به گزارش ایسنا، در ساعت 12 و 14 دقیقه روز جمعه، 299 بهمن خبرهایی که در ابتدا شایعه خوانده شد، در خصوص شکسته‌شدن سد خاکی محمدآباد منتشر شد که در نهایت در ساعت 17 و 33 دقیقه تایید شد این سد خاکی بر اثر بارش‌های گسترده شکسته شده است.
سدها دیوارهای محکمی هستند که به منظور مهار کردن و یا تغییر مسیر آب در عرض دره یا میان دو کوه و در مسیر رود ایجاد می‌شوند.
در سدهای خاکی، آنچه که جلوی آب را می‌گیرد، یک هسته نسبتا نازک رُسی است. خاک رُس این خاصیت را دارد که با مرطوب شدن، به عایق خوبی برای نفوذ آب تبدیل می‌شود. بجز هسته رُسی، مابقی حجم سد را سنگ و خاک غیر محلول در آب تشکیل می‌دهد. سد محمدآباد جهرم که بر اثر شدت بارش روز گذشته شکسته شد، از نوع سدهای خاکی بوده است.
دو سامانه بارشی از شامگاه یکشنبه، 24 بهمن ماه هوای استان فارس را تحت تاثیر قرار داده بود؛ به گونه‌ای که میزان بارش در برخی مناطق جنوبی این استان به مدت 5 شبانه‌روز 400 میلی‌متر باران گزارش شده است.
سد محمدآباد راهکاری برای تامین آب کشاورزی
دکتر سعید یوسفی، عضو هیأت علمی گروه «مدیریت پروژه و ساخت» دانشکده معماری دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به شکسته شدن سد خاکی محمدآباد جهرم افزود: سدها برای مقاصد مختلفی ساخته می‌شوند که این سد به منظور تامین آب کشاورزی ساخته شده است.
وی اضافه کرد: از آنجایی که میزان بارش این منطقه کم بوده است، این سد تاسیس شد تا علاوه بر تقویت منابع آب‌های زیر زمینی، آب مورد نیاز اراضی کشاورزی نیز تامین شود.
یوسفی با تاکید بر اینکه این نوع سدها نیز قادر به مهار سیلاب هستند، خاطرنشان کرد: از سوی دیگر اگر میزان آب ورودی این سدها بیش از توان آن باشد، نقطه قوت این سدها تبدیل به نقطه ضعف خواهد شد و همانند اتفاقی که در سد محمدآباد جهرم پیش آمد، رخ خواهد داد.
این محقق با بیان اینکه مصالح سدهای مختلف با یکدیگر متفاوت است، اظهار کرد: یکسری از سدها بتنی هستند و نوع دیگر سدها سنگ‌ریزه‌ای هستند که به آنها سدهای خاکی گفته می‌شود. این نوع سدها دارای هسته رُسی هستند تا مانع نفوذ شوند.
وی با تاکید بر ضرورت توجه به مدیریت ریسک سدها، یادآور شد: سدها محصولات و سرمایه‌های عظیم کشور هستند که هر کدام دارای مزایای بزرگی هستند و اگر به درستی از این سدها نگهداری نشود و مورد تعمیرات لازم قرار نگیرند، پیر خواهند شد و روزی خواهد رسید که سدها تخریب شوند؛ از این رو نیاز به مدیریت ریسک در این زمینه هستیم تا سناریوهای مختلفی برای آن پیش‌بینی شود. این پیش‌بینی‌ها موجب می‌شود تا در صورت بروز حادثه پاسخ مناسبی برای آن داشته باشیم.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه در صورت اجرای «مدیریت ریسک» از بروز بسیاری از سوانح جلوگیری خواهد شد، افزود: ما نیاز داریم تا نسبت به سدها به عنوان محصولات گرانبها توجه بیشتری صورت گیرد.
تخریب پل بر اثر شکسته‌شدن سد محمدآباد
یوسفی با بیان اینکه سدها در عین مفید بودن می‌توانند در مواقع بحرانی خطر آفرین باشند، گفت: در دنیا روش‌های زیادی برای استفاده بهینه از سدها ارائه شده است و در بسیاری از کشورها همچون ترکیه، برزیل و چین به درستی این پیش‌بینی را انجام دادند و خسارات خود را کاهش دادند؛ از این رو نیاز به تقویت «مدیریت ریسک» داریم.
جزئیات حادثه جهرم
این محقق با انتقاد از اخبار ضد و نقیض در خصوص این حادثه، گفت: بر اساس گزارش‌های رسیده بر اثر بارش‌های گسترده، بیش از ظرفیت آب در پشت سد جمع‌آوری شد که موجب شکست آن شد.
وی با تاکید بر اینکه پیش‌بینی‌های لازم برای این سد نشده بود، اظهار کرد: این امر موجب شد تا مزیت این سد که جمع‌آوری و مهار سیلاب بود، به یک چالش تبدیل شود و حجم عظیمی از آب را روانه پایین‌دست کند.
یوسفی با بیان اینکه فیلم و تصاویر دقیقی از این حادثه منتشر نشده است، ادامه داد: اگر از سدها به خوبی تعمیر و نگهداری نشوند، دچار شکست خواهند شد.
وی در خصوص این سوال که آیا میزان تحمل سدهای خاکی نسبت به سدهای بتنی کمتر است یا خیر، توضیح داد: سدهای خاکی نسبت به سدهای بتنی مقرون‌به صرفه‌تر هستند و از این نوع سدها برای مهار سیلاب نیز استفاده می‌شود؛ ولی لزوما سدهای خاکی تحمل کمتری نسبت به سدهای بتنی ندارند، اما در مجموع تحمل سدهای بتنی بیشتر است.
نقش دریچه تخلیه برای کاهش فشار سدها
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به نقش دریچه تخلیه در سدها، گفت: در مواقعی چون شدت گرفتن بارش و سیلاب، پیش‌بینی می‌شود چه میزان حجم آب از بالادست وارد مخزن خواهد شد و در این مواقع «مدیریت مخزن» خواهد شد؛ به این صورت که آب موجود در مخزن سد به اندازه‌ای کاهش داده می‌شود که آب ناشی از سیلاب در مخزن سد ذخیره‌سازی شود.
وی با تاکید بر اینکه کاهش حجم سدها از طریق دریچه‌های تخلیه تعبیه‌شده در سدها صورت می‌گیرد، یادآور شد: در بسیاری از موارد یا این امر صورت نمی‌گیرد و یا پیش‌بینی‌ها اشتباه است.
یوسفی با تاکید بر اهمیت پیش‌بینی‌ها در مدیریت ریسک سدها، خاطرنشان کرد: در سدهای برق- آبی که مخازن بسیار بزرگی دارند، این پیش‌بینی‌ها اهمیت دو چندان دارند؛ چراکه در این سدها ریسک بالاتر است، ولی متاسفانه به دلایل متعدد این پیش‌بینی‌ها انجام نمی‌شود و خسارات زیادی به بار می‌رود.
یوسفی، عمر سد محمدآباد جهرم را 20 سال دانست و یادآور شد: سد محمدآباد در طول 20 سال بدون هیچ مشکلی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد و در یک روز به طور ناگهانی دچار بحران می‌شود.
به گفته وی، در صورتی که مراقبت‌های لازم از این سدها نشود، در مدت زمان اندکی چنان خساراتی وارد می‌شود که برای آینده جبران‌ناپذیر خواهد بود.
اثرات تغییر اقلیم در سدها
این محقق با اشاره به تغییرات الگوی آب و هوایی در دنیا، اظهار کرد: بر اساس مطالعات محققان این حوزه، تغییرات آب و هوایی اثرات زیادی در ایران داشته است؛ به گونه‌ای که در چند سال اخیر بارش‌ها بهبود یافته است، ولی مشاهده می‌شود که در بهمن و اسفند بارش‌ها روند افزایشی دارند و ما باید برای مدیریت ریسک سدها، مراقب این نوع پدیده‌ها باشیم.
وی تاکید کرد: به دلیل تغییرات اقلیمی شاهد هستیم که بارش‌ها از نیمه اول اسفندماه تا نیمه اول فروردین افزایش مییابد؛ چراکه برف موجود بر روی کوه‌ها ذوب می‌شوند و همراه با این پدیده سیلاب‌های مخربی ایجاد خواهد شد که این امر معضلات بیشتری را برای سدها ایجاد می‌کند.
یوسفی با بیان اینکه خوشبختانه تاکنون شکست سد در ایران نداشتیم، اضافه کرد: در پروژه‌های سدسازی به دلیل آنکه حجم زیادی آب در آنها ذخیره‌سازی شده است، در حوادثی مانند زلزله و سیل ممکن است خسارات جبران‌ناپذیری وارد کنند؛ از این رو در دنیا برنامه‌های جامعی برای جلوگیری از این نوع خسارات و بهره‌برداری بهینه از سدها تدوین شده است، چرا که در صورت غفلت از این امر خسارات زیادی وارد خواهد شد.
وی، اجرای «کلینیک سد» را راهکاری برای جلوگیری از تخریب سدها دانست و تاکید کرد: اجرای این طرح موجب جلوگیری از بروز سوانح بعدی در سدها می‌شود.
