بایسته های طلبگی از منظر آیت الله مکارم شیرازی؛
طلاب از فعالیت های جناحی بپرهیزند
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در نوشتاری به بیان الزامات و بایسته های طلبگی از منر این مرجع تقلید شیعیان پرداخته است.
خرداد: دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در نوشتاری به بیان الزامات و بایسته های طلبگی از منر این مرجع تقلید شیعیان پرداخته است.
به گزارش خرداد، در این نوشتار که برروی پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله مکارم شیرازی قرار گرفته، آمده است: یکى از برکات انقلاب اسلامى ایران که دستاورد خون هزاران شهید مظلوم است، اقبال عمومى مردم به معارف و احکام دینى است. چرا که مهم ترین ویژگى انقلاب ما اسلامى بودن آن است و مهم ترین ویژگى مکتب اسلام، انسان سازى بر اساس معیارهاى الهى است.
بی جهت نیست هنگامى که انقلاب اسلامى ایران به ثمر نشست و نخستین حکومت اسلامى انقلابى تشکیل شد؛ همگى در غرب انگشت حیرت بر دهان نهادند؛ که مگر مى شود مذهب زمام حکومت را به دست گیرد؟ مگر ممکن است دین جواب گوى تمام نیازهاى عصر و زمان ما باشد؟ و بعد از آنکه دیدند این حکومت ریشه دار و باثبات شد؛ براى اینکه در چهار دیوار مرزهاى این کشور محدود بماند و الگویى براى سایر کشورهاى اسلامى نشود، دست به فعالیت های مخرّب زیادى زدند که خوشبختانه این توطئه ها مؤثر واقع نشد.
از سوی دیگر، یکى از بزرگترین افتخارات ما مسلمانان این بوده و هست که اسلام طلب علم را فریضه دانسته، و فرا گرفتن علوم را بر هر فرد مسلمان در حدود استعدادش لازم شمرده بلکه تعلیم و تعلّم را واجب دانسته است.
در این بین، حوزه علمیّه قم پس از انقلاب شکوهمند اسلامى با پرورش طلّاب و علماى مسئول و برجسته و تربیت نویسندگان برجسته و محققین نامدار، مبلغان و گویندگان دانشمند و محقّق براى نیازهاى داخل و خارج از کشور؛ گام اساسی در ارتقا و هدایت جامعه به سوى تعالى و تکامل برداشته است.
با همۀ این تفاسیر باید دانست تحقق کامل اهداف حوزه های علیمه در چشم انداز گام دوم انقلاب اسلامی، در گرو اهتمام به بایسته ها در مسیر طلبگی است به نحوی که طلاب علاوه بر آنکه خود مسیر کمال و سعادت را طی می کنند در فضای عمومی جامعه نیز بتوانند بهره گیری آحاد مردم از آثار و کارکردهای راهبردی اسلام نبوی را به منصۀ ظهور رسانند.
ضرورت علم آموزی در اسلام
اسلام طرفدار تحصیل علم به صورت مطلق است، که نسبت به معارف و احکام مورد ابتلاى دینى، واجب عینى و نسبت به سایر احکام و همچنین علومى که بقاى نظام جامعه اسلامى نیاز به آن دارد واجب کفایى است و در غیر این موارد، اگر علوم مفیدى است مستحب است.
بنابراین انسان هرگز نباید از فراگیرى علم و دانش خسته شود یا گمان کند به مرحله نهایى علم و دانش رسیده است. بلکه باید بداند به سمتى حرکت مى کند که هر قدر جلوتر مى رود وسیع تر مى شود.
به همین دلیل تحصیل علم در اسلام از جهات مختلف نامحدود است . این نشان مى دهد که انسان در هیچ مرحله از عمر «فارغ التحصیل » نمى شود، و مسیر علم و دانش و معرفت نقطه پایانى ندارد.
و اینچنین اسلام ، تحصیل علم را واجب مى شمرد، تا آن حد که حضور در مجلس علم را حضور در باغى از باغ هاى بهشت مى شمرد؛«مَجْلِسُ العِلْمِ رَوْضَهٌ مِنْ رِیاضِ الجَنّهِ»،و نگاه کردن به صورت عالم را عبادت مى داند؛«النَّظَرُ الى وَجْهِ الْعالِمِ عِبادَهٌ» و گام برداشتن در راه طلب علم را، گام به سوى بهشت، معرفى مى کند.مرکب هاى قلم هاى دانشمندان را برتر از خون شهیدان مى شمرد و حفظ حدیث و نوشتن آن را از فضایل بزرگ مى داند.
اهمیت تربیت نفس و خودسازی طلاب
هر انسانى در هر درجه اى از کمال باشد باید پیوسته به سوى کمالى بالاتر و مقاماتى والاتر حرکت کند، بر علم و عمل خود بیافزاید و در خودسازى و تهذیب نفس ، پیش برود. بدیهى است هر قدر ایمان ، عمل ،معرفت و اخلاق کامل تر باشد، به همان اندازه، سهم انسان از مواهب معنوى و مادّى الهى در آن سرا، بیشتر است.
از سوی دیگر تا انسان تهذیب نفس و خودسازى نکند به علم صحیح راه نمى یابد. لذا عالمان باید قدوه و اسوه باشند و راه تهذیب نفس و اصلاح جامعه را به مردم نشان دهند و جاهلان نیز باید از نور علم عالمان بهره گیرند و در مسیر اصلاح خویش و جامعه خود باشند.
در این بین طلاب حوزه که از نظر علمی خود را به امام باقر و صادق علیهما السلام وابسته می دانند و از نظر قیام خود را سربازان امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف می دانند. هر قدر که درس می خوانند باید توجه بیشتر به خدا، تقوا، انصاف، معرفه الله داشته باشند؛ زیرا علمی که با تقوا و معرفت همراه باشد دارای ثمرات است. وای بر حال کسی که یک روزش بدتر از دیروز باشد و یا روزی بر او بگذرد و علم و تقوای او بیشتر نشده باشد.
از سوی دیگر کسانى که تنها به تحصیل علوم رسمى قناعت کرده و اهمیّتى به تقوا و تهذیب نفس نمى دهند، گمراه مى باشند، آرى براى وصول به حق هر دو ضرورى است و هیچ یک از این دو به تنهایى نمى تواند انسان را به کمالات برساند. علم بدون عمل مانند عمل کردن بدون آگاهى، مایه انواع انحرافات است،به گفته امام صادق علیه السلام « لا تَزیدُهُ سُرعَهُ سَیرِهِ إلاّ بُعدا؛ او هر چه تندتر رود دورتر مى افتد.»؛ به همین دلیل همیشه علماى بزرگوار ما کوشیده اند دروس علمى را با نصایح اخلاقى و نکات دقیق و جالب از آیات و روایات اسلامى بیامیزند تا قلب هاى دانش طلبان همچون افکارشان روشن و نورانى شود.
لزوم مراقبه اعتقادی و اخلاقی طلاب
«مراقبه» از ماده «رَقَبَه» (به معنى گردن)، گرفته شده و از آنجا که انسان به هنگام نظارت و مواظبت از چیزى گردن مى کشد، و اوضاع را زیر نظر مى گیرد، این واژه بر معنى نظارت و مواظبت و تحقیق و زیر نظر گرفتن چیزى، اطلاق شده است.
این واژه در تعبیرات علماى اخلاق در مورد «مراقبت از خویشتن» به کار مى رود، و مرحله اى است بعد از «مشارطه» یعنى انسان بعد از عهد و پیمان با خویش براى طاعت فرمان الهى و پرهیز از گناه باید مراقب پاکى خویش باشد، چرا که اگر غفلت کند، ممکن است تمام شرط و پیمان ها به هم بریزد.
لذا مراقبت از اعمال و اخلاق خویش بودن، و نظارت دقیق بر آن داشتن، و توجه همه روزه و در همه حال و در هر جا، به کارهایى که از وى سر مى زند،موجب می شود بطور مداوم مراقب خود باشد که این پیمان الهى شکسته نشود، و درست همانند طلبکارى که از همپیمانانش مطالبه پرداخت دیون مى کند، از نفس خویش مطالبه وفاى به این عهد الهى را بنماید.
از آنجا که امروزه ابزار فسادهای اخلاقی و فرهنگی زیاد شده و از در و دیوار مفاسد اخلاقی می‌بارد و گسترش فناوری‌های نوین، امکان انتقال ناهنجاری‌های و مفاسد را بسیار آسان کرده و تهدیدات بسیاری را به دنبال دارد. لذا طلاب باید راه مراقبه را در پیش گیرند بدین نحو که از مجالس آلوده به گناه و کسانی که آنها را از راه خدا بازمی‌دارند، دوری کنند.
هم چنین باید نسبت به اقامه نماز اول وقت اهتمام جدی داشته باشند؛ و در کمک‌رسانی به دیگران از هیچ اقدامی دریغ نکنند.
حتی طلاب که نخبگان مؤمنین هستند باید مراقب خانواده و اقربای نزدیک خود باشند و در محله و کوچه ی خود ممتاز و دارای صفات اخلاقی باشند و با عمل، این نکات را اجرا کنند. البته تحقق این امور منوط به توجه مستمر به بزرگی خداوند متعال است که از جمله راهکارهای تعالی طلاب محسوب می شود زیرا یاد خداوند متعال سبب آرامش دل‌هاست.
هم چنین اهتمام اساتید به برگزاری درس اخلاق و تذکرات اخلاقی از اهم واجبات برای اساتید به شمار می آید ؛ اساتید و علمای اعلام خود، باید الگوی علمی اخلاق برای طلاب باشند؛ چراکه استاد هم باید آموزش دهنده علم و هم آموزش دهنده اخلاق باشند.
جهاد علمی بالاتر از جهاد نظامی است
مفهوم«جهاد»، علاوه بر جهاد نظامى و مقابله مسلّحانه با دشمن، شامل جهاد علمى و هر گونه تلاش و کوشش مفید و سازنده براى پیشبرد اهداف اسلامی است، لذا تا جهاد همه جانبه نباشد، کارى از پیش نخواهد رفت؛ آن چیزی که انقلاب را زنده نگه داشته است روحیه جهاد در جامعه است و تا این روحیه است دشمنان هرچه تهدید کنند به نتیجه ای نخواهند رسید.
جهاد علمی را می توان در کلام نورانی امام رضا علیه السلام جستجو نمود که فرمود:«…وَ لَا یَمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ ؛در تمام عمر، از طلب علم خسته نمی شود…». این برای طلاب درس است که نباید هرگز از طلب علم خسته شوند، از این رو ما می گوییم که عبارت فارغ التحصیل شدن، در علوم دینی معنا ندارد. انسان تا آخر عمر حتی اگر معلم باشد، محصّل نیز باید باشد.
لذا طلاب باید بیش از دیگران این روحیه را حفظ کنند، زیرا اگر جهادعلمی و اعتقادی نباشد جهاد نظامی کافی نیست؛ فراموش نکنیم آنچه موجب پیروزی رزمندگان در جنگ تحمیلی شد روحیه جهادی بود و نیروهای مبارز ما به دلیل اعتقاد قوی که داشتند مبارزه را ادامه دادند و بر دشمن بعثی پیروز شدند و این اعتقاد قوی با تعلیم و جهاد علمی ممکن می شود.
اینگونه است که از آیه نفر استفاده می شودجهاد علمی از جهاد نظامی بالاتر است، قرآن کریم می فرماید، همه نباید به میدان جهاد بروند؛ بلکه باید برخی بمانند و احکام اسلام را فرا بگیرند و به دیگران آموزش دهند. از این رو جهاد علمی از مقامات شهدا و مجاهدان بالاتر است؛ طلاب حوزه های علمیه و دیگر طالبان علم و دانش که در جهاد علمی شرکت دارند باید خوشحال باشند که چنین توفیقی دارند.
با این تفاسیر باید در این زمان نیازها را در نظر گرفت و طلاب را بر اساس آنها پرورش داد؛ طلاب باید در جلساتی علمی و کاربردی جهت تقویت بنیه علمی خود بیشتر شرکت و مقاله نویسی کنند؛ زیرا امروز بدون داشتن دانش و بنیه علمی کاری پیش نمی رود.
مباحثه؛ضرورتی فراموش شده
در حوزه های علمیه سنت های بسیار خوبی است که تجربه سلف صالحان است و ما باید اینها را گرامی بداریم، چراکه این سنت ها ارزان بدست نیامده که ارزان از دست بدهیم.
از جمله شیوۀ درس خواندن در حوزه های علمیه یکی از وجوه مهم امتیاز نظام آموزشی حوزه با نظام آموزش دانشگاهی است؛ در این بین مباحثه ، نظام آموزشی حوزه را از مراکز آموزش عالی متمایز کرده است و باید این مهم را پاس داشت.
لذا ضرورت توجه بیش از پیش طلاب به مباحثه دروس انکار ناپذیر است؛ از اساتید نیز انتظار می رود با تاکیدات و توصیه های خود از طلاب و روحانیان بخواهند دروس را بدون مباحثه رها نکنند.
بی شک طلاب نباید سنت‌های حوزوی از قبیل پیش مطالعه دروس و مباحثه را فراموش کنند؛ حال آنکه شاهدیم این مسأله در برخی از مکان ها کم رنگ شده است در حالی که پایه مهم حوزه‌های علمیه، مباحثه است که باید نسبت به آن اهتمام گردد.
ضرورت تدریس در دوران طلبگی
اهتمام به تدریس از اوائل طلبگی، سنتی حسنه است؛ در حوزه‌های عملیه شاگردان درس بالا استادان دروس مقاطع پایین‌تر هستند و این فواید و امتیازات بسیاری برای حوزه‌های علمیه دارد.
انسان با تدریس می‌تواند دقیق‌تر از همیشه، مطالب سطوح و کتب درسی را یاد بگیرد؛ دلیل آن روشن است؛ هنگامى که عالم تدریس مى کند و شاگردانى پرورش مى دهد علم و دانش او درون فکرش راسخ تر و قوى تر مى شود و اى بسا شاگردان سؤال و اشکالى کنند و در پرتو آن بر علم او افزوده گردد، البته ما آن را تجربه کرده ایم؛ آری براى پرورش علم هیچ چیز بهتر از تدریس نیست؛ مطالعه، درس خواندن و مباحثه کردن خوب است ولى تدریس اثر قوى ترى دارد. لذا باید این مسائل مهم به طلاب گوشزد شود.
پاسخگویی به شبهات روز وظیفه طلاب علوم دینی است
امروز در حساس ترین شرایط زمان قرارداریم، در این میان عالم دینی با قلم فکر، دشمن را درهم می کوبد و یا او را هدایت می کند؛ لذا طلاب باید قدرت پاسخگویی به شبهات را داشته باشند.
طلاب باید به مسائل روز و نیازهای زمان و پاسخ به شبهات اعتقادی که از سوی مغرضان به ویژه در فضاهای مجازی القاء می شود آشنا گردند.عالمی که نتواند پاسخگو و حل کننده مشکلات باشد فایده ای ندارد؛ باید طلاب از آسیب های فضای مجازی آگاه باشند و راهکار مقابله را بدانند.
لذا باید در کنار تدریس فقه و اصول، نیازها در نظر گرفته شود به ویژه شبهات باید پاسخ داده شوند، بسیاری از شبهات قدیمی هستند اما لباس تازه ای بر آن پوشانده اند؛ درست است که درس های معمولی باید خوانده شود؛ اما پاسخ به شبهات ضروری است.
نکته دیگر این است که ما باید جلوتر از زمان حرکت کنیم ؛ جلوتر از زمان رفتن یعنی اینکه پیش بینی کنیم چه نقشه هاو توطئه هایی ممکن است طراحی شود از حالا برای آن نقشه آماده باشید، چه شبهاتی ممکن است مطرح کنند برای آن شبهات آماده باشید، باید جلوتر از زمان حرکت کرد تا اینکه ما بتوانیم با وجود این مخالفان، واقعا بر آنها مسلط باشیم.
طلاب به دنبال تولید علم باشند
وظیفه بزرگ علما و دانشمندان این است که در تبیین فرمان هاى الهى و معارف دینى بکوشند و خداوند از همه آنها پیمان مؤکّدى در این زمینه گرفته است، بدین معنى که حقایق قرآن را آشکارا در اختیار مردم بگذارند تا به روشنى همه توده ها از آن آگاه گردند و به روح و جان آنها برسند و اگر آنها در تبیین و تفسیر مسلمانان کوتاهى کنند مشمول همان سرنوشتى خواهند بود که خداوند در قرآن براى علماى یهود بیان کرده است.
لذا کسانی که قوّت فکرى دارند باید در راستای نظریه پردازی گام بردارند، اینگونه است که بر عالمان دینی در هر امّت لازم است به تحقیق و بررسى مسائل بپردازند ؛ لیکن تحقق این مهم در گرو این مسأله است که روشهای سنتی پژوهش درحوزه ها تقویت شود و در راستای پرورش استعدادهای درخشان حوزه و تربیت پژوهشگران علوم دینی در حوزه های علمیه، اقدامات موثری صورت گیرد.
در این میان، طلاب باید با اصل پژوهش آشنا شده و ضمن فراگیری روشهای پژوهش در علوم ، آن را به صورت کاربردی مورد استفاده قرار دهند تا زمینه تربیت پژوهشگران حوزوی، از همان ابتدای طلبگی فراهم شود ؛ به عنوان نمونه استخراج مسایل فقهی، به مراتب مشکل‌تر از سایر علوم اسلامی است و چنانچه سرفصل های مورد نیاز موضوعات فقهی برای پژوهش، در اختیار طلاب قرار گیرد، بخشی از این مشکل مرتفع می شود.
آری باید اهمیت پژوهش و اهداف آن در قالب جزوه ای به طلاب آموزش داده شود. متأسفانه برخی کارها با عنوان پژوهش در جامعه رایج شده است که پژوهش نیست؛ بلکه گردآوری است و نظری از مولف در آن وجود ندارد؛ حال طلاب و حوزه های علمیه نباید در دام این موضوع بیفتد و گردآورنده و نقل قول گو شود.
نباید فراموش نمود که کار طلبه، درس خواندن است و اگر درس نخواند و کاری انجام ندهد مصداق« مَنْ أَلْقَى کَلَّهُ عَلَى النَّاسِ؛آن کس که سربار دیگران شود» خواهد بود. برخى مى گویند اگر در خطّ نویسندگى و تحقیق بیفتیم از درس هایمان باز مى مانیم! بی شک این از وسوسه هاى شیطان است.
نقش طلاب در تحول علوم انسانی
بی تردید علوم باید کاربردی و گرهگشا باشد،لذا برای پیشرو بودن در علوم نباید تنها به پژوهشها ی ذهنی و مقاله نویسی قناعت کنیم، باید از علوم در جنبه های کاربردی استفاده کنیم، یعنی علوم را تا سر حد پیاده شدن در نیازهای مردم بیاوریم، وگرنه سلسله علومی که محدود در دانشگاه و مقالات باشد افتخار نیست.
به عبارت دیگر هر علمی که گره ای را باز نکند شبه علم است، علم آن است که گره ای از گرههای جامعه را باز کند.
از این جهت باید علوم را از کنج حوزه‌ها خارج سازیم؛ از این جهت باید بتوانیم علوم حوزوی را در جامعه پیاده کنیم تا شاهد اثرگذاری آن باشیم و این مهم یعنی باید نیازهای جامعه امروز را درست بشناسیم و طلاب را طبق آن نیازها تربیت و سپس وارد جامعه کنیم.
لذا می گوییم تفقه به تنهایی کافی نیست، بلکه باید احکام فقهی به درستی پیاده شود یعنی انسان باید معلومات خود را در جامعه اجرایی کند.
به کرّات شاهدیم که در حوزه علمیه کتاب هایی در زمینه علوم انسانی نوشته می شود و به دفعات منتشر می شود؛ این مسئله نشان می دهد که حوزویان به دردهای مردم آگاه هستند و فضلای حوزه در حال تولید علم هستند و با برنامه ریزی دقیق تر می توانند تحول در علوم انسانی را رقم زنند.
طلاب مهارت مدیریت زمان را فرا بگیرند
بی شک تعطیلات زیاد در حوزه های علمیّه چالش جدی در فراگیری بهینۀ علوم اسلامی است ؛ لذا شاهدیم حداکثر دروس اساتید بین ۱۴۰ تا ۱۴۵ جلسه است و هفت ماه تعطیلات وجود دارد که این سرمایه عظیم به هدر می‌رود. البته این تعطیلات دو بخش است برخى غیر مفید است که باید براى آن فکرى کرد و برخى نه تنها مفید، بلکه لازم است و سبب مى شود که خطبا و مبلّغان به مناطق دور و نزدیک رفته و پیام اسلام را به مردم برسانند و این از برکات حوزه علمیّه است تا « لینذروا قومهم إذا رجعوا إلیهم؛و به هنگام بازگشت بسوی قوم خود، آنها را بیم دهند؟!»» حاصل شود.
لیکن در مجموع باید گفت یکی از مشکلات حوزه‌های علمیه این تعطیلات است. حوزه دو سوم سال تعطیل است و اخیرا رسم شده وسط سال تحصیلی طلاب، اردوی زیارتی می‌روند و دیگر ایامی باقی نمی‌ماند، حال آنکه بارها تاکید کرده ایم، باید از تعطیلات اضافی که صدماتی به تحصیل طلاب می زند، کاسته شود.
نباید درس‌های حوزه به بهانه‌های مختلف تعطیل شود زیرا ارمغانی جز خسارت به همراه نخواهد داشت ؛ با این حجم عظیم تعطیلات، نباید توقع پرورش شیخ طوسی ها و شیخ انصاری ها را در حوزه ها داشته باشیم.
از سوی دیگر حوزه باید در موضوع تعطیلات مستقل عمل کند، ولی متأسفانه استقلال خود را در این زمینه از دست داده و این برای حوزه یک خسارت به شمار می رود؛حوزه باید برای پرورش طلاب و نخبگان و پاسخ گویی به شبهات تلاش کند و به همین منظور باید کرسی‌های درس خارج و غیره فعال باشد، اما با این گونه تعطیلات نمی توان پاسخ گوی نیازها بود .
این بحران در حالی است که انسان تا زمانی که نعمت سلامتی و جوانی را در وجود خود دارد باید اهتمام ویژه ای به تحصیل و یادگیری علوم آل محمد صلی الله علیه و آله داشته باشد. چراکه پیری آفت یادگیری است.
با این تفاسیر در وهلۀ نخست طلاب باید مدیریت زمان را فراگیرند؛ اینکه چگونه برنامه ریزی داشته باشند و فعالیت های علمی خود را حتی در ایام تعطیل نیز رها نکنند تا زمان به بطالت سپری نشود.
هم چنین باید اربابان فکر در زمینه تعطیلات مطالعه کنند و فکر اساسی برای تعطیلات حوزه‌ها شود ، امروز شاید گوش شنوایی برای این حرف های ما پیدا نشود، اما امیدواریم روزی این حرف ها با دقت شنیده شود و برای آن راه حل مناسبی پیدا شود.
هجرت طلاب به شهرستانها اولویت امروز حوزه است
تبلیغ یکى از افتخارات حوزه علمیه قم است که گروه هاى زیادى از طلاّب علوم دینى براى این امر اقدام کرده و در داخل و خارج از کشور به آن مشغول مى شوند.
لیکن یکی از مهم‌ترین مشکلات حوزه، تمرکز طلاب در شهر قم است و دائماً به آن اضافه شده و مهاجرت کمتر صورت می‌گیرد به نحوی که امروزه هجرت به مسئله درجه یک حوزه تبدیل شده و باید فضلایی تربیت کرد و به شهرستانها فرستاد.
به راستی کسانى که سالیان دراز از بیت المال و سهم امام زمان علیه السلام بهره برده و در حوزه هاى علمیه شاگردى کرده اند، آیا در مورد مردم احساس دَین نمى کنند؟ آیا نمى اندیشند که وظیفه دارند علمى را که اندوخته اند بگسترانند؟بی شک کسی که از شهریه امام زمان علیه السلام بهره برده و توانسته به درجات علمى برسد وظیفه دارد به اسلام خدمت کند، زیرا احتکار شامل غذای جسمانی و غذاى روحانى است و اسلام از محتکر در غذاى معنوى نمى گذرَد؟.
ازاین رو طلاب گرامی باید بیاموزند در کنار همین درس طلبگى که مى خوانیم باید بذل علم کنند و براى اسلام مفید باشند و تحقق این امر نیازمند هجرت تبلیغی طلاب به سمت شهرستان ها است.
البته بخشی از مسئولیت برای رفع این مشکل، بر عهده مرکز خدمات حوزه می باشد. برای تحقق این امر باید در حوزه اندیشیده شود که برای حضور طلبه در قم حدی گذاشته شود که پس از این مدت در صورت اشتغال نداشتن به تدریس یا تحقیق از قم هجرت کنند.
ما حمایت خود را نسبت به هجرت طلاب از قم و تبلیغ در مناطق مختلف کشور اعلام کرده‌ایم و هم اکنون نیز به کسانی که هجرت کنند شهریه بیشتری پرداخت می‌کنیم.
طلاب از فعالیت های جناحی بپرهیزند
باید دانست حوزه ما استعدادهای فراوانی دارد و می تواند کارهای بسیار خوب و ارزنده ای انجام دهد و انقلاب را حفظ کند؛ انقلاب از حوزه برخاسته و حافظ انقلاب نیز حوزه های علمیه هستند؛ برخلاف گمان کسانی که طور دیگری فکر می کنند.
لذا حوزه های علمیه ، در همه جا پاسدار این مکتب بوده و خواهد بود و به بازی های احزاب و جریانات سیاسی تن نخواهد داد.
بر این اساس طلاب و فضلا می‌توانند در مسائل سیاسی عام در تقویت نظام اسلامی نقش داشته باشند، ولی آنها از اینکه برنامه‌های جناحی داشته باشند یا در خدمت منافع جریانات سیاسی قرار بگیرند جداً بپرهیزند.
سخن آخر:( نظم و خلوص نیت رمز موفقت طلاب است)
در خاتمه باید گفت طلاب مسیر سربازی امام زمان عجل الله تعالی فرجه را دنبال می‌کنند؛ تحقق این مهم کم توفیقی نیست به همین علت هر میزانی که شکر این نعمت را به جای آوریم کم است.
بی شک افرادی که توانسته به مرحله تحصیل در حوزه های علمیه برسند باید قدردان خانواده خود باشند چرا که طلبگی به معنای شاگردی امام صادق علیه السلام و سربازی امام زمان عجل الله تعالی فرجه توفیق بزرگی که به برکت خانواده‌های پاک قسمت طلاب شده است و باید خداوند متعال را برای این نعمت شاکر بود.
در این میان، پشتکار ، نخستین رمز موفقیت طلاب به شمار می آید؛ رعایت نظم در امور مختلف از جمله مطالعه، مناظره، عبادت و دیگر امور می‌تواند پیشرفت‌های بسیاری را به دنبال داشته باشد.
هم چنین نیت خالص، موفقیت و پیشرفت بیشتری را برای طلاب به دنبال دارد، لذا نظم، پشتکار و خلوص نیت، سه رمز مهم موفقیت طلاب در عرصه‌های مختلف است.و همۀ این رموز در گرو توجه مستمر به بزرگی خداوند متعال است که مهم ترین راهکار در تعالی طلاب به شمار می آید؛ چرا که یاد خداوند متعال سبب آرامش دل‌هاست.
