تشکل های دانشجویی و حسرت روزهای پررونق
خرداد: زمانی مطالبات دانشجویی تشکل هایی منسجم برای بیان و بروز داشت. ضرباتی که از اواسط دهه گذشته بر پیکر این تشکل ها وارد آمد باعث شد تا با گذشت سال ها همچنان نتوانند جایگاه خود را بازیابند و با مقتضیات امروز همراه شوند.
به گزارش خرداد به نقل از ایرنا، در هفته ای که گذشت مراسم های گوناگونی به مناسبت روز دانشجو برگزار شد؛ مراسم هایی که رونق نسبی آن سبب شد تا برخی ناظران بر گزاره مشارکت گریزی و بی علاقگی نسل کنونی دانشجویان به مسائل سیاسی خط بطلان بکشند. با این حال هنوز جای خالی تشکیلات منسجم دانشجویی احساس می شود.
** پیشینه جنبش دانشجویی در ایران
جنبش دانشجویی در ایران، عمری به قدمت دانشگاه دارد. از زمان تشکیل اولین دانشگاه در ایران، دانشجویان در قالب تشکل های دانشجویی، به فعالیت سیاسی در فضای دانشگاه پرداختند و سر دادن شعارهای سیاسی در تجمعات و اعتراضات، به یکی از بخش های جدایی ناپذیر فضاهای دانشگاهی در ایران تبدیل شد.
در گذشته، دانشجویان اغلب با رویکردی انتقادی در برابر رویکردهای نظام سیاسی در دوره پهلوی می ایستادند و دانشگاه یکی از مهمترین مراکز مخالفت با رژیم پهلوی بود. در همین زمان تشکل هایی همچون انجمن های اسلامی یا شاخه های دانشجویی احزاب سیاسی در مراکز دانشگاهی، دست به عضوگیری از میان دانشجویان می زدند. یکی از نقاط اوج اعتراضات دانشجویی در دوران پهلوی، سال 1332 بود که در آن سه دانشجوی فعال، به ضرب گلوله نیروهای امنیتی در دانشگاه تهران، به شهادت رسیدند. پس از آن با افت و خیزهای فراوان، همچنان دانشجویان در قالب تشکل ها و انجمن ها و همچنین شاخه های دانشجویی و سازمان های جوانان احزاب مختلف در بطن دانشگاه ها فعالیت می کردند.
فعالیت های دانشجویان در دوران پیش از انقلاب، اغلب سازمان یافته و تشکیلاتی بود. دانشجویان در قالب فعالیت در این تشکل ها تا جایی موفق بودند که توانستند به صورتی سازمان یافته، حتی در خارج از مرزهای ایران نیز به فعالیت سیاسی علیه رژیم پهلوی بپردازند.
بر اثر همین فعالیت ها بود که گروه های دانشجویی در دیگر کشورها به دانشجویان ایرانی پیوستند. به طور مثال دانشجویان آلمان غربی در پیوند با دانشجویان ایرانی، در سال 1346 علیه سفر شاه به این کشور دست به تظاهرات زدند که در نتیجه این اعتراضات، یک دانشجوی آلمانی به نام «بنو اونه‌زورگ» به دست پلیس این کشور کشته شد.
فعالیت دانشجویان ایرانی خارج از کشور زیر نظر انجمن های مختلف، در سرتاسر اروپا و آمریکا تداوم یافت و با پیروزی انقلاب نیز این دانشجویان ایرانی در آمریکا و اروپا بودند که از نتایج انقلاب اسلامی و هویت آن، در برابر هجمه های رسانه ای و تبلیغاتی دفاع می کردند. از جمله این گروه های می توان به اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان در اروپا اشاره کرد که از سال 1344 تا به امروز، همچنان در خارج از مرزهای ایران فعال و منسجم عمل می کند.
انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا و کانادا هم در سال ١٣٤٩ تاسیس شد و همچنان فعالیت های این انجمن در قاره آمریکا تداوم دارد و جلسات آن بلاوقفه برگزار می شود.
** فعالیت جنبش دانشجویی پس از انقلاب تا پایان جنگ
جنبش دانشجویی در ایران با پیروزی انقلاب پایان نیافت. دانشجویان انقلابی همچنان خواستار تداوم مسیر انقلاب بودند. در این فضا مراکز دانشگاهی تبدیل به سنگرهای احزاب و تشکل ها شد و فضای دانشگاه ها تحت تاثیر منازعات سیاسی قرار گرفت. مهمترین رویدادی که جنبش دانشجویی پس از انقلاب در آن نقش داشت، تسخیر سفارت آمریکا از سوی «دانشجویان پیرو خط امام» بود.
در همین زمان تشکل های متعدد چپگرا نیز در مراکز دانشگاهی فعالیت می کردند تا جایی که دانشگاه به اصلی ترین عرصه ابراز وجود و تحرکات این گروه ها مبدل شده بود.
فعالیت های تشکیلاتی دانشجویان در دوران پس از انقلاب، با وقفه انقلاب فرهنگی و جنگ مواجه شد. با تشدید فعالیت های سیاسی دانشجویان در مراکز دانشگاهی و تبدیل عملی این مراکز به دفاتر صدها گروه و حزب و انجمن، ضرورت مدیریت این وضعیت احساس می شد که این ضرورت به انقلاب فرهنگی در دانشگاه ها انجامید. همزمان جنگ نیز آغاز شد و بسیاری از دانشجویان فعال روانه جبهه ها شدند.
** تشکل های دانشجویی پس از جنگ
تشکل های دانشجویی با پایان جنگ، فعالیت خود را دوباره آغاز کردند. در دهه 1370 این فعالیت ها افزایش یافت. محور فعالیت های دانشجویی در این دوران، تشکل انجمن اسلامی دانشجویان بود و اغلب دانشجویان فعال سیاسی عضو این تشکل بودند. از دید کارشناسان فعالیت های همین تشکل، یکی از دلایل پیروزی دولت اصلاحات در سال 1376 بود.
این روند با وقایع کوی دانشگاه در سال 1378، دچار افت و خیز شد. نقش دفتر تحکیم وحدت به عنوان اتحادیه انجمن های اسلامی سراسر کشور در گیر و دار این رخداد بحث های فراوانی را به دنبال آورد. در سال های بعد گسترش تشکل های فرهنگی و هنری در مراکز دانشگاهی، باعث شد تا نقش محوری این تشکل کمرنگتر شود.
سیاست دولت های نهم و دهم تداوم همین مرکزیت زدایی و تضعیف تشکل های دانشجویی بود که اغلب رویکردهایی اصلاح طلبانه داشتند. بسیاری از دفاتر انجمن های اسلامی تعطیل شدند و تشکل هایی موازی نیز به وجود آمد. تداوم این وضعیت باعث شد تا در پایان دولت دهم، دفتر تحکیم وحدت کمترین نفوذ را در میان دانشجویان داشته باشد. این اقدامات به حدی انجمن های اسلامی را تضعیف کرد که دیگر این انجمن ها نتوانستند به وضعیت سابق خود بازگردند؛ تشکیلاتی که در دولت های هفتم و هشتم، مهمترین تشکل سیاسی دانشجویی در کشور و مرکز هدایت این فعالیت ها به صورتی متمرکز بود.
** جنبش دانشجویی بی هسته
امروز هر چند دانشجویان در مراکز دانشگاهی فعالیت های سیاسی خود را ادامه می دهند اما با تفاوتی بنیادین نسبت به گذشته و این تفاوت بنیادین، غیرتشکلی شدن فعالیت ها است. دانشجویان دیگر برای پیگیری اهداف سیاسی خود نه به تشکل ها و کانون ها، که به شبکه های اجتماعی وابسته شده اند. برخلاف گذشته بیانیه های دانشجویان در شبکه های اجتماعی و نه تابلوهای اعلانات تشکل ها منتشر می شود. امضا کنندگان طومارهای دانشجویی، به امضای اینترنتی روی آورده اند و شهروند خبرنگاران و نه روزنامه نگاران حرفه ای، اخبار مربوط به فعالیت های سیاسی دانشجویان را پیگیری می کنند.
در چنین وضعیتی، می توان گفت جنبش دانشجویی با فقدان معنایی و نامشخص بودن رویکرد سیاسی مواجه است. اگر قرار است به موضوعی اعتراض یا تجمعی برگزار شود، تنها زمان و مکان مشخص می شود و معلوم نیست رهبر و فراخوان دهنده چنین تجمعاتی کیست و چه اهدافی در پس آن است. در این وضعیت نه رهبری وجود دارد که بتوان با او مذاکره کرد و نه هدفی که درباره آن مذاکره شود.
نکته مهم دیگر آن است که اکنون هیچ گروه یا طیف سیاسی نمی تواند پایگاه واقعی خود در دانشگاه ها را ارزیابی کند. نتایج آخرین تحقیقات نیز نشان می دهد که اغلب دانشجویان ترجیح می دهند فراتشکلی عمل کنند و به تشکل ها و گروه ها اعتماد چندانی ندارند.
** چالش های عمده دانشجویان و مساله مشارکت
آخرین آمار از جمعیت حدود چهار میلیون نفری دانشجویان حکایت دارد. گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی نشان می دهد وضعیت اشتغال فارغ التحصیلان دانشگاهی به هیچ وجه مناسب نیست. آمار رسمی سرشماری نفوس و مسکن نشان می دهد که در ایران حداقل 15 درصد از نیروی کار دارای مدرک دانشگاهی نتوانسته اند شغل مناسب خود را پیدا کنند.
بررسی نماگرهای بین المللی نشان می دهد که ایران از نظر بهره وری نیروی کار در میان 148 کشور، رتبه 130 را دارد. قرار گرفتن کشور در رتبه 130 از نظر بهره وری نیروی کار حکایت از آن دارد که آموزش عالی در ایران از اثربخشی و ثمربخشی لازم برخوردار نیست.
در گزارش دیگر مرکز پژوهش های مجلس آمده است بررسی طرف تقاضای بازار کار حاکی از آن است که خالص اشتغال جوانان کشور طی دوره 1385-1393 همواره منفی بوده که نشان دهنده روند کاهشی اشتغال جوانان است. طی دوره 1384- 1392 روند تغییرات نرخ مشارکت جوانان، نرخ مشارکت تحصیل کردگان عالی و همچنین نرخ مشارکت کلی نزولی بوده است.
تمامی این آمارها نشان می دهد که جوانان دانشجو با عوامل متعدد ایجاد سرخوردگی و ناامیدی مواجهند. از دید برخی ناظران این شرایط باعث می شود تا جوانان احساس کنند باید مشارکت سیاسی بیشتری پیدا کرده و انتقادات و نظرات خود را به گوش مسوولان کشور برسانند اما زمانی که حلقه های واسط رساندن این پیام؛ یعنی تشکل های دانشجویی، در موقعیت قدرتمند گذشته خود نیستند، نمی توانند کانال مناسبی برای انتقال این پیام ها باشند. همین امر باعث می شود که فعالیت سیاسی دانشجویان نتواند در بستر مناسب خود قرار گیرد.
** تشکل های دانشجویی و نیازهای امروز دانشگاه
به رغم تحولاتی که دانشگاه از سال 92 به این سو با آن مواجه بوده و گشایش دوباره در فضاهای دانشگاهی، تعداد تشکل های دانشجویی و حجم فعالیت آن ها نتوانسته به اندازه قابل انتظار رشد و گسترش عملیاتی پیدا کند.
وضعیت تجمعات در مراکز دانشگاهی سال های اخیر حاکی از این وضعیت است. دانشجویان مطالباتی داشتند اما مجموعه ای دانشجویی برای بیان نظام مند این مطالبات وجود نداشت. برخی تشکل ها همچون شوراهای صنفی هم به صورت قانونی یک تشکل سیاسی نبوده و هویت سیاسی نیز ندارند.
تحولات سال های اخیر نشان می دهد که دانشجویان نیازمند تشکل هایی سیاسی به روز و پویا هستند تا بتوانند در فضای دانشگاه ها به بیان مطالبات و خواسته های خود بپردازند؛ تشکل هایی که بر موضوعات و مسائل روز دانشجویان تمرکز کرده و مانع از بی سازمانی و بی شکلی فعالیت های دانشجویی در دانشگاه های کشور شوند.
