همه‌ی دردسرهای بلوغ زودرس در كودكان

به نقل از افکارنیوز، دختر كوچولويي را تصور كنيد كه با جثه ريزش، كفش پاشنه بلند پوشيده و با كيف بزرگتر از قد و قواره اش مي خواهد براي خريد از خانه بيرون برود. حالا پسر بچه يا را در ذهن تان تجسم كنيد كه كت و شلوار مردانه پوشيده، كفشي بزرگتر از پاهاي كوچكش پوشيده و با مداد سياه سبيلي هم براي خودش كشيده است. او هم مي خواهد سر كار برود. حكايت كودكاني كه بلوغ زودرس دارند، همين است. آنها اگرچه از نظر ظاهري، به ويژه در مراحل نخست بلوغ، تفاوتي با همسالان شان ندارند اما از نظر رواني دچار تحولي شده اند كه به آن بلوغ مي گويند و همين مسئله نيازهايي را برايشان تعريف مي كند كه خودشان هم نمي دانند چرا به اين تغييرات دچار شده اند. از سوي ديگر، بلوغ زودرس، قد كودكان را هدف قرار داده و آن را دستخوش تغييرات ناخوشايندي مي كند. براي بررسي مسئله بلوغ زودرس، دلايل و تبعات آن، از دكتر محمدرضا مهاجري تهراني، متخصص داخلي و فوق تخصص غدد و متابوليسم دانشگاه علوم پزشكي تهران كمك گرفته ايم تا ببينيم والدين بايد در برابر اين تغييرات چه رفتاري داشته باشند و چه موقع براي كمك گرفتن به متخصصان مراجعه كنند.

در آخرين «همايش غدد و متابوليسم» كه شهريور ماه امسال در مشهد برگزار شد، اعلام شد سن بلوغ در دختران ايراني از ۹ به ۷ سال و در پسران از ۱۲ به ۹ سال كاهش يافته است. زمان بلوغ براساس ساعت بيولوژيك بدن است و عملكرد اين ساعت توسط غده هيپوفيز و هيپوتالاموس در مغز تنظيم مي شود. با ترشح هورمون هاي جنسي از هيپوتالاموس بلوغ آغاز مي شود. بلوغ گاهي در دخترها زودتر از ۷ سالگي و يا در آستانه آن و در پسرها زودتر از ۹ سالگي و يا در آستانه آن آغاز مي شود كه به آن بلوغ زودرس مي گويند. دختراني كه در كمتر از ۷ سالگي و پسراني كه كمتر از ۹ سالگي بالغ مي شوند، بلوغ زودرس دارند. اين تغيير ناگهاني به دلايل ژنتيكي و يا اكتسابي رخ مي دهند.

يك تصادف ساده

شيوع بلوغ زودرس در دخترها، به دليل وجود عوامل ارگانيك، كمتر از پسرهاست اما نبايد آن را ناديده گرفت. بلوغ زودرس ممكن است به دليل يك ضايعه ارگانيك اتفاق بيفتد اما نمي توان اين عامل را تنها عامل دانست. بعضي عوامل مانند وجود يك زائده تومورال در مغز، تصادف و ايجاد ضربه و ضايعه در مغز و هر گونه ضايعه اي مي تواند عاملي براي بلوغ زودرس در دختران و البته پسران باشد.

غده ها مسئول هستند

گاهي عملكرد سريع غدد جنسي و غده فوق كليه در دخترها و پسرها، باعث بروز اين اتفاق مي شود. اگر بررسي همه اين عوامل نشان داد كه شخص از نظر عملكرد اين بخش ها سالم بوده و آسيبي نيز به مغزش وارد نشده است، بلوغ زودرس با عامل ناشناخته مطرح مي شود. البته بررسي در اين مرحله، تلاش براي يافتن عامل شروع بلوغ زودرس به دليل وجود نوعي اختلال در بدن است اما بلوغ زودرس دلايل ديگري هم دارد.

چاق ها زود بالغ مي شوند؟

اشاره كرديم كه در آخرين همايش بين المللي غدد درون ريز و متابوليسم، درباره بعضي دلايل بلوغ زودرس در كودكان و نوجوانان صحبت شد. در همين نشست، يكي از متخصصان غدد و متابوليسم دانشگاه مرمره استانبول اعلام كرد فقط يك درصد از نوجوانان اروپايي به مشكل بلوغ زودرس دچار هستند كه اصلي ترين دليل آن چاقي و اضافه وزن است. اين نكته به ويژه درباره دختران نكته بسيار مهمي است. اضافه وزن مي تواند يكي از دلايل بلوغ زودرس باشد. اين نكته به ويژه درباره دختران بسيار مهم است. دختراني كه توده چربي بيشتري در بدن شان دارند، زودتر از همسالان شان كه اين توده را نداشته و لاغرتر هستند، بالغ مي شوند، بنابراين كنترل وزن در دختران نكته اي است كه مي تواند مسئله بلوغ زودرس را به تعويق بيندازد.

زودرس هست و نيست

در مواردي طبق تعريف، زمان بلوغ كودك، ۷ تا ۹ سالگي نيست؛ يعني كودك دچار بلوغ زودرس نشده و كودك در زمان مقرر خود بالغ شده است اما روند بلوغ به قدري سريع است كه مي تواند تبعات زيادي را به دنبال داشته باشد. در اين شرايط نيز بايد دست جنباند و كاري كرد. در مواردي وقتي شخص در زمان مقرر خود بالغ مي شود اما روند بروز علائم سريع تر از حالت طبيعي است، مسئله بلوغ زودرس و تبعات منفي آن مطرح مي شود. در اين حالت بلوغ زودرس اتفاق نيفتاده است، اما پيشرفت بلوغ سريع است. مهمترين تاثير اين مسئله روي قد نوجوانان است. به اين ترتيب كه با تسريع روند بلوغ، صفحه هاي استخواني نوجوان زودتر بسته شده و امكان افزايش قدش به حداقل مي رسد.

تخمين قد با فرمول رياضي و عكس مچ

انتظار نداريد وقتي قد شما به عنوان والدين كودك كوتاه يا متوسط يا حتي متوسط رو به بلند است، فرزندتان قدش سرو شود؟ اندازه قد به شاخص مهمي به نام ژنتيك هم وابسته است، بنابراين قد فرزند شما متاثر از قد خود شماست. براي آنكه قد كودك را اندازه گيري كرده و ميزان بلندي قد او را تعيين كنند از چند روش به طور همزمان استفاده مي شود. ابتدا از نظر هورموني وضعيت كودك بررسي مي شود سپس با بررسي سن استخواني كودك از روي عكسي كه از استخوان هاي مچ دست او مي گيرند، قد نهايي او تخمين زده مي شود. راه ديگري هم براي اندازه گيري قد نهايي كودك وجود دارد؛ اندازه گيري قد كودك به وسيله يك فرمول رياضي. در اين روش، جمع قد پدر و مادر به سانتي متر را تقسيم بر دو مي كنند. براي دخترها اين رقم را منهاي ۵/۶ و براي پسرها آن را به علاوه ۵/۶ مي كنند. به اين ترتيب قد نهايي كودك مشخص مي شود. پس از آن در صورت نياز، مراحل درمان براي به تعويق انداختن بسته شدن صفحه هاي استخواني انجام مي شود.

با آمپول زمان مي خريم

اين اصطلاح را شنيده ايد كه مي گويند: «به خاطر بلوغ سوخت»؟ يكي از اثرهاي مستقيم بلوغ، تاثير آن روي قد كودك است كه در بين عامه مردم به «سوختن قد» مشهور است. كودكاني كه بلوغ زودرس دارند، در همان زمان بلوغ نسبت به ديگر همسالان شان بلند قدتر هستند. اين به دليل جهش ناگهاني رشد در آنهاست اما كمي پس از آن، بلوغ زودرس باعث بسته شدن صفحه هاي رشد استخواني مي شود. به اين ترتيب روند رشد استخواني و در نتيجه قدي كودك مختل شده و همين امر باعث مي شود زماني كه هنوز ديگر كودكان در حال رشد قدي هستند، اين كودكان رشد قدي شان كند و يا متوقف شود. به اين ترتيب اين كودكان در بزرگسالي افراد قد بلندي نخواهند بود. در اين شرايط براي به تعويق انداختن بسته شدن صفحه هاي استخواني و ادامه رشد استخوان ها، درمان هورموني با مصرف قرص يا تزريق آمپول آغاز مي شود. به اين ترتيب اصطلاحاً از استخوان ها زمان مي خريم تا رشد قدي كودك مختل نشود.

ورزش كمك مي كند

به طور طبيعي بچه ها جنب و جوش دارند. همين مسئله به رشد قدي آنها كمك مي كند اما انجام ورزش منظم، به ويژه ورزش هايي كه باعث كشش قد مي شوند، صفحه هاي استخواني را تحريك كرده و باعث افزايش قد مي شوند.

خوراك ذهن و بلوغ

يادتان مي آيد بچه كه بوديد چه ساعتي مي خوابيديد؟ بيشتر كودكان يكي، دو نسل قبل زمان خواب شان، به ويژه خواب شبانه آنها كاملاً مشخص بود و درست سر زمان مشخص كه احتمالاً ۸ يا ۹ شب بود به رختخواب مي رفتند. اما بچه هاي امروزي تا زماني كه تلويزيون را آب و جارو نكنند، خواب به چشم شان نمي آيد. دكتر مهاجري تهراني يكي ديگر از عوامل تاثيرگذار روي بلوغ زودرس نوجوانان را ديدن فيلم ها و يا آموزش هاي صمعي و بصري در زمينه مسائل مرتبط با مسائل جنسي مي داند و مي گويد: «يكي ديگر از دلايلي كه باعث شده تا سن بلوغ كودكان كاهش يابد، تماشاي فيلم ها و ديدن برنامه هايي است كه متناسب سن آنها نبوده و از قدرت درك آنها فراتر است؛ به ويژه فيلم ها يا برنامه هايي كه به شكلي با مسائل جنسي در ارتباط است.»

من با ديگران فرق دارم؟

دكتر غزال زاهد/ فوق تخصص روانپزشكي كودك و نوجوان و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي

برخلاف تصور والدين، كودكان تفاوت ها را احساس مي كنند. درباره مسئله بلوغ نيز اگرچه آنها به درستي دليل تفاوت شان با ديگران را نمي دانند اما متوجه هستند كه با همسالان شان تفاوت دارند. بنابراين ممكن است از نظر رواني تبعاتي را براي آنها به دنبال داشته باشد. پس دقت كنيد.

۱. آمادگي دهيد: قبل از آنكه فرزندتان بالغ شود، به او توضيح دهيد كه بلوغ چيست و در اثر بلوغ چه فرايندي در بدن اتفاق مي افتد. اين نكته ها را با زبان ساده بيان كنيد.

۲. توضيح دهيد: به فرزندتان با زباني كه متوجه مي شود. فرايند بلوغ را توضيح دهيد. به او توضيح دهيد كه او در مرحله جديدي براي بزرگ شدن قرار گرفته است اما او را از بازي و شيطنت با همسالان منع نكنيد. نكته مهم اين است كه او تصور نكند به سرعت در حال عبور از كودكي به بزرگسالي است. اين حالت حس جدا شدن از جمع را در او ايجاد مي كند كه اين حس،‌ ناخوشايند است.

۳. مواظب روان او باشيد: مراقب باشيد كه بروز تغييرات بلوغ يا مراجعه او به متخصص براي تزريق آمپول يا مصرف قرص باعث احساس ناراحتي او نشود. توضيح دهيد كه اين كارها براي اين است كه قدش به اندازه اي كه لازم است، بلند شود.

۴. مشورت با روانپزشك اطفال: اگر احساس كرديد نشانه هاي بلوغ تاثير نامطلوبي روي رفتار و حركات فرزندتان داشته است، حتماً با روانپزشك كودك و نوجوان مشورت كنيد تا راهكارهاي لازم را به شما بگويد.

تندرستي/ شماره ۱۲۶/ ۱۱ مهر ماه ۹۲/ مهتاب خسروشاهي/ صفحه ۳۶