از ظرفیت‌های فرهنگی تا ملاحظات ژئوپلتیک در روابط ایران و هند
خرداد:سفر سه روزه رئیس جمهوری به هند و امضای قراردادهای متعدد، حاکی از اراده دو طرف به بهره گیری از ظرفیت های فرهنگی، اقتصادی و ژئوپلتیک برای ترسیم مسیر تازه ای در مناسبات تهران و دهلی نو است.
به گزارش خرداد به نقل از ایرنا سفر سه روزه حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی به هند که شنبه شب به پایان رسید فصل نوینی در مناسبات تهران دهلی نو به شمار می رود؛ این سفر از جهات گوناگونی برای دو طرف حائز اهمیت است.
حضور هیات بلند پایه سیاسی و اقتصادی در جمع همراهان رئیس جمهوری نشان دهنده این اهمیت است.به طوری که حجت الاسلام دکتر روحانی را هیاتی متشکل از محمد نهاوندیان معاون اقتصادی رییس جمهوری، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ، بیژن زنگنه وزیر نفت، عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی، محمد شریعتمداری وزیر صنعت، معدن و تجارت و محمود واعظی رییس دفتر رییس جمهوری و هیاتی مرکب از فعالان اقتصادی و تجاری بخش خصوصی همراهی می کنند.
در جریان سفر رییس جمهوری ایران به هند نزدیک به 15 توافقنامه و یادداشت همکاری تجاری و اقتصادی بین دو کشور امضا و یک بیانیه سیاسی مشترک از سوی ایران و هند منتشر شد. امضای موافقت نامه ارتقای همکاری های کنسولی بین دو کشور از جمله تسهیل روادید از دیگر اهداف این سفر است.
ترانزیت و حمل و نقل، انرژی، همکاری های علمی و فرهنگی، و همکاری های کنسولی هر کدام زمینه های مستعدی برای توسعه همکاری های دو طرف به حساب می آید.
** احیای ظرفیت های فرهنگی
کارشناسان مقوله فرهنگ را یکی از ظرفیت های مغفول دیپلماسی ایران می دانند.ایران با داشتن علقه ها و پیوندهای عمیق زبانی،فرهنگی و مذهبی زمینه های فراوانی برای توسعه مناسبات به ویژه در میان همسایگان فرهنگی خود از جمله هند دارد.با این حال این ظرفیت ها آنچنان که باید و شاید از به فعلیت درنیامده است. آغاز سفر سه روزه رئیس جمهوری از حیدرآباد و حضور در جمع نمازگزاران نشان دهنده توجه دستگاه دیپلماسی به این ظرفیت مغفول مانده است.رئیس جمهوری در جمع علما و روحانیون حیدرآباد تاکید کرد که 'پیام ملت ایران، دوستی و روابط نزدیکتر با ملت بزرگ هند است و ما خواهان روابط صمیمانه تر و نزدیکتر با این کشور در تمام زمینه های ممکن هستیم.
حیدرآباد خانه گروه بزرگی از ایرانیان است که بیشتر آنها از استان یزد برای تجارت و زندگی در طول چند صد سال گذشته تدریجا به این شهر مهاجرت کرده اند. یزدی های مقیم حیدرآباد با حفظ سنت های اصیل ایرانی هنوز به همان لهجه هموطنان خود در ایران صحبت می کنند و اکثر فرزندانشان با زبان و نوشتار فارسی آشنایی دارند.انتظار می رود دستگاه دیپلماسی با تحرک بخشی به ظرفیت های فرهنگی گامهای جدی تری در توسعه مناسبات با کشورهای منطقه بردارد و حضور رئیس جمهور در حیدر آباد هم حاکی از توجه به این ظرفیت است.
**همکاری های انرژی؛ نیازهای متقابل
توسعه مناسبات تهران-دهلی نو از نظر اقتصادی و ملاحظات ژئوپلتیک هم حائز اهمیت است؛هند با داشتن بیش از یک میلیارد نفر جمعیت و اقتصاد رو به رشد نیازمند منابع متنوع انرژی است و ایران هم از عرضه کنندگان عمده انرژی محسوب می شود و اگر هند خواستار تنوع بخشی به منابع خود باشد ایران باید جایگاه قابل اعتنایی نزد رهبران هندی داشته باشد.شاید از همین رو بود که در اوج تحریم ها علیه جمهوری اسلامی ایران خرید نفت ایران از سوی هندی ها متوقف نشد. بر اساس گزارش انیستیتوی پژوهش های دفاعی در دهلی نو صادرات نفت خام ایران به هند از 13 درصد در سال های 2009 و 2010 به پنج درصد در سالهای 2014 و 2015 کاهش یافت. با این حال در سال های 2016 و 2017 و پس از رفع تحریم ها واردات نفت از ایران به رکورد نیم میلیون بشکه نفت در روز رسید.
با این حال و با وجود اینکه هند از خریداران عمده نفت ایران به شمار می رود هنوز و بر اساس ظرفیت های دو طرف انتظارات در توسعه همکاری های انرژی آن طور که باید و شاید محقق نشده است.خط لوله صلح که قرار است گاز ایران را از طریق پاکستان به هند برساند نیمه کاره مانده و نیازمند تلاش های بیشتر دو طرف و البته پاکستان است.علاوه بر این شرکت های هندی می توانند در توسعه میادین نفت و گاز ایران که تشنه سرمایه گذاری هستند حضور جدی تری داشته باشند.
** ترانزیت؛شاه کلید توسعه روابط تهران – دهلی نو
شاید بتوان ترانزیت را شاه کلید توسعه همکاری های دو طرف به شمار آورد؛ در یک نگاه تاریخی ایران دروازه هند بوده و همین امر در قرون اخیر زمینه ساز مداخلات قدرت های بزرگ در دو کشور بوده است.امروز ترانزیت هم در حوزه حمل و نقل و هم در حوزه انرژی بار دیگر اهمیت و جایگاه خود را پیدا کرده است و بهره گیری از این ظرفیت از ارکان قدرت یابی کشورها به شمار می رود.در سال های اخیر چینی ها رقیب اصلی هند در منطقه با طرح جاه طلبانه یک کمربند –یک جاده گام های بلندی در این زمینه برداشته اند و در این راستا قراردادهایی به ارزش46 میلیارد دلار برای توسعه بندر گوادر پاکستان امضا کرده اند.
بندر چابهار ایران در 27 کیلومتری بندر گوادر می تواند مسیر مناسبی برای عبور هند از تنگناهای ژئوپلتیک و عقب نماندن از رقبا در تعاملات منطقه ای به شمار برود.از این رهگذر و از نگاه هندی ها ایران مسیر مناسبی برای دستیابی به بازارهای آسیای میانه و اروپا تلقی می شود. به طوری که مسیر ایران در مقایسه با مسیرهای دیگر هم از نظر زمانی و هم از نظر امنیت مزیت های غیرقابل انکاری دارد.از همین رو بود که در جریان سفر خرداد ماه سال گذشته ناندرا مودی به تهران موافقتنامه سه جانبه چابهار به امضای حسن روحانی ناندرا مودی و اشرف غنی رسید و نخست‌وزیر هند با قرارداد سرمایه‌گذاری 500 میلیون دلاری هند در بندر چابهار ایران موافقت کرد. امسال هم نخستین محموله گندم از طریق این بندر به افغانستان منتقل شد.
** همکاری های بانکی
اگرچه در سال گذشته آمریکا با اعمال سیاست های خصمانه علیه جمهوری اسلامی ایران فضای تردید و دودلی برای توسعه همکاری های اقتصادی با ایران ایجاد کرده و عملا ایران را از چرخه مبادلات دلاری محروم کرده است.با این حال ایران هم در این مدت بیکار نمانده است و با انعقاد پیمان های پولی دوجانبه مراودات تجاری خود را با ارزهای ملی انجام می دهد و در این راستا موفقیت هایی هم کسب کرده است.موفقت ایران در عبور از این رویکرد خصمانه نه تنها به نفع ایران بلکه به نفع همه کسانی خواهد بود که می خواهند از زیر سیطره دلار خارج شوند.
اگرچه هند مناسبات نزدیکی با آمریکا دارد با این حال به نظر نمی رسد دهلی نو برای تامین منافع ملی خود از ظرفیت های غیرقابل انکار ایران چشم پوشی کند به ویژه که متحدان نزدیک آمریکا هم در ماه ها و هفته های اخیر به دنبال یافتن راهکارهایی برای توسعه همکاری های اقتصادی با ایران هستند.
در همین راستا طی روزهای اخیر روزنامه هندی ایژن ایج روز جمعه به نقل از منابع آگاه، مدعی صدور مجوز سرمایه‌گذاری مستقیم با روپیه در ایران شد؛ استثنایی که دهلی نو پیش از این تنها برای دو کشور همسایه خود، بوتان و نپال، در نظر گرفته بود.
به نوشته این روزنامه « این اقدام می‌تواند به طرز شگفتی، به روابط اقتصادی دو کشور رونق دهد؛ چرا که سرمایه بیشتری را از هند به این کشور جذب خواهد کرد.بر اساس این گزارش، اتباع هند از ماه گذشته میلادی می‌توانند با سپرده‌گذاری روپیه در بانک‌های این کشور، معادل ریالی آن را در ایران سرمایه‌گذاری کنند».
** مبارزه با تروریسم و افراطی گری
تهران و دهلی نو در مبارزه با تروریسم وافراطی گری هم می توانند همکاری کنند. گفته می شود تروریست ها با شکست های که در عراق وسوریه متحمل شده اند به افغانستان نقل مکان کرده اند امری که نگرانی های تهران و هند را در پی داشته است. از سوی دیگر ایران در سال های اخیر در مبارزه با تروریست های تکفیری نقش غیر قابل انکاری داشته است و دو طرف می توانند در مهار این بلیه با یکدیگر همکاری کنند.دو طرف با درک این وضعیت و این نکته که توسعه اقتصادی از ابزارها و راهکارهای جلوگیری از افتادن جوانان در دام گروه های تروریستی است،همکاری های اقتصادی را در پیش گرفته اند.
از سوی دیگر سفر رییس جمهوری اسلامی ایران به دهلی نو در شرایطی رخ می دهد که در 2 ماه گذشته نخست وزیر رژیم صهیونیستی و رییس تشکیلات خودگردان سفرهایی به هند داشتند. نخست وزیر هند نیز بتازگی سفری به خاورمیانه داشته است.
هر چند برای دیدن نتایج سفر رئیس جمهوری به هند باید منتظر ماند اما انجام این سفر آن هم یک سال پس از سفر نخست وزیر هند به ایران حاکی از اراده جدی دو طرف به توسعه مناسبات دو کشور است.مهمتر از این سفر هیئت بلند پایه ایرانی به هند نشانگر این است که بازیگران منطقه ای و بین المللی بدون توجه به سرو صدای آمریکایی ها و تلاش آنان برای منزوی کردن ایران در حال توسعه مناسبات خود با تهران هستند.
