سالروز تولد علی شریعتی؛
روشنفکری که دروازه بازگشت به تمدن شیعی را باز کرد
خرداد: علی شریعتی روشنفکری انقلابی و اصیل بود که باب نقادی نسبت به غرب و دروازه بازگشت به تمدن شیعی را گشود. وی کوشید تا با پروراندن یک ایدئولوژی که پاسخ‌گوی بحران‌های زمانه و نیازهای جامعه دوران خودش باشد، به آگاهی و خودآگاهی تاریخی، انسانی و اجتماعی کمک کند.
به گزارش خرداد به نقل از ایرنا؛ علی شریعتی مزینانی در خراسان دیده به جهان گشود و دارای دکتری تاریخ تمدن از دانشگاه سُوربن فرانسه بود. او هنگامی که برای سخنرانی پشت تریبون حسینیه ارشاد می ایستاد از تاریخ اسلام سخن می گفت و نقدهایی بر تمدن مغرب زمین انجام می داد. مباحثی که به مذاق تجددخواهان خوش می آمد. وی با شرکت در کلاس «لویی ماسینیون» توانست از تمدن غرب شناخت خوبی بدست آورد و بدین شکل دانش روز آنها را بدون واسطه دریافت کرده بود.
**سخنرانی ها و درگذشت مشکوک شریعتی
جوان مسلمان ترقی خواهی که هرگز روح بلندش سیراب نشد، مسلمانی که «ابوذر» را به خوبی می شناخت داستان «سلمان» را به فارسی روایت می کرد و رنج حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) را فریاد می کشید. سخنرانی هایش در حسینیه ارشاد شور و شوق دیگری داشت، متن آنها در تیراژهای بسیار زیاد منتشر می شد و درست اندکی پس از آن، واکنش ها نسبت به سخنانش، فضای جامعه را دربر می گرفت. سخنانی که موافقان و مخالفان زیادی داشت و حوزه، دانشگاه، مردم کوچه و خیابان و حتی رژیم پهلوی نمی توانستند نسبت به سخنان انقلابی او بی تفاوت باشند و هر فردی در این زمینه موضع خاص خود را داشت.
اعلام موضع هایی که حتی پس از 29 خرداد 1356 خورشیدی که پیکر بی جانش در محل اقامت او در پاریس کشف شد، همچنان به قوت خود باقی بود تا آنجا که وقتی «امام موسی صدر» در دمشق بر پیکر وی نماز خواند، نامه ای سرزنش کننده از ایران به دستش رسید اما وی در مراسم چهلمین روز درگذشت این روشنفکر مسلمان گفت: «مردی به نام علی شریعتی ظاهر شده است که می تواند انقلاب و افکار اصیل، ایدئولوژی اصیل منطقی ما را خوب توضیح دهد بنابراین او برای ما یک ثروت غیرقابل تنازل، یک ثروتی که با هیچ قیمتی دیگر قابل تعویض نیست، است. او را می پذیریم و به ایمان فردی که از افکار بزرگ و اصیل او می تواند استفاده کند، احترام می گذاریم».
علت درگذشت شریعتی هرگز به طور دقیق روشن نشد و نشانه هایی در این ماجرا وجود داشت که طبیعی بودن آن را مورد تردید قرار می داد. او یک وصیتنامه مفصلی که بیشتر صبغه سیاسی ـ اجتماعی داشت از خود بر جای گذاشت و در هجرت هم از مبارزه ضد رژیم پهلوی و همکاری با دیگر افراد انقلابی و مبارز دست برنداشت؛ ضمن اینکه سن شریعتی هم چندان بالا نبود و هیچ مشکل خاص جسمی هم نداشت تا درگذشت نابهنگام وی را توجیه کند.
مجموعه این موارد در کنار محبوبیت بالای وی در میان جوانان موجب شد که درگذشت او یک حادثه غیرمنتظره باشد که بسیاری احتمال زیاد می دادند عوامل رژیم در آن مؤثر بوده اند و همین مسأله باعث پدید آمدن موج جدیدی از اعتراض علیه حکومت پهلوی شد. دانشجویان و دانشگاهیان با برگزاری مراسم متعددی یاد و نام شریعتی را در خاطره ها استمرار بخشیدند و از این طریق تحرکات و تبلیغات تازه ای را علیه رژیم وقت آغاز کردند. در یکی از مراسم های بزرگداشت شریعتی، «مهدی بازرگان» با اشاره به درگذشت مشکوک او گفت: «مرحوم دکتر شریعتی هم خودش عجیب بود و هم کارش و هم مرگش».
**اندیشه های شریعتی
علی شریعتی از نظریه پردازان برجسته انقلاب اسلامی بود که در جست وجوی بازگشت به اسلام به عنوان یک ایدئولوژی به شمار می رفت که در این کار، تفکر او گرد محور ایدئولوژی می‌چرخید. نتیجه آن ارایه یک دستگاه فکری بود که سیمایی از مکتب اسلام داشت. در این دستگاه، جهان بینی توحیدی زیر بنای مکتب بود و بر پایه آن، نگرش انسان شناسانه، فلسفه تاریخ و بینش جامعه‌شناختی اسلام قرار می گرفت و توحید در هر سه دیدگاه، تجلی یافته بود.
شریعتی در جامعه‌شناسی در پی تبیین دیدگاه مکتب اسلام نسبت به جامعه و روابط اجتماعی است. از دیدگاه این اندیشمند، نگرش جامعه‌شناسی مکتب اسلام که خود او به تئوریزه کردن آن اقدام کرد، بر دیگر نگرش های جامعه‌شناسی برتری دارد.
اگر اندیشه های شریعتی نقش تاثیرگذاری در پیروزی انقلاب اسلامی داشت اما پس از آن نیز موضع گیری ها و صف بندی ها علیه وی به قوت خود باقی ماند تا آنجا که امام خمینی(ره) در واکنش به موافقان و مخالفان شریعتی، جامعه را به آرامش دعوت کردند.
شریعتی روشنفکری انقلابی و اصیل محسوب می شد که باب نقادی نسبت به غرب و دروازه بازگشت به تمدن شیعی را باز کرده بود و هرچند غرب را به خوبی می شناخت اما در جایگاه یک اسلام شناس انتقادهایی نیز بر او می شد که بیشتر مواقع از دایره علمی بودن نیز خارج بودند.
وی تمام افراد انقلابی جهان را که علیه استعمار می جنگیدند مورد ستایش قرار می داد و در فرانسه به جنبش آزادی بخش الجزایر پیوست و به زندان رفت.
**شریعتی و مسایل اجتماعی
این اندیشمند درباره مسایل اجتماعی دارای نظریه های و دیدگاه های تازه ای بود که به دلیل همین نو بودن و برخلاف عرف و عادات مردم بودن، باعث ایجاد حساسیت هایی شد. شریعتی می گفت و می نوشت که خانواده ها نباید تحت پوشش مذهب نسبت به فرزندانشان سختگیری های بی موردی اعمال کنند و مانع استقلال فکری آنها شوند زیرا چنین رفتارهایی به مرور باعث بدبینی جوان به دین و مذهب می شود بلکه باید به جوان میدان داد و با سپردن مسوولیت به آنان و طرف مشورت قراردادن فرزندان زمینه پذیرش مسوولیت های بزرگ و مهم اجتماعی را در آنها آماده کرد. چنین سخنانی که امروز عادی به نظر می آید، هنگامی که در سخنرانی ها و در کتاب های شریعتی مانند «پدر، مادر ما متهمیم» مطرح می شد، برای بسیاری از خانواده ها سنگین و غیرقابل پذیرش بود.
یکی دیگر از دیدگاه های شریعتی که جنبه دینی ـ اجتماعی داشت این بود که می گفت در رویارویی با افرادی که مرتکب عمل خلاف شرع می شوند، نباید افراطی برخورد و به طور کلی وی را طرد کرد بلکه باید با توجه به روحیات آن شخص به او نزدیک شد و با تقویت جنبه های مثبتی که دارد به رشد بیشتر شخصیت وی و نمایاندن جذابیت های پیدا و پنهان دین به او کمک کرد تا با میل و رغبت به دین گرایش پیدا کند. کاری که خود شریعتی نمونه عملی چنین گفتاری بود. وی در سخنرانی های خود با بیان جذاب مطالب دینی، بسیاری از جوانان غیرمذهبی را به طرف مذهب سوق داد.
**سخن آخر
البته در مطالعه نوشته ها و سخنرانی های شریعتی باید دقت کرد تا تفسیری غیرمرتبط یا خلاف واقعیت آن چیزی که او مدنظر داشته است، ارایه نداد.
همانگونه که خود وی می گوید: «همه باید آن چیزی را که از مطالعه این درس ها، این کنفرانس ها و این انتشارها، می فهمند درست بفهمند و این به این معنا نیست که آن چیزی را که می فهمند از درس من و آن چیزی را که در درس گفتم حتماً درسته، این یک تعصب کور است. مسلماً در آن ضعف است، انتقاد است، اشتباه است، لغزش است، خطا است و چیزی های دیگر، بدیهی است».
از این روز امروز بهترین فرصت پیش آمده است تا آثار شریعتی بازخوانی شود اما این کار را باید با توجه به سیر اندیشه وی انجام داد. پروژه شریعتی طرح یک بعثت فکری، نهضت فرهنگی و ایجاد نوعی خودآگاهی جمعی و ملی از پایین مبتنی بر بینش و آگاهی بود که جامعه امروز نیاز به احیا، بازسازی و واسازی آن دارد.
