تفسیر‌های متفاوت از انگیزه‌های اروپایی‌ها برای ایجاد کانال ویژه مالی
خرداد :کارکرد سیاسی، مسیر ویژه مالی، پاسخی به هشدارها، تصمیمی برای حفظ برجام و گام اول اجرای تعهدات، خلاصه‌ای از تفسیر‌هایی است که درباره اینستکس می‌شود. طرف‌های ایرانی هرچند از این اقدام سه‌کشور اروپایی استقبال کرده‌اند، اما این اقدام را ناکافی و شروع کار دانسته‌اند.
مکانیزم ويژه مالي بين ايران و اروپا اواخر هفته گذشته با اقدام سه كشور فرانسه، انگلستان و آلمان شروع به كار كرد. طبق بيانيه رسمي اروپايي‌ها، اين مكانيزم در مرحله نخست فقط مبادلات دارویی، پزشکی و غذایی را تحت پوشش قرار خواهد داد، اما به‌تدریج دامنه فعالیتش گسترش می‌یابد. این مکانیزم یک واسطه انتقالی بوده و قرار است واردکننده اروپایی از ایران، بدهی خود را به اینستکس پرداخت کند و صادرکننده کالا به ایران، طلب خود را از اینستکس دریافت کند. بنابراین قرار نیست پولی به ایران منتقل یا از آن خارج شود. طبق متن رسمی منتشر شده توسط سه کشور اروپایی، این مکانیزم بر اساس قوانین مالی سازمان ملل و اتحادیه اروپا، قوانین ضد پولشویی AML و تأمین مالی تروریسم CFT عمل خواهد کرد. کشورهای اروپایی از ایران خواسته‌اند هر چه سریع‌تر نسبت به اجرایی کردن برنامه اقدام FATF اقدام کند. گام بعدی این مکانیزم مالی، تأمین بودجه مورد نیاز توسط کشورهای اروپایی و ایجاد شعبه نمایندگی آن در ایران است.
تفسيرها از اين اقدام اروپايي‌ها متفاوت است. اروپايي‌ها از انگيزه مالي خود در اين باره سخن مي‌گويند و ايرانيان آن را تنها يك اقدام سياسي مي‌دانند.
حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در انگلیس در گفت‌وگو با خبرنگاران ایرانی در لندن پس از ثبت سازوکار ویژه مالی ایران و اروپا موسوم به «اینستکس» گفته که سه کشور اروپایی بعد از ماه‌ها تأخیر قدم اول را بالاخره برداشتند؛ این نشانه خوبی است، اما طبیعتاً ما در انتظار این هستیم که هرچه زودتر این سازوکار عملیاتی شود. چون فعلاً مرحله ثبت آن اعلام‌شده است و مرحله اصلی مرحله عملیاتی شدن آن است که امیدواریم هرچه زودتر محقق شود.
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئيس كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس شوراي اسلامي در گفت‌وگو با ايسنا اعلام كرده كه اینستکس بسیاری از نیازهای ایران را رفع نمی‌کند، لذا عمدتاً اثر سیاسی دارد که بیشتر از اثر اقتصادی آن است. سازوکار جدید مالی اروپا برای ایران، انزوای بیشتر آمریکا را به دنبال خواهد داشت.
در همين باره جعفر قنادباشي، كارشناس مسائل سياست خارجي در گفت‌وگو با خبرنگار ايرناپلاس مي‌گويد: آنچه الان اتفاق افتاده است نتيجه حركت‌هاي بسيار هوشمندانه و خردمندانه ماست، چرا كه ما بدون تبليغات پر سر و صدا درباره خروج از برجام هشدار ضمني به اروپا داده‌ايم. اين كه 30 تن كيك زرد جابه‌جا مي‌شود و مسئولاني همچون آقاي صالحي اظهاراتي درباره شروع مجدد فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران مي‌كنند، پيام بسيار گويايي است. بر اساس اين، اگر بخواهيم خوش‌بینانه صحبت كنيم اروپايي‌ها در مقابل اين پيام، يك عقب‌نشيني جدي از خود نشان داده‌اند.
اين در حالي است كه جرمي هانت، وزيرخارجه بريتانيا پس از پایان نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا در بخارست گفته: گام قابل‌توجهی را برای اجرای تعهداتمان در قالب برجام برای حفظ لغو تحریم‌ها برای مردم ایران برداشتیم. ما سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) سازوکار ویژه مالی اروپا را ثبت کردیم که پس از فعال شدن، همکاری‌های تجاری مشروع با ایران را تسهیل می‌کند.
به غير از انگيزه‌هاي سياسي، مسائل اقتصادي و بحران‌ها مالي در اروپا هم باعث شده اين سه كشور درصدد حفظ روابط اقتصادي خود با ايران برآيند.
قنادباشي در گفت‌وگو با ايرناپلاس تصريح مي‌كند: مشكلات اقتصادي در اروپا آن‌ها را متمايل مي‌كند كه روابط اقتصادي را با ايران از دست ندهند. الان فرانسه و انگلستان درگير بحران‌هاي مالي هستند و با آينده‌نگري در مبادلات تجاري تلاش مي‌كنند بازار ايران را از دست ندهند.
کنایسل، وزیر امورخارجه اتریش که برای نشست وزرای امورخارجه اتحادیه اروپا در بخارست، پایتخت رومانی به سر می‌برد، با اشاره به ثبت ساز و کار مالی اتحادیه اروپا با ایران بر اهمیت این موضوع تأکید کرده و گفته بود: اجرایی شدن سیستم INSTEX برای شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی مهم است. این ساز و کار مالی برای شرکت‌های کوچک و متوسط می‌تواند راهکاری را فراهم آورد تا بدون واهمه از یافتن بانکی که پروژه‌های تجاری آن‌ها در ایران را به دلیل خطر تحریم از سوی آمریکا پشتیبانی نمی‌کند، به تجارت با ایران ادامه دهند. کنایسل همچنین در پاسخ به سؤال انتظار از برخورد آمریکا نیز گفت: اتحادیه اروپا حتی بعد از بحران مالی سال ۲۰۱۲ نتوانست سازوکار مشخصی برای مقابله با این نوع بحران‌ها پایه‌گذاری کند. باید یورو تقویت شود تا بتواند نقش بیشتری در مبادلات بین‌المللی ایفا کند و شاید این سازوکار مالی بهانه‌ای برای مقابله با یک‌جانبه بودن نقش دلار در تعیین قیمت نفت و بازارهای بین‌المللی باشد. البته وزیر امورخارجه اتریش در عین حال گفت: از نظر من این سازوکار مالی، مناسب شرکت‌های عظیم انرژی نخواهد بود. وی با اشاره به جایگزین شدن چین بعد از خروج اروپایی‌ها از بازار ایران به‌جای توتال و شرکت‌های خودروسازی افزود: این‌گونه نمی‌تواند باشد که ما پا پس بکشیم که چینی‌ها وارد شوند.
اين در حالي است كه ژنگ مینگ، سفیر چین در اتحادیه اروپا در مصاحبه با فایننشیال تایمز گفته است فکر می‌کند شرکت‌های چینی برای استفاده از این مکانیزم مشتاق باشند. اين نشان مي‌دهد كه اروپايي‌ها نگران استفاده چيني‌ها از بازار ايران نيز هستند.
با اين حال هنوز اين كانال ويژه مالي به مرحله اجرا نرسيده است. ضمن اينكه طبق بيانه رسمي سه كشور اروپايي، اجرايي شدن آن منوط به تصويب FATF در ايران شده است. در حالي كه هنوز اين لوايح به سرانجام روشني در نهادهاي قانونگذاري ايران نرسيده‌اند. به گفته وزیر خارجه آلمان، این مکانیزم تنها مبادلاتی را پوشش خواهد داد که توسط آمریکا تحریم نشده‌اند و فعلاً در خصوص کالاهای تحریمی تغییری ایجاد نشده است. انتظار می‌رود کشورهای غیر اروپایی تمایل زیادی برای پیوستن به این مکانیزم داشته باشند.
