خط پایان تجارت گریه؟
هویت‌دار شدن گدایان شهر
خرداد؛ قرار است در آینده‌ای نزدیک، مشخصات افراد متکدی در سامانه جامع آسیب‌دیدگان کشور ثبت شود. به اعتقاد کارشناسان، این اتفاق گامی برای جلوگیری از گسترش آسیب‌های اجتماعی در آینده است و می‌تواند کمک مؤثری برای خود فرد متکدی، جامعه و دولت برای ساماندهی آنها باشد.
اخیراً فرزانه مروستی، مدیرکل اجتماعی و فرهنگی استانداری تهران گفته است که در آینده نزدیک، اطلاعات متکدیان در سامانه جامع آسیب‌دیدگان کل کشور ثبت خواهد شد تا از این به بعد تکدی‌گری در سابقه افراد ثبت شود و وضعیت آنها قابل پیگیری باشد. البته سابقه راه‌اندازی سامانه برای ثبت اطلاعات متکدیان به سال ۹۶ برمی‌گردد. آن زمان رضا محبوبی، قائم‌مقام وزیر کشور اعلام کرده بود که راه‌اندازی این سامانه دسترسی به آمار و اطلاعات صحیح، منظم و مستمر درباره متکدیان کشور را میسر می‌کند و با استفاده از اطلاعات این سامانه می‌توان برنامه‌ریزی بهینه‌ای برای ساماندهی متکدیان و رفع تنگناها و مشکلات به وجود آمده، داشت و از ورود مجدد متکدیان به چرخه تکدی‌گری جلوگیری کرد.
در این میان، کارشناسان هم معتقدند توسعه نامتوازن، موازی‌کاری و همچنین خلأ در ارائه خدمات توسط دستگاه‌های متولی مبارزه با آسیب‌های اجتماعی در کنار ویژگی‌های اجتماعی- سیاسی و جغرافیایی کشور و گستردگی جامعه هدف ساماندهی متکدی‌گران را دشوار کرده است. از همین رو، شاید شناسایی آنها و ثبتشان در سامانه‌ای جامع، گام خوبی برای ساماندهی آنها باشد. حالا هم به گفته مدیرکل اجتماعی و فرهنگی استانداری تهران با استقرار و به‌کارگیری این سامانه کل اطلاعات در کشور از متکدیان در سامانه ثبت شده و ذخیره می‌شود. در حقیقت ۳۱ استان به این سامانه متصل می‌شوند و فردی که یک‌بار در مرکز نگهداری وارد می‌شود، اطلاعاتش ثبت می‌شود. در این شرایط اگر فردی از تکدی‌گری در استانی ناامید شود و به استان دیگری مهاجرت کند، استان مقصد متوجه می‌شود فرد متکدی سابقه‌دار است. البته این کار قبلاً برای معتادان متجاهر انجام شده و قرار است برای متکدیان نیز انجام شود و تا هفته آینده مراکز استان‌ها هم به این سامانه مجهز خواهند شد. بر این اساس، هویت افراد از طریق اسکن قرنیه چشم و اثر انگشت ثبت می‌شود.
عبدالرضا عزیزی، رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با ایرناپلاس درباره تأثیر راه‌اندازی این سامانه در ساماندهی متکدیان می‌گوید: تکدی‌گری یک شغل نیست که قرار باشد شناسایی شده و به‌عنوان یک شغل به رسمیت شناخته شود یا اینکه در چارچوب متکدیان با آنها برخورد شود. در حال حاضر هر لحظه ممکن است به تعداد متکدیان اضافه شود و این سامانه جامع برای شناسایی متکدیان حرفه‌ای مناسب است.
مشکل اصلی، متکدیان خارجی هستند
عزیزی با اشاره به این که اکثر متکدیان کشور، خارجی هستند، می‌افزایند: مشکل اصلی، متکدیان خارجی هستند و با متکدیان ایرانی تقریباً مشکلی وجود ندارد. متکدیان ایرانی پس از شناسایی، طبقه‌بندی می‌شوند و اگر کودک باشند به مراکز تعلیم و تربیت نوجوانان فرستاده می‌شوند، اگر معلول باشند، تحت پوشش بهزیستی قرار می‌گیرند و اگر نیازمند باشند به کمیته امداد معرفی می‌شوند. اما مسئله اصلی، متکدیان خارجی هستند، چون نمی‌توان آنها را به‌آسانی مدیریت کرد. اگر مثلاً در شهری مثل تهران به آنها فشار بیاورید به کلانشهر دیگری می‌رود. به همین دلیل، اگر این سامانه مشخصات آنها را ثبت کند، به‌راحتی می‌توان آنها را پیگیری کرد. اگر این فرد شناسایی شده و مشخص شود که حرفه‌ای است، نباید با آن به‌عنوان نیازمند برخورد کرد. این افراد حرفه‌ای هستند و از احساسات مردم سوءاستفاده می‌کنند که با اینها باید جور دیگری برخورد کرد.
سیاوش شهریور، کارشناس مسائل اجتماعی و معاون اسبق اجتماعی و فرهنگی استاندار تهران در گفت‌وگو با ایرنا پلاس می‌گوید: طرح این موضوع بیشتر ناظر به گروه‌ها و اشخاصی است که فاقد هویت هستند یا هویت خود را پنهان می‌کنند یا از بین می‌برند یا جعل هویت می‌کنند. این موضوع بیشتر در حوزه معتادان متجاهر و کودکان کار بوده تا به طرح تحقیق مشخصی برای ساماندهی آنها برسیم.
شهریور ادامه می‌افزاید: در حال حاضر برخی کودکان متکدی شناسنامه ندارند. مشخص نیست برخی از آنها از کجا آمده‌اند و اغلب آنها خارجی‌اند. این کودکان در آینده بزرگ می‌شوند. اگر هویت آنها این‌گونه باقی بماند چه کسی در آینده ضامن این هویت‌های ساختگی است؟ اعتقاد بر این است که این افراد حتی اگر یک هویت برنهاده داشته باشند و اسکن قرینه و اثر انگشت آنها ثبت شود، در آینده نمی‌توانند هویت خود را تغییر دهند و به‌راحتی می‌توان هویت آنها را ردیابی کرد. به اعتقاد وی، به‌صورت مشخص ثبت اطلاعات و هویت‌یابی، به فرد، اجتماع و دولت کمک می‌کند و سبب نوسازی و ساماندهی اجتماعی خود شخص می‌شود.
سال ۷۸، شورای عالی اداری به‌منظور اصلاح ساختار و ایجاد هماهنگی در فعالیت دستگاه‌های اجرایی و ارتقای کارایی و بهبود روش‌های مربوط به مبارزه با تکدی‌گری چند مصوبه داشت. بر اساس آن مقرر شد مجتمع اردوگاهی زیر نظر فرمانداری در شهرهای بزرگ تشکیل شود و مسئولیت نگهداری موقت، شناسایی وضعیت، گروه‌بندی و تعیین تکلیف افراد در این مکان انجام شود. همچنین ۱۱ نهاد از جمله نیروی انتظامی، شهرداری، دادگستری، بهزیستی، کمیته امداد و ... مکلف به همکاری در این حوزه شدند. از آن زمان ۲۰ سال می‌گذرد اما همچنان تکدی‌گری به‌عنوان یکی از پیچیده‌ترین آسیب‌های اجتماعی در کشور وجود دارد و هر سال روش‌های آن تغییر می‌کند. برخی اختصاص ندادن بودجه مشخص به این مسئله را دلیل وخیم‌تر شدن اوضاع می‌دانند و در این میان، هجوم متکدیانی از کشورهای افغانستان،پاکستان و بنگلادش اوضاع را بدتر کرده است. البته بنا بر آمارهای رسمی، تعداد متکدیان مرد خارجی در کشور بسیار پایین‌تر از متکدیان خارجی زن و کودک است، چرا که مردان به‌راحتی از کشور طرد می‌شود، اما موضوع درباره زنان و کودکان فرق می‌کند. چون کشور به‌دلیل تعهداتی که به کنوانسیون‌های بین‌المللی درباره زنان و کودکان بی‌سرپرست دارد، نمی‌تواند به‌صورت قهری با آنها برخورد کند.
دو نکته مثبت درباره ثبت اطلاعات گدایان
سامان ولی‌نوری، کارشناس و تحلیلگر مسائل شهری درباره سامانه جامع آسیب‌دیدگان و ثبت و ضبط متکدیان شهری در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: از دو منظر می‌توان این موضوع را بررسی کرد. از منظر اول این موضوع اتفاق مثبتی است؛ از این لحاظ که آمار و اطلاعات این آسیب‌دیدگان ثبت و ضبط خواهد شد. به این معنی که از وضعیت آنها اطلاعاتی به دست خواهد آمد. جایگاه، پایگاه،مشخصات، مبدأ و مقصد آنها مشخص خواهد شد.اساساً برای حل هر پدیده‌ای در ابتدا به آمار و اطلاعات راجع به آن نیاز داریم.
نکته مثبت دوم، پذیرش این بحث توسط مجموعه مدیریتی است. بسیاری از آسیب‌ها و چالش‌های اجتماعی وجود دارد که گاهی نادیده یا انکار می‌شوند و نگاه حداقلی به آنها به‌عنوان مسئله وجود دارد. زمانی که ما این موضوع را ثبت و ضبط می‌کنیم، یعنی آن را پذیرفته و می‌خواهیم آن را حل کنیم و این جنبه مثبت قضیه است که می‌تواند کمک کننده باشد.
ولی نوری در ادامه می‌افزاید: اما به‌صورت کلی، زمانی که ما از تکدی‌گری صحبت می‌کنیم، باید بپذیریم که در مورد یک پدیده پیچیده، چند وجهی و سیال صحبت می‌کنیم. پیچیده از این باب که وقتی یک فرد به‌عنوان یک متکدی در سطح شهر ظاهر می‌شود. مسیری را طی کرده است و سازوکاری در کنار هم قرار گرفته که این فرد به‌عنوان گدا در سطح شهر ظهور و نمود پیدا کرده است.
با قشرهای مختلف گدایان مواجهیم
به گفته ولی‌نوری، فهم این مکانیسم بسیار مهم است؛ زمانی که بخواهیم با این پدیده مواجه شویم می‌بینیم گروه‌های مختلف، خانواده، همسالان، گروه‌های اجتماعی و به‌صورت کلی، همه جامعه در کنار هم عواملی هستند که فرد را به سمت تکدی‌گری سوق می‌دهند. در این مسئله، ما با چند قشر در درون متکدیان مواجه هستیم. ما از یک سمت با گدایان حرفه‌ای روبه‌روییم که گدایی را به مثابه یک شیوه معیشت و بر مبنای یک انتخاب عقلانی انتخاب می‌کنند. به این معنی که معتقدند در شرایط موجود، بهترین کار، گدایی است. در مقابل، عده‌ای دیگری هم وجود دارند که نیازمندان واقعی هستند و ممکن است معلول باشند یا ناتوانی جسمی داشته باشند و چون راه دیگری برایشان باقی نمانده مجبور به تکدی‌گری می‌شوند. البته در درون همین‌ها هم باز طبقه‌بندی‌هایی وجود دارد . پس زمانی که از گدایی صحبت می‌کنیم باید مشخص کنیم که برای کدام قشر دنبال راه‌حل می‌گردیم و بر مبنای آن تصمیم‌گیری کنیم.
تکدی‌گری میراث خانوادگی، اجتماعی و حتی مکانی است
او می‌گوید: بسیاری از محققان در زمینه تکدی‌گری بر این باورند که این پدیده یک میراث خانوادگی، اجتماعی و حتی مکانی است. در واقع یک وراثتی در این باره وجود دارد که انگار گدایی در بعضی خانواده‌ها، در بعضی جوامع و در برخی از مکان‌ها به‌صورت ریشه‌ای نفوذ کرده و جزو هویت آنها شده است. اگرچه گدایی به‌صورت کلی تبلور فقر و یکی از پیامدهای آن است، اما لزوماً شهری که گدای کمتری دارد، شهر ثروتمندی نیست و برعکس شهری که در آن گدایان به وفور پیدا می‌شود، الزاماً فقیر نیست. این باز یکی از پیچیدگی‌های این موضوع است. به همین دلیل زمانی که ما آمار متکدیان را ثبت کنیم این موضوع هم روشن خواهد شد که آنها از کجا می‌آیند و از کدام پایگاه خانوادگی و قشر اجتماعی هستند.
چرا برخی مکان‌ها بهشت گدایانند؟
در این میان، به اعتقاد ولی نوری مسئله مهاجرت نیز با مسئله گدایی به هم گره خورده است. بسیاری از شهرهای ثروتمند اروپایی پر از گدایانی است که از کشورهای دیگر آمده‌اند. بسیاری در اروپا معتقدند که مهاجران آنجا، نه برای کار و تحصیل، که برای گدایی به آنجا مهاجرت می‌کنند و البته اعتراضات بسیاری هم در این باره وجود دارد. بنابراین بار جغرافیایی مکان در بحث ساماندهی گدایان شهری بسیار مهم است. بعضی مکان‌ها انگار بهشت گدایان است و ما باید این موضوع را تجزیه تحلیل کنیم که چرا یک مکان، مطلوب تکدی‌گری است و مکان دیگر این ویژگی‌ها را ندارد.
ولی نوری ادامه می‌دهد: گدایان حرفه‌ای در بسیاری از کشورها وجود دارد و از طریق متدهای روز و پیشرفته کار خود را جلو می‌بردند. به‌عنوان مثال، در چین یک گدا در یک ایستگاه مترو روزانه ۱۰ هزار یوان یعنی بیش از هزار و ۵۰۰ دلار درآمد دارند. این گدایان بعد از ظهر در مکان‌های تفریحی، رستوران‌های گران‌قیمت همراه با گوشی‌ها و ماشین‌های مدل بالا دیده می‌شوند.
تجارت گریه
او می‌افزاید: گدایان حرفه‌ای که به‌عنوان شغل به این پدیده نگاه می‌کنند، پشتکار دارند و در آن تاکتیک و هوشمندی دارند. در واقع عمل مجرمانه‌ای انجام می‌دهند که باید با آن مبارزه کرد. موضوع دوم آسیبی است که این گدایان به اعتماد مردم برای کمک به خیریه‌ها یا هر نوع کمک به تهیدستان می‌زنند. مردم با متوجه شدن این موضوع که فلان گدا از این راه ثروتی به‌هم زده و حساب بانکی کلانی دارد، ترجیح می‌دهند به هیچ نیازمندی کمک نکنند، چراکه تمایز یک گدای حرفه‌ای از یک گدای نیازمند دشوار می‌شود. فکر می‌کنم اگر ثبت و ضبط آمار متکدیان با این رویکرد پیش برود و گدایان حرفه‌ای از گدایان نیازمند مشخص شود، بسیار مؤثر خواهد بود. باید به‌تدریج از طریق این آمار برای حذف گدایان حرفه‌ای که به شیوه‌های مختلف تجارت می‌کنند و برخی به آن تجارت گریه می‌گویند، اقدام کنیم و از سمت دیگر، گدایان نیازمند را به سمت نهادهای حمایتی و خیریه‌ها هدایت کنیم. هر کشوری که این راه‌حل را برگزیده، موفق بوده است.
از طرفی، ولی‌نوری معتقد است باید ثبت اطلاعات گدایان در این سامانه با دقت و وسواس خاصی انجام شود و برای هر نوع گدایی، تعریف مشخصی وجود داشته باشد. به این معنی که انواع مختلف پنهان و آشکار تکدی‌گری از فال فروشی تا نوازندگی یا شکل‌های دیگر آن و حتی خارجی بودن یا ایرانی بودن، کودک یا بزرگسال بودن آنها تفکیک شود تا برنامه‌های ضدتکدی‌گری به شکل بهتر و مفصل‌تر نوشته شوند. در نهایت هم مهم‌ترین گام توانمندسازی گدایان و مهارت‌آموزی به آنهاست که سبب بهبود اوضاع شود.
