت.اواخر دي ماه آيت الله مهدوي كني سخناني گفت كه شائبه اختلاف نظرها را تقويت كرد. او تأكيد كرد: «ما اصولي براي انتخاب نامزدها داريم و فردي را معرفي مي كنيم كه موافق اين اصول باشد و نمي توان از جامعه روحانيت توقع داشت رقبا و يا كساني را كه با آنان همفكر نيستند، انتخاب كند» (اطلاعات ـ ۷۴/۱۰/۲۸).
هاشمی بعد از این اظهارات تصمیم خود را برای یک تغییر تاریخی گرفت. چند روز بعد، ۱۶ تن از اعضاي دولت هاشمي رفسنجاني (۱۰ وزير، ۴ معاون، رئيس بانك مركزي و شهردار تهران) با صدور اطلاعيه اي كه عنوان كارگزاران اجرايي سازندگي را داشت، براي شركت در انتخابات اعلام آمادگي كردند. اين حركت با واكنش تند جناح اكثريت روبرو شد. بعد از آن ۱۵۰ تن از نمايندگان مجلس در واكنش به بيانيه كارگزاران، بيانيه شديداللحني صادر كردند. به دنبال گسترش دامنه اين مباحث،حضرت آيت الله خامنه اي اعلام موجوديت كارگزاران را توهين به مجلس ندانسته، اما از وزرا خواست كه در اين تشكل عضو نباشند. به اين ترتيب اعضاي كارگزاران به ۶ تن تقليل يافت، ليكن در رقابتهاي مجلس با قدرت حاضر شد. هاشمي رفسنجاني نيز در هيأت دولت در اين باره سخن گفت و با اشاره به آنكه جامعه روحانيت مبارز حاضر نشده ۵ تن از افراد پيشنهادي مديران اجرايي را در ليست خود بگذارد، تأكيد كرد كه پس از آن منع خود را از مديران براي ارائه ليست جداگانه برداشته است. وي گفت: «من از اول هم با انشعاب روحانيون مخالف بودم. اكنون هم مي توان جلوي انشعاب جديد را گرفت. نهايتاً آقاي ناطق اطلاع دادند كه آقايان نپذيرفتند و ترجيح داده اند مديران اجرايي ليست جداگانه اي براي كانديداتوري داشته باشند. لذا من هم نهي خود را از روي دوستان برداشتم و اينكه امروز مديران اجرايي بيانيه منتشر كرده و قصد دارند ليست جداگانه براي مجلس داشته باشند. في الواقع انتخاب خودشان، آقاي ناطق و دوستانشان مي باشد» (سلام ـ ۱۳۷۴/۱۱/۳).
سرلیست فهرست جامعه روحانیت، علی اکبر ناطق نوری، رییس مجلس چهارم بود و چهره هایی چون موحدی کرمانی، حسن روحانی، علی اکبر ابوترابی و محمدرضا باهنر چهره های شاخص آن بودند. سرلیست فهرست کارگزاران عبدالله نوری بود و چهره هایی چون فائزه هاشمی، مرتضی الویری، محمود دعایی و مجید انصاری چهره های اصلی آن به حساب می آمدند.
نگاه ها به نتیجه انتخابات دوخته شد. آیا تدبیر آیت الله برای ایجاد تغییرات در شکل سیاسی پارلمان نتیجه بخش بود؟ در نهایت در دور اول انتخابات 139 نامزد مستقیما به مجلس راه یافتند. از حوزه انتخابیه تهران، تنها دو نفر واجد اکثریت لازم شدند که اختلاف آرای کمی هم داشتند. نفر اول تهران علی اکبر ناطق نوری با حدود 879000 و نفر دوم فائزه هاشمی از فهرست کارگزاران با حدود 852000 رای بودند.مرحله دوم انتخابات در 31 فروردین 1375 برگزار شد که از تهران به ترتیب علی اکبر ابوترابی، عباس شیبانی، مرضیه وحید دستجردی و محمدرضا باهنر جایگاه های اول تا چهارم را به خود اختصاص دادند. به طور تقریبی از کل راه یافتگان به مجلس پنجم، 134 نفر وابسته به فراکسیون جامعه روحانیت، 90 نفر وابسته به فراکسیون کارگزاران و بقیه نمایندگان مستقل بودند.
خیلی ها اعتقاد داشتند هاشمی رفسنجانی برای راضی کردن جامعه روحانیت جهت حمایت از حسن روحانی در جلسات این تشکل روحانی شرکت خواهد کرد . می گفتند این بزرگترین تلاش آیت الله برای جلب نظر بخش مهمی از جناح راست خواهد بود . حالا آیت الله دیگر در میان ما نیست و کسی از این تصمیم احتمالی او خبری ندارد . هاشمی رفسنجانی و جامعه روحانیت مبارز روزگار پر فراز و نشیبی را طی کردند . آیت الله اما هرگز خود را از جامعه روحانیت مبارز جدا ندانست . بارها گفت که علت عدم شرکت در جلسات را فقط مسایل امنیتی می داند . اکنون این تشکل بزرگ روحانی یک شخصیت بسیار مهم را از دست داده است . بهتر است این مطلب را با یک سوال مهم و تعیین کننده به پایان ببریم؛ «آیا جامعه روحانیت مبارز در دوران فقدان هاشمی با دعوت از افرادی مانند حسن روحانی و ناطق نوری به هویت وجودی راست گرای خود باز می گردد یا ترجیح می دهد حالا که هاشمی نیست به سمت چپ جناح شیفت کرده و وزنه این بخش از جامعه روحانیت یعنی مخالفان دولت فعلی را تقویت کند ؟»