مطالبات زنان و دولت روحانی
گفت و گو با فاطمه هاشمی
فاطمه هاشمی تاکید دارد که تمایلی به پذیرش سمتهای اجرایی و مدیریتی ندارد.
فاطمه هاشمی تاکید دارد که تمایلی به پذیرش سمتهای اجرایی و مدیریتی ندارد. با اینکه نامش در گمانهزنی رسانه ها به عنوان یکی از زنان حاضر در کابینه آینده حسن روحانی مطرح است، به شرق می گوید: همین جا در انجمن بیماران خاص خواهم ماند، لذت کمک به انسان ها در این سطح را با هیچ پست و سمتی عوض نخواهم کرد.
گفت وگو با او در طبقه ششم ساختمانی در شمال تهران پیرامون دغدغه هایش برای مشارکت سیاسی زنان در دولت آینده انجام می شود. رویکردش به مشارکت سیاسی زنان در دوره های گذشته انتقادی است، انتقاداتش هم شامل حال اصولگرایان می شود و هم اصلاح طلبان.
به هر شکل فاطمه هاشمی این واقعیت را میپذیرد که دختر آیت الله هاشمی رفسنجانی بودن در تبدیل او به یک شخصیت سیاسی بی تاثیر نبوده و تاکید دارد که در تمام این چند دهه بستر مناسبی برای حضور زنان در سیاست و قدرت به وجود نیامده است. از اینها گذشته زنان نیز در بدو ورود به قدرت، از تجربه همکاری دیگر زنان حاضر در قدرت سر باززده و یکه تازی می کنند.
او امیدوار است که دولت تدبیر و امید فرصتی برای هماندیشی و پیگیری مطالبات زنان باشد، مطالباتی که بخش عمده آن روی زمین مانده و در هر دولتی رنگ وبوی سیاسی پیدا کرده و از اولویت خارج شده است. او همچنین از شکل گیری کارگروه های پیگیری مطالبات زنان در ماه گذشته خبر می دهد، کارگروه هایی که از تمامی زنان کارشناس، خبره و متخصص دعوت کرده تا از رای و نظرشان پیرامون مسایل زنان باخبر شوند.
شما در میان خاندان هاشمی کمتر چهره سیاسی بودید، همیشه اسمتان با بنیاد بیماریهای خاص و امور اجتماعی مطرح بود، اما پس از انتشار تصاویرتان در فرودگاه بینالمللی امام خمینی و همراهی با برادرتان مهدی هاشمی و بعدتر مصاحبه هایی با تم سیاسی، بیشتر به عنوان چهرهای سیاسی مطرح شدید.
البته من از ۱۸سالگی وارد سیاست شدم؛ در شاخه دانش آموزی حزب جمهوری. از همان موقع نیز از مشورت پدر در امور و تحلیل مسایل بهره مند بودم. اما در ۱۷سال گذشته در بنیاد بیماریهای خاص به افرادی که از بیماری رنج میبرند، خدمت کرده ام و از این جهت احساس رضایت دارم.
اما به جز حزب جمهوری که سال ها عضو آن بودید؛ پیش از ورود به امور اجتماعی، انجمن همبستگی زنان را ثبت کردید، به عنوان فردی که خاستگاه سیاسی داشته، چرا بیشتر در انجمن های سیاسی فعالیت نکردید؟
پیش از تاسیس انجمن همبستگی زنان ، نخست در دفتر مطالعات وزارت خارجه، سازمان تبلیغات اسلامی و بعد هم در دفتر امور زنان ریاست جمهوری فعالیت می کردم؛ آن موقع بود که حس کردم با شکل دادن به انجمنی در حوزه مشارکت سیاسی زنان، می توان از آن برای شناساندن هرچه بهتر زنان ایران به جهان بهره مند شد. انجمن همبستگی زنان تنها، به مساله همبستگی زنان ایران محدود نمیشد، بلکه مسالهای جهانی بود. از همان سال ۷۳ با شکل گیری این نهاد، در پی آن بودیم تا نگاه جهان به زن ایرانی را تغییر دهیم.
برنامه های شما در انجمن همبستگی زنان برای پیشبرد امور زنان چه بود؟
ما در انجمن به دنبال چند موضوع بودیم. یکی اینکه با انتشار کتاب ها، جزوات، سمینارها و نشستهایی که در خارج و داخل برگزار می کنیم، به دنیا بگوییم که نه تنها زن بعد از انقلاب منزوی نشده، بلکه زمینه فعالیت برای زنان فراهم شده است. به هر شکل قبل از انقلاب خیلی از زنان محجبه امکان حضور در عرصه عمومی را نداشتند و بعد از انقلاب شاهد تصرف عرصه های دانشگاه از سوی زنان بودیم. پس از انقلاب، زنان به طور جدی تر و گسترده تر از گذشته به عرصه جامعه بازگشتند. هدف اصلی این بود که بتوانیم تصویر درستی از زن ایرانی به دنیا معرفی کنیم نه اینکه خودمان را از جامعه جهانی جدا کنیم. اتفاقا در این مسیر تا حدودی موفق بودیم، برای نمونه کنفرانس اسلامی زنان در چارچوب کنفرانس سران کشورهای اسلامی در سطح کارشناسی شکل گرفت و پایه آن هم همین انجمن همبستگی زنان بود.
یکی از سوالها همیشگی این بوده که اگر احزاب و انجمن های زنان در آستانه انقلاب شکل گرفته، حالا چرا همان معدود تلاش های حزبی، دیگر دیده نمی شود و متاسفانه در ساختار قدرت سیاسی، زنان همیشه طفیلی بوده اند؟
اینکه در حال حاضر تشکیلات منسجم و فعال در حوزه زنان وجود ندارد، در کارشکنیهای گذشته ریشه دارد. اینکه هیچ گاه وجود تشکلی مستقل از زنان به رسمیت شناخته نشده یا اگر هم شده نمود عملیاتی نداشته یا سنگاندازیهای فراوانی در کار بوده. برای نمونه با پیگیری هایی که انجام دادیم، سرانجام انجمن همبستگی زنان در سازمان کنفرانس اسلامی عضو ناظر شناخته شد و ما در آنجا صاحب کرسی شدیم. همان موقع این فرصت در اختیار ما بود تا نظراتمان را در کمیته های کارشناسی و مشورتی سازمان کنفرانس اسلامی بیان کنیم. اتفاقا تاسیس یک کمیته زنان که پیش تر در پاکستان پیشنهاد داده شد و تا آن روزها راکد مانده بود را پیگیری کردیم. حتی دو بیانیه هم در سازمان کنفرانس اسلامی در این رابطه منتشر شد. قرار بود موسسه اسلامی زنان ذیل سازمان کنفرانس اسلامی تشکیل شود. کارها خیلی خوب جلو رفت، اما در جایی متوقف ماند.
اینها که میگویید مربوط به دوران ریاست جمهوری پدرتان می شود؟
بله.
منظورتان از متوقف ماندن این است که در دوره آقای خاتمی شاهد توقف شکل گیری موسسه اسلامی زنان بودیم؟
نه اینکه ایشان به طور مستقیم نیتی داشته باشند؛ اما به هر شکل دفتر امور زنان هم پیگیر شکلگیری این ساختار در سازمان کنفرانس اسلامی نشد؛ البته این نهاد در دولت آقای احمدی نژاد بسته شد و بعد دیگر کار جدی ای در این زمینه شکل نگرفت.
یعنی برای ادامه فعالیت بنیاد بیماریهای خاص هم در آن دوره محدودیتی به وجود آمد؟
نه خود دولت اصلاحات بلکه افرادی که در بدنه دولت بودند، گاهی سنگ اندازی می کردند، حتی می خواستند بنیاد بیماری های خاص را تعطیل کنند. ولی افرادی که در بنیاد کار می کردند با فعالیت همه جانبه اجازه تعطیلی را ندادند. این را گفتم که مشخص شود دختر آیتالله هاشمی نیز در جایی با محدودیت مواجه می شود، اما تلاش های بعدی می تواند زمینه ساز موفقیت باشد، به هر حال شاهد بودید که برخی از اعضای خانواده هاشمی در این دوره راهی زندان شدند، بنابراین همیشه انتسابهای خانوادگی برای شما امنیت به بار نمی آورد، باید ساختارهای کلان به سمتی مدیریت شود که حضور زنان در سطوح مختلف قدرت هدفمند و اجرایی باشد. ساختاری که دولت های آینده نیز ناگزیر از اجرای برنامه های مشارکتی باشند؛ نه اینکه ما در هر دوره زنانی را تربیت کنیم و پس از آن نیز همان زنان محدود در دوره بعدی از قدرت کنار گذاشته شوند و همه چیز مسکوت باقی بماند.
خیلی ها این هشت سال اخیر را دوران دشواری برای پیگیری مسایل زنان عنوان کرده اند، از کاهش سطح مشارکت گرفته تا بیکاری و برخی قوانین تبعیض آمیز. به عنوان زنی که فعالیت های سیاسی و اجتماعی داشتید در دوره احمدی نژاد با چه مخاطراتی مواجه بودید؟
مصداقی اگر بگویم، فعالیت های انجمن همبستگی زنان و انجمن فدراسیون اسلامی ورزش زنان که عضو ناظر در سازمان کنفرانس اسلامی بودند، در دولت آقای احمدی نژاد متوقف شدند. ماجرا تا آنجایی پیش رفت که حتی نامه هایی که برای ما از نهادهای بین المللی برای شرکت در جلسه ها فرستاده می شد، به دست ما نمی رسید.
کدام نهاد، مسوول این کار بود؟
وزارت امور خارجه. البته مشکل سطحی نگری و عدم اتحادی که میان زنان وجود دارد، جلو کار ما را گرفت.
از کجا معلوم است که خانم ها جلو کار انجمن را گرفتند؟
از طریق وزارت خارجه پیگیری کردیم و متوجه شدیم برخی خانم هایی که آن زمان در امور خارجه مسوولیت داشتند جلو کار را گرفتند.
فکر نمی کنید آنان صرفا مجری دستورها بوده اند؟
هرچه که بود، مانع شدند. کرسی مان را در سازمان کنفرانس اسلامی از دست دادیم. دلیلش هم ممانعت برخی از خانم هایی بود که در وزارت خارجه بودند. در این مورد گزارش و نامه های مفصلی دارم. بنابراین تجربه به من نشان داده که ۷۰درصد مشکلات زنان به خودشان برمی گردد، اینکه حامی همدیگر نیستند و به هم کمک نمی کنند.
فکر می کنید برای رسیدن به این سطح از تعامل فرهنگ سازی کامل را انجام داده ایم؟ حضور زنان در قدرت در ابتدای کار است و باید علاوه بر ایجاد زمینه های حضور، بتوانیم فرهنگ سازی لازم را انجام دهیم.
معتقدم که باید این فرهنگ سازی توسط خود زنان انجام شود. چرا که زنان مادران و مربیان فرزندانشان هستند.
خب اگر اینطور باشد توقع ما و شما از جامعه و ساختار های قدرت چه می شود، اینکه فاطمه هاشمی امروز در ساختار قدرت سیاسی و اجتماعی چهره شده، دلیلش این بوده که در خانواده آیت الله هاشمی متولد شده، اگر اینطور نبود شما هم در خیل زنانی بودید که این روزها با انبوهی از مشکلات دست به گریبانند، فکر نمی کنید که در این ۳۵سال به جز شعار، اقدام عملی برای مشارکت دادن زنان در امور انجام نشده؟
ببینید اینکه امکان خانوادگی در به قدرت رسیدن یا رشد زنان سیاسی ما تاثیرگذار بوده، امری پنهانی نیست اما این مساله به توانمندی زنان هم بستگی دارد، زنانی را می شناسم که همین امکان خانوادگی را داشته اند ولی نتوانستند موفقیت چندانی کسب کنند. اتفاقا به دلیل وجود همین ساختارهای مورد انتظار است که تنها برخی از زنان در جامعه می توانند راه به جایی برند، اما نمی توان منکر این واقعیت شد که در ساختار قدرت ما نیز مشکلات عمده ای وجود دارد. حتی خود من با وجود پشتوانه خانوادگی بارها با موانع سخت مواجه شده ایم. هیچ وقت برای زن ها زمینه سازی درستی نکردند، اگر زنانی آمدند که متصل به قدرت بودند، توانستند کاری را جلو ببرند و اگر متصل به قدرت نبودند با هر زحمتی که کشیدند، ممکن است تا یک حدی جلو بروند ولی موفقیت درخشانی به دست نیاوردند و حضور موقتی داشته باشند. نکته دیگر اینکه ما در کشور همیشه دعواهای سیاسی داریم ولی زن ها نباید خودشان را در این وادی بیندازند. چون زنان در ابتدای راه هستند. زن ها باید خودشان را از این دعواها دور کنند. یعنی نه اینکه وارد قدرت نشوند، ولی به فرض اگر زن اصلاح طلب وارد قدرت شود، باید بتواند از زن اصولگرا حمایت کنند و همین طور برعکس. این اشکال اساسی در زنان وجود داشت که هر گروهی به روی کار می آمدند گروه قبلی را حذف می کردند. بی توجه به این نکته که ما در پیگیری امور زنان هویت محور هستیم، نه چپ و راست. البته این مشکلات در مردان هم به وفور دیده می شود. ولی چون قدرت دست مردان است به این شدت لطمه نمی بینند. بنابراین زنان برای اینکه وارد وادی قدرت شوند و بتوانند یک تغییر و تحول جدی ایجاد کنند، باید بتوانند در بازی های سیاسی به نفع یکدیگر کار کنند نه به ضرر یکدیگر.
حالا با این تفاسیر فکر می کنید برای زنان مستقلی که دسترسی به قدرت ندارند، باید چه تدابیری اندیشید؟ اگر خودتان فردی عادی بودید، شخصیتی غیر از دختر آیت الله هاشمی، آیا می توانستید در همین حدود از بحث ها و مسایل سیاسی و اجتماعی وارد شوید؟
بالاخره موقعیت خانوادگی بسیار تعیین کننده است و در برخی از خانواده های سیاسی، شاهد حضور زنان سیاسی هستیم. برای شخص من این مساله رهاوردهای خوبی داشته، چراکه روحانی بودن پدرم، مانع از تشویق ما به ادامه تحصیل و پرداختن به امور سیاسی و اجتماعی نشد، از اینها گذشته به دلیل روحانی بودن پدرم، خوشبختانه توانستم مناسباتم را با روحانیون حفظ کنم و مسایلی را از طریق آنها دنبال کنیم.
خب برگردیم به انجمن همبستگی زنان، در آن موقع چه کارهایی انجام دادید که بتوان بر اساس آن دسترسی زنان از حاشیه به متن قدرت را ارتقا داد؟
یکی از اموری که در انجمن پیش بردیم این بود که با همسران دیپلمات های ایرانی خارج از کشور ارتباط گرفتیم چراکه آنها سفیران آشنایی زنان دیگر کشورها با زنان ایران بودند؛ همچنین در انجمن، یکی از کارهایی که کردیم سازماندهی نهادهای مردمی یا همان سازمان های غیردولتی بود. فکر می کنم یکی از راه هایی که بتوان زنان را در مسیر مشارکت سیاسی پیش برد، سرمایه گذاری متراکم در حوزه های مدنی و تسهیل ثبت سازمان های غیردولتی باشد. خوشبختانه همان زمان هم دفتر امور زنان به خوبی مساله رشد و توسعه سازمان های مردمی را در دستور کار قرار داده بود و موفق بود. NGO ها در دوران مدیریت خانم شهلا حبیبی در دفتر امور زنان ریاست جمهوری به خوبی سازماندهی شده بودند و نمود آن را در اجلاس پکن دیدم، در این اجلاس همه طیف های فعال در حوزه زنان حضور داشتند، از اصلاح طلبان گرفته تا اصولگرایان و میانه روها.
از تجربه حضورتان در مرکز امور زنان در دوران اصلاحات بگویید؟
دیدیم که با آمدن مدیر جدید، مدیر قبلی به حاشیه رفت و دیگر از تجربه های ایشان در دولت آینده استفاده بهینه ای صورت نگرفت؛ زمانی که این اتفاق افتاد چندین بار با مدیر جدید در این رابطه صحبت کردم. ولی متاسفانه ایشان هم، فکر می کردند که افراد مربوط به دوران قبل را باید کنار گذاشت و به همین خاطر قبول نکردند.
حالا در دولت میانه روی آقای روحانی آیا امکان بهره مندی از توان تمام زنان صاحب تجربه در عرصه سیاست وجود دارد؛ یا اینکه برخی قرار است، برخی دیگر را حذف کنند؟
امیدوارم زنان توانمند در دولت آقای روحانی در صحنه حضور داشته باشند و شاهد نگاه حذفی نباشیم.
با توجه به نقدهایی که به عملکرد دفتر امور زنان در درون اصلاحات داشتید، این نقد به خودتان وارد است که چرا به فکر انتقال تجربیات خود برنیامدید، البته منظورم تنها مرکز امور زنان نیست و این مساله اتفاقا ارتباط شما با نمایندگان مجلس ششم را دربر میگیرد؟
به نظرم مجلس ششم نتوانست در حوزه قانونگذاری زنان به خوبی عمل کند و اتفاقا عملکرد آنها، زنان جامعه ما را ناامید کرد. اتفاقا تماسهایی با زنان حاضر در مجلس داشتیم اما خیلی اوقات هم استقبالی نمیشد، البته در آن دوران؛ تصمیم من درباره مشارکت در امور سیاسی به امور اجتماعی تغییر کرد.
این نقدهایی که به عملکرد زنان اصلاح طلب حاضر در مجلس داشتید؛ در شرایطی مطرح می شود که بسیاری، کارنامه آنان را مثبت ارزیابی می کنند.
به نظرم خیلی کارهای دیگر بود که باید انجام می شد، آن موقع ما در همان انجمن همبستگی زنان خیلی از امور حقوقی را پیشنهاد دادیم و توانستیم برخی تغییرهای حقوقی را به وجود بیاوریم، از جمله آنها بحث تغییر قوانینی بود که در یک همایش با حضور حقوقدانان، روحانیون و... برگزار شد اما پیگیری آن در مجلس خیلی سخت بود.
پس می شود گفت که یک جور انزوای کاری باعث حضورتان در بنیاد بیماریهای خاص شد؟
نه به خاطر انزوا نبود. بیشتر به خاطر نیاز بیماران بود.
می خواهم از تجربه خودتان بگویید و اینکه به عنوان یک زن چه موانعی پیش رویتان بوده و هست؟
اسم آن را دشواری یا مانع نمی گذارم. بالاخره در فعالیت اجتماعی، راه هموار نیست. همیشه کارها سخت و آسان می شود. مهم این است که کاری را که اعتقاد داری، دنبال کنی و به آن برسی. اما در حوزه کاری خودم فکر می کنم با وجود سختی ها، یک سازمان غیردولتی می تواند اهرم فشاری باشد بر دولت ها.
و فکر می کنید در مسیر زندگی اجتماعی و سیاسی که انتخاب کرده اید، تا چه میزان پدرتان تاثیرگذار بوده اند؟
بسیار زیاد. ایشان انسان خیلی روشنی است. هیچ وقت فرقی بین دخترها و پسرها نمی گذاشت. به همین دلیل امکان فعالیت سیاسی و اجتماعی برای دختران و پسران ایشان همیشه به شکل برابر وجود داشت؛ من هم به خاطر تشویق های ایشان، پس از انقلاب عضو شاخه دانش آموزی حزب جمهوری اسلامی شدم. در آنجا کار تشکیلاتی را یاد گرفتم و راستش هر کاری را که خواستم شروع کنم با پدرم مشورت کردم و ایشان از من حمایت کردند و مخالفتی با کارهای من نداشتند.
زمزمه هایی هست که ریاست سازمان هلال احمر به شما پیشنهاد شده یا اینکه نام شما در کابینه آینده به چشم خواهد آمد؟
تا به امروز هیچ صحبتی در این زمینه با من نشده و من نیز بنایی ندارم که کار بنیاد را رها کنم.
اما حضور شما در جلسه ها و نشستهای آقای روحانی چه در قبل و چه در بعد از انتخابات برای رسانه ها و افکارعمومی شایبه برانگیز است؟
ببینید من عضو حزب اعتدال و توسعه هستم و به همین دلیل همراهیام با آقای روحانی از منظر کار تشکیلاتی بوده.
و اگر بخواهید مواردی را در امور زنان به دولت آقای روحانی پیشنهاد کنید؟
طلاق و دادگاه های خانواده این روزها ذهن بسیاری از ایرانیان را درگیر کرده و دولت و مجلس می توانند روی برخی قوانین یک طرفه در این حوزه کار جدی کنند و مصوباتی به نفع زنان داشته باشند. متاسفانه قوانین ما چندان از زنان آسیب پذیر جامعه مان حمایت نمی کند، برای مثال خانمی که دیالیز می شد، به من گفت چون من دیالیز می شوم شوهرم من را طلاق داده. خب این یک مشکل قانونی است که در کشور وجود دارد. البته از این مسایل آنقدر زیاد است که مرور آن از حوصله مصاحبه ما خارج است اما اینها مسایلی است که دولت آینده باید به آن بپردازد. همیشه شعار می دهیم که بهترین شخص برای تربیت فرزند، مادر است. اما پس از طلاق، مادر این صلاحیت را از دست می دهد. این مادر همان مادر است. قانون باید بر اساس واقعیت باشد و واقعیت این است که مادر بهترین تربیت کننده است. نکته دیگر اینکه چرا زنی که نمی تواند با شوهرش زندگی کند باید تا سال ها پشت در دادگاه ها باشد. از اینها گذشته دولت آینده باید مساله آموزش و سهمیه بندی دختران ما در دانشگاه ها را حل وفصل کند و در بحث اشتغال زنان رویکرد قابل قبولی ارایه دهد.
در مورد مشارکت سیاسی زنان چه توصیه ای به دولت روحانی دارید؟
نمی خواهم هیچ تحمیلی به دولت آقای روحانی شود؛ مثلا اینکه حتما باید وزیر زن باشد چون سیاست سالاری مطرح است. اما در میان زنان افراد شایسته ای هستند. توصیه دوستانه ام این است که آقای روحانی نباید با نگاه برتری، مردان را انتخاب کنند. باید گروه هایی از مشاوران او به توانمندی زنان واقف بوده و به خوبی این مساله را ببینند.
فکر می کنید راه هایی هست که این زنان به آقای روحانی معرفی شوند؟
بله، کمیته ای در مورد زنان تشکیل شده که خانم داداندیش آن را پیگیری می کند. کارگروه های منظمی شکل گرفته و در آن از متخصصان زن برای هم اندیشی دعوت شده تا خانم ها پیشنهادات خود را ارایه دهند. بنا بر این است که مسایل و مشکلات زنان در این نشست ها طرح و برای آن راهکارهایی پیشنهاد شود. در آخر هم قرار است نمایندگان توانمند زن برای معاونت یا وزارتخانه هایی مرتبط معرفی شوند. به طور کلی وضعیت حضور زنان در دولت آقای روحانی را روشن میبینم، ایشان رویکردشان شایسته سالاری بوده و در این مسیر بدون شک حضور و بهره مندی از توان زنان شایسته ایران را فراموش نخواهند کرد. از این گذشته، به نظرم مهم ترین نکته این است که مردان کابینه ایشان نیز از شخصیت ها و چهره هایی انتخاب شوند؛ که نگاه روشنی به مشارکت زنان داشته باشند، فراموش نکنیم که ما از چیدمان زنان در قدرت گاهی به دنبال کسب امتیاز هستیم و در بدنه جامعه، زنان به فراموشی سپرده می شوند، امیدوارم در دولت آقای روحانی زنان نه تنها در سمتهای سیاسی مهم و کلیدی، که در ساختار میانی قدرت نیز حضور داشته باشند.
برای آخرین سوال، بفرمایید که از کابینه آقای روحانی و حضور زنان خبر تازه ای دارید؟ آیا راه اندازی وزارت زنان در دولت ایشان پیگیری خواهد شد؟
فعلا بیخبرم.
شرق
