دیپلماسی تعاملی پشت دروازه های ژنو
رضا رئیسی
لحظهنگار روی آخرین دورهای عقربهاش طی مسیر می‌کند. 24ساعت دیگر ده‌سال مناقشه بر سر پرونده هسته‌ای به یک پیچ خطیر رهنمون خواهد شد. از بهار آلماتی تا پاییز ژنو تحولات شگرفی رقم خورده و بیم‌ها را کاهش و امیدها را افزایش داده است. این بار نه دبیر شورای عالی امنیت ملی که وزیر خارجه رئیس تیم مذاکرهکننده هسته‌ای است. مردی که طی دو ماه سکانداری دستگاه دیپلماسی کشور تحولات شگرفی رقم زده و رویکرد گفت‌وگو و مفاهمه را قوام و استیلا بخشیده و زبان تهدید و جنگ را به حاشیه رانده است. اگر تا دیروزها جنگ‌سالاران اسرائیلی برای کشاندن پرونده ایران به نقطه بی بازگشت لحظهشماری می‌کردند اکنون بیشترین گمانه‌زنی‌ها درخصوص بازه زمانی برداشتن تحریم‌ها چرخ می‌خورد. نضج این گزاره بدان مفهوم است که تیم ایرانی توانسته روند و شکلی تازه به سیر تحولات ببخشد و این همان نکته‌ای است که امید اعتدالگرایان جهانی را زنده و افراطی‌ها را ناخشنود کرده است. وجه تمایز دور تازه مذاکرات ژنو با ادوار قبلی معطوف به یک استراتژی منسجم و همپوشان است. دو طرف هیچ‌گاه تا بدین حد جدی و قائم به نتیجه‌بخشی، پای به وادی مذاکره نگذاشته بودند. دربرهه‌ای طرف ایرانی متهم به وقتکشی می‌شد و در بازه زمانی دیگر غربی‌ها به دنبال ساماندهی به مذاکرات در راستای پایاندهی به این پرونده پرمناقشه نبودند اما در برهه فعلی هم ایرانی‌ها به دنبال زدودن تحدیدات و برون‌رفت از شرایط تحریم‌ها هستند و هم طرف غربی دانسته است که زبان تهدید و راهکاری تحدیدمدارانه تاثیری بر پیشبرد برنامه هسته‌ای ایران ندارد. اکنون دو طرف می‌دانند جز با انعطاف و تعامل سازنده و مذاکره به معنای اخص کلمه نمی‌توان نتایج حاصله با جمع صفر را به سمت و سوی بازی برد- برد سوق داد.
ایران با بسته تازه و رویکردی سازنده
نشست وزرای خارجه ایران و شش قدرت برتر جهانی در نیویورک فارغ از متن و حواشی تاثیرگذار و غیرمنتظرهاش یک نکته را به خوبی نمایان کرد؛ دنیا با زبان تازه و نگرشی تلطیف شده و توام با احترام متقابل با طرف ایرانی سخن می‌گوید. غربی‌ها این بار بطور جد برای رسیدن به نتیجه وارد مذاکره شده‌اند و حسابی جداگانه روی هیات دیپلماتیکی باز کرده‌اند که پیش از سفر به نیویورک رئیس آن از اختیار تام در مذاکرات سخن می‌گوید و طرف مقابل را نیز دعوت به بازتاب صدای واحد می‌کند. نشست نیویورک این پیام را برای طرف غربی در پی داشت که دوران تازه‌ای فرا رسیده و باید با گذار از رویکردهای فرسایشی و به‌دور از حاصل، مذاکره معطوف به نتیجه را در دستور کار قرار دهند. نکته‌ای که بارها مورد تاکید ظریف قرار گرفت و غربی‌ها نیز دستور کار دور تازه مذاکرات را بر ارائه بسته پیشنهادی تازه از سوی ایران قرار دادند. رئیس‌جمهور و وزیر خارجه کشورمان از تعیین بازه زمانی چندماهه برای پایاندهی به پرونده سخن گفتند و حتی محمدجواد ظریف پس از نشست نیویورک خاطرنشان کرد که طرف‌های غربی حتی از ما برای رسیدن به نتیجه بیشتر عجله داشتند. با این اوصاف و با این استراتژی اعلامی بسته پیشنهادی تازه ایران قطعا شامل ارائه راهکارهایی جزئی و کلی، منسجم و معطوف به نتیجه است. نکته آنکه وزیر خارجه با اشاره به بسته پیشنهادی غربی‌ها در نشست آلماتی نیز تاکید کرده که این پیشنهاد مربوط به گذشته است و اکنون اوضاع متفاوت شده است. با این اوصاف غربی‌ها نیز که انتظار ارائه بسته تازه و مشوقاز طرف ایرانی دارند خود نیز باید چرخشی ملموس و آشکار به نمایش بگذارند. آنگاه است که می‌تواند گفت نفس مذاکره به معنای تعامل برای رسیدن به نقاط اشتراک در راستای جلب منافع طرفین رقم خواهد خورد.
نیاز به انتشار صدای واحد
تمامی کارشناسان دیپلماسی روی یک گزاره متفق‌القولاند. سیاست خارجی امتداد سیاست داخلی است. نکته‌ای که محمد جواد ظریف در آخرین نوشتار خود در شبکه‌های اجتماعی بر آن تاکید و تصریح ورزیده و می‌گوید: همهمان یک بسما... بگوییم و فراز ونشیب چند روز گذشته را فراموش کنیم؛ کار جدی را شروع کنیم که هفته آینده کار بزرگی در پیش است و بیش از هر چیز نیاز به اجماع داخلی و همدلی ملی داریم. او بر چشم اسفندیار تحولات پیش رو انگشت گذاشته و نقطه قوت در مذاکرات را طنین‌اندازی صدای واحد از سوی ایران در قبال سیاست خارجی در عرصه جهانی می‌داند. نکته آنکه گمانه‌زنی‌های بسیاری درخصوص بسته پیشنهادی از سوی ایران انجام پذیرفته و حتی اسماعیل کوثری نماینده مجلس با بیان نکاتی خطوط قرمز طرف ایرانی را ترسیم کرده است اما وی به این نکته نپرداخته که تیم مذاکرهکننده ایرانی همواره اعلام داشته براساس سیاست‌های اصولی نظام در مذاکرات پیش خواهد رفت و تاکنون نیز هیچ عدولی از مواضع و منافع ملی نداشته و معلوم نیست چرا در آستانه مذاکرات این سخنان بازتاب می‌یابد؟ گویی که اعتمادی به تیم مذاکره کننده ایرانی وجود ندارد و لازم است این مسائل گوشزد شود! فرآیندی که بیگمان جلوه مطلوبی در برابر طرف بیرونی نخواهد داشت. ظریف اما در برابر تمامی گمانه‌زنی‌ها یک پاسخ متقن را مبذول داشته است، وی در حساب توئیتر خود می‌نویسد: ما دیدگاه‌های خودمان را همانطور که توافق شد در ژنو ارائه می‌کنیم نه پیش از آن. لطفا گمانه‌زنی نکنید و عجله هم به خرج ندهید.
واکنش‌های نه‌چندان همخوان و غیرسازنده
پس از آنکه جنجالافکنی و تیترهای آنچنانی روزنامه کیهان تنشی را میان وزیر خارجه و لایه‌های تندرو رقم زد و پاسخ قاطعانه ظریف در تکذیب خبر و همچنین درخواست برای انتشار کل مکالمه رد و بدل شده میان وی و اعضای کمیسیون امنیت ملی، در صداوسیما از سوی ظریف انتشار عمومی یافت بازهم این طیف پا پس نکشیده و به دنبال طرح مباحث خود هستند و تلاش دارند درستی حرف‌های خود را به زور به طرف مقابل تحمیل کنند. جالب آنکه در زمان دولت مورد حمایت این طیف دوبار پیشنهاد مذاکره مستقیم از سوی رئیس دولت وقت مطرح شد و چند بار هم نامه‌ای از سوی وی برای مقامات غربی ارسال شد اما آمریکایی‌ها پاسخی به این تلاش‌ها ندادند و جالب آنکه این رسانه‌های خاص واکنشی درخور از خود به نمایش نگذاشتند اما اکنون که ایران از موضع اقتدار و بر پایه عزت مصلحت و حکمت پیش می‌رود و دنیا خود پیشگام شده و درخواست مذاکره می‌دهد آنان به واکنش درآمده‌اند! نکته جالبتر آنکه همگان اذعان دارند که تحریم‌ها تاثیرات نامبارکی بر روندهای اقتصادی ما گذاشته و این نکته البته نافی مقاومت و استقامت ما نیست اما بدیهیات را که نمی‌توان منکر شد. حال در اقدامی هماهنگ رسانه‌های اصولگرا روی این نکته تمرکز کرده‌اند که بیشتر مشکلات اقتصادی ناشی از مدیریت است و رفع تحریم‌ها و مذاکرات نمی‌تواند چندان تاثیرگذار باشد! این ابراز رویکرد در این برهه زمانی دلیل واضحی دارد که نیاز به شرح و بسط ندارد اما باید به این دوستان خاطر نشان کرد مهم‌ترین وظیفه و رسالت سیاستمداران در همه زمان‌ها و در همه مکان‌ها ایجاد فضای مطلوب برای زندگی شهروندان است و زدودن تحریم‌ها نقش بسزایی در این خصوص خواهد داشت و تیم مذاکره کننده ایرانی هم با همین رویکرد به پیش خواهد رفت. یادمان نرود رئیس‌جمهور در جمله تاریخی خود در ایام انتخابات گفت: «خوبست چرخ‌های سانتریفیوژها بچرخد اما به‌شرطی که چرخ‌های اقتصاد کشور نیز بچرخد.»
