مسابقات جهانی مهارت ، حمایت از نخبگان مهارتی کشور

خرداد: چهل و پنجمین مسابقات جهانی مهارت در 56 رشته و بیش از 354/1 نخبه مهارتی از 63 کشور در حالی در شهر کازان روسیه به پایان رسید که نخبگان مهارتی کشور با کسب یک مدال نقره ، دو مدال برنز و دو دیپلم افتخار با رشدی قابل ملاحظه در میانگین امتیازات تیمی مکان پانزدهم را بین 63 کشور به خود اختصاص داد . این مهم وقتی نمود حداکثری دارد که بدانیم ، به دلایلی مانند تحریم و فقدان منابع مالی ، نخبگان مهارتی کشور تنها با ده شرکت کننده و البته با بذل توجه حمایتی فراوان سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور به این مسابقات اعزام شدند .

 اما علیرغم موفقیت نسبی در این مسابقات باید عنوان نمود که حضور در این مسابقات ، علاوه بر بعد انگیزشی و شبکه ای در بعد ملی، باعث اکران جوانان ایران اسلامی ، شرکت ها و صنایع پشتیبان در حوزه صنعت نیز می گردد. 

یکی از آسیبها بر پیکره فن ورزی و مهارت آموزی در کشور ، بی توجهی به نخبگان مهارتی کشور در سنوات گذشته بوده است . البته در دوره های اخیر مسابقات جهانی مهارت و با توجهی که به نخبگان مهارتی شده است می توان سیر صعودی کشور در رده بندی جهانی مسابقات را مشاهده نمود. در بررسی ساختارها معمولاً با دو ساختار سلسله مراتبی و شبکه ای مواجه می شویم که از مشخصات اصلی ساختار شبکه ای ، می توان به انعطاف ، و سراسری بودن آن اشاره کرد همچنین این ساختار ، محدود به مکان و زمان نیست و همیشگی و آزاد است. 

سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور با رصد و شناسائی پاردایمهای مربوط به دانش مهارتی در جهان رو به توسعه ، دستور کارهای جدیدی را برای مولد نمودن عرصه های تولید در زمینه های صنعتی ، خدمات و کشاورزی ارائه نموده است که از آن جمله می توان به آموزشهای محصول محور اشاره نمود که با استفاده از آن می توان معیشت اقتصادی مردم را بدون اضافه بار اقتصادی برای دولت ، منتفع ساخت . از طرفی پدیده آموزشهای مهارتی ، الگوی جدیدی است که مفاهیم و ساختارهای پیشین مربوط به آموزش و دانش را دستخوش تغییر قرار داده است. بنابراین در عرصه چهانی شدن که بازتعریفی در اقتصاد ، تجارت ، اشتغال و صنایع پیشرفته بوجود امده است ، اهمیت آموزشهای مهارتی در افزایش تولیدو بهره وری واضح است چرا که جامعه صنعتی امروزی در یک سطحی از صنعت قرار دارد که با جوامع سابق به طور کلی تفاوت دارد.

در همین راستا ، سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور با اولویت قرار دادن برنامه و دستور کار سازمان ، تشکیل شبکه نخبگان مهارتی کشور را عاملی موثر در تولید در فاز ایجابی و خروج نخبگان از کشور ، در فاز سلبی را از اهم کاری سازمان قرار داده است که براستی حلقه مفقوده سیاستگذاری توجه به نخبگان کشور و پدیده فرار مغزها می باشد .

 بدین سبب باید گفت که اگر در برنامه های توسعه اقتصادی و صنعتی کردن کشور ، ضرورت آموزش فنی کارگران ، ارتقاء سطح مهارت افراد و تجمیع و شبکه سازی بین نخبگان چنانکه باید مورد توجه قرار نگیرد توسعه صنعتی و پیشرفت تولید در سطح خواهد ماند و نیازمندیها به قدرتهای بزرگ صنعتی باقی خواهند ماند . برای برون رفت از این وضعیت یعنی رسانیدن سطح تولید و اقتصاد کشور به کشورهای بزرگ صنعتی ضرورت ایجاب می نماید که اولاً نیروی انسانی مورد نیاز صنایع در مدت کوتاهی تامین می شود . 

ثانیاً برنامه های آموزشی براساس نیازهای موردی صنایع تنظیم می گردد و ثالثاً تمام کارگران شاغل امکان تطبیق مهارتهای خود را با تکنولوژِ ی جدید که پیوسته در حال پیشرفت و تکامل است را داشته باشند . همانطور که سه مولفه فوق به نیروی انسانی ماهر توجه دارد ، بنابراین بسط شبکه ای از نخبگان رشته های مهارتی رکن اساسی تولید می باشد.

از سوئی با توجه به نقش پررنگ کارویژه های آموزشهای مهارتی و فنی و حرفه ای در برنامه ششم توسعه ، سیاستهای کلی تولید ملی ، حمایت از سرمایه ایرانی ، ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری در تاریخ 24/11/1391، و قانون نظام جامع آموزش تربیت و آموزشهای فنی و حرفه ای که اشعار می دارد توانمند سازی و ارتقای بهره وری نیروی کار ، با افزایش انگیزه ، مهارت و خلاقیت و ایجاد تناسب بین مراکز آموزشی – پژوهشی با نیازهای بازار کار و بستر سازی ساماندهی اشتغال و حرکت نیروی کار ایرانی در سطح ملی – منطقه ای و جهانی مورد تاکید موکد است ، سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور به عنوان یگانه متولی این آموزشها و با توجه به سند چشم انداز استراتژیک سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور که اهتمامی حداکثری جهت بارور نمودن آموزشهای حرفه ای و مهارتی سطوح مختلف سنی و مادام العمر دارد ، در عرصه های مختلف صنعتی – آموزشی که اضلاع مهم خیزش اقتصادی و توسعه پایدار هستند ، ورودی موفق داشته است که با حمایت و تعاملات با سایر دستگاههای ذیربط است که باعث هم افزائی بیشتر می گردد . 

در اینجا باید عنوان نمود که تعاریف سازمانهای بین المللی مانند یونسکو بر این امر اجماع دارند که ، آموزشهای فنی و حرفه ای مقوله ای مهم از مقولات توسعه پایدار به ویژه در توانمند سازی مهارتها و منابع انسانی می باشد .

در نگاه دیگر در توسعه پایدار که نگاهی چند رویکردی است نگاهی ماندگار به پدیده سرمایه اجتماعی به عنوان بازوی اجرائی ارتقاء اقتصادی می شود که این سرمایه اجنماعی ، کارگر ماهری است که خروجی آموزشهای مهارتی است .اهداف این استراتژی ، فارغ از رویکردهای کلاسیک و آموزشهای صرف نظری در آموزش عالی می تواند برنامه های مشترک بین آموزشهای مهارتی و بازار کار ( در تمامی حوزه ها مانند ، صنعت ، کشاورزی و خدمات – بنگاهها و صنایع خرد و متوسط) باشد . بر اساس مطالعات بانک جهانی صنایع ایران عموماً صنایع بزرگ ، صنایع سرمایه بر ، و صنایع دولتی هستند .و آنتی تز این آسیب ، تاسیس صنایع کوچک و متوسط و توسعه صنایع کاربر بر اساس مزیت های فناورانه است که نیروی فیزیکی و فکری و خیز این جریان توسعه ای در گرو آموزشهای مهارتی است .

 در این راستا نقش تعاملی دولت و لزوم سیاستگذاری در جهت حمایت از نخبگان و بسط شبکه مهارتی که جزء اصلی اهداف متعالی آموزشهای فنی و حرفه ای است ، می تواند چرخش های فوق را در راستای ارتقاء مشاغل و اقتصاد پویا ارتقاء دهد . در نگاه دیگر علاوه براهمیت به آموزشهای مهارتی که می تواند باعث تولید بیشتر شود پا به پای ظهور اقتصاد دانش نیز، سیر خطی دانش از دانشگاه به صنعت تحول یافت که این موارد نقش مهم آموزشهای مهارتی را برجسته می سازد . 

بدین ترتیب می توان تعریفی مهارتی و فنی – حرفه ای از نوآوری را با عنوان ، تبدیل یک ایده به محصول که قابل فروش باشد را ارائه نمود . باید عنوان نمود که آموزشهای فنی حرفه ای نباید و نه می تواند متولی اشتغال در سطوح کلان شغلی باشد ولی در راستای بستر سازی شغلی در حرف کوچک – متوسط می تواند ظرفیتهائی زیادی را در راستای توسعه اشتغال و تولید ایجاد نماید . در راستای همه گیر شدن مهارت ها و تخصص ها در میان مردم می توان به توسعه و گسترش آموزشهای مهارتی و فنی حرفه ای در مناطق توسعه نیافته پرداخت تا از این طریق علاوه بر آموزش ذهنی و عملی ، هنجارها و ارزش های عملی نیز در این مناطق و در سطح وسیع نفوذ و اشاعه پیدا کنند چرا که بسیاری از نخبگان کشوری در مناطق کمتر توسعه یافته کشور هستند . 

در راستای عملیاتی نمودن این استراتژی باید عنوان نمود که در سلسله مراتب فقر و در ترجیحات فقر زدائی ، گروه هدف آموزشهای مهارتی، علاوه بر ( زنان ، نوجوانان ، افراد مسن ، افراد ناتوان و فارغ التحصیلان بی مهارت دانشگاهها ) ، بخشهای فقیرتر جامعه یعنی ساکنین نقاط مرزی ( توسعه اقتصادهای محلی برای گروههای حاشیه ای ) و حاشیه نشین های کلان شهرها را شامل می شود .چرا که هر گونه شبکه سازی مستلزم یک رابطه دوسویه و افقی بین مردم و دولت است که با تعامل آنها خیز اقتصادی میسر می گردد. اما نقش نهادها ی ذیربط در رابطه با رصد و نخبگان و خلق نواوری حائز اهمیت است . نوآوری در قلب تغییرات تکنولوژیک و توسعه سیاسی ، اقتصادی جوامع مدرن قرار دارد ، در این راستا ، سیاست نواوری به عنوان ابزار سیاست توسعه در خدمت دولتها قرار می گیرد که خروجی این سیاستها ، تحرک طبقاتی اجتماعی است که بدنبال تغییر مدلهای تکنولوژیک بوجود می آید . بنابراین نوآوری تکنولوژیک نه تنها ابعاد فنی – حرفه ای و مهارتی دارد بلکه خصلتهای سیاسی و فرهنگی نیز دارد .اما راهکار اجرائی این نوشتار جهت تولید و خیزش اقتصادی توجه به شبکه نخبگان مهارتی و نصب العین قرار دادن آموزشهای مهارتی به عنوان رکنی عملیاتی در کنار سایر ارکان اموزشی کشور مانند آموزش عالی می باشد . اجرائی نمودن و تشکیل این شبکه نیاز به شبکه پشتیبانی کننده از نخبگان مهارتی است که مقدم بر شبکه نخبگان جهت رصد و شناسائی انها می باشد . این شبکه حمایتی باید در برگیرنده مجموعه ای از نهادها باشد که در توسعه و انتشار مهارتهای پیشرفته و تکنولوژی های نو مشارکت می کنند . همچنین باید به چگونگی تعامل آنها با یکدیگر به عنوان اجزای یک سیستم کلی برای خلق و بهره برداری از دانش مهارتی بپردازد. مولفه های سازنده شبکه مهارتی نخبگان عبارتند از بنگاهها ، دانشگاهها ، سازمانهای سرمایه گذار مخاطره پذیر ، سازمانهای دولتی مسئول سیاستهای مهارتی و رقابتی ، آزمایشگاهها و مراکز تحقیقات دولتی می باشند . رویکرد این شبکه حمایتی را می توان به عنوان چارچوب مناسبی برای همکاری بخشهای مختلف درگیر در سیاستگذاری ، ایجاد ، توسعه و انتشار تکنولوژی در نظر گرفت همچنین شبکه ملی نخبگان این امکان را فراهم می آورد که تمام عوامل درگیر به صورت یک کل نگریسته شود . از این روی سیاستگذاری جهت استفاده بهینه از نخبگان نیز یکپارچه خواهد بود . بعلاوه هم افزائی و تعامل حداکثری نیز بین نخبگان دانشگاه و صنعت وجود خواهد داشت . 

سیاستهای حمایتی دولت در راستای ایجاد و حمایت از شبکه نخبگان مهارتی نیز باید مطمع نظر باشد . گرچه آئین نامه های اجرائی در این زمینه و بخصوص از سوی معاونت فناوری ریاست جمهوری موجود است . ولی پدیده شبکه نخبگان مهارتی ، پارادایمی جدید از سوی سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور می باشد . در پایان باید اشاره نمود که سرمایه اجتماعی ، سرمایه ای است که در عصر جهانی شدن ، توجه و یا بی توجهی به آن باعث توسعه و یا عدم توسعه یک کشور می گردد که در این ارتباط بذل توجه به آموزشهای فنی و حرفه ای و تشکیل شبکه نخبگان مهارتی ، سرمایه اجتماعی آینده را برای کشور بوجود خواهد آورد. سرمایه ای که می توان تبلور آن را در ساختار و نگرش آموزشهای فنی و حرفه ای و اهتمام حداکثری به کارآموزان جوان ، مشاهده نمود.

نویسنده: 

دکتر رضا گرزین

مدیر کل آموزش فنی و حرفه ای استان تهران