وقتی بحران کمبود آب در ایران به مرز هشدار می‌رسد

آینده آب در جهان بحرانی است و ایران ما در دل بحران قرار دارد چرا که بر طبق پیش بینی ها منطقه ما به سمت خشکی کامل پیش می رود.

در ادامه گزارش «هادی معیری نژاد» در سایت خبر آنلاین که به عنوان «دیدن نیمه خالی لیوان » منتشر کرد آمده است: گرمایش جهانی و استفاده بیش از پیش از منابع آب باعث شده است که علاوه بر کاهش بارش ها سفره های زیر زمینی آب و ذخایر سدها نیز با بحران مواجه شوند. بحرانی که روز به روز به سمت بدتر شدن پیش می رود و گویا هیچ مدیریتی را توان مقابله با آن نیست تا چه رسد به سو مدیریت که ما در چند سال اخیر از آن بسیار رنج برده ایم.

پنجاه سال پیش، زمانی که جمعیت در این سیاره از نیم جمعیت کنونی آن کمتر بود، درک مشترک این بود که آب یک منبع بی نهایت است.

مردم مانند امروز ثروتمند نبودند، کمتر کالری مصرف می کردند و گوشت کمتری می خوردند، بنابراین آب کمتری برای تولید مواد غذایی نیاز بود.

آنها به یک سوم حجم آبی که ما در حال حاضر از رودخانه برداشت می کنیم نیاز داشتند. امروز، رقابت برای منابع آب بسیار شدید تر است. دلیل این است که در حال حاضر بیش از هفت میلیارد نفر بر روی زمین وجود دارند، مصرف گوشت و سبزیجات و آب در حال زیاد شدن است و رقابت برای آب در بخش های صنعتی، شهری و سوخت های زیستی بیشتر شده است.

مقدار کل منابع آب شیرین نیز به دلیل تغییرات آب و هوایی که موجب عقب نشینی یخچال های طبیعی، کاهش جریان رودخانه و کوچک شدن دریاچه ها شده، کاهش یافته است. بسیاری از سفره های آب زیر زمینی که بیش از حد پمپ شده اند به سرعت پر نمی شوند.

اگر چه کل منابع آب شیرین مورد استفاده قرار نگرفته است، بسیاری آلوده، شور، نامناسب و یا غیر قابل دسترس برای مصارف شرب، صنعت و کشاورزی شده اند.

برای جلوگیری از یک بحران جهانی آب، کشاورزان باید برای افزایش بهره وری برای پاسخگویی به تقاضاهای رو به رشد برای مواد غذایی تلاش کنند، در حالیکه صنایع و شهرها به دنبال پیدا کردن راه هایی برای استفاده بهتر از آب باشند

گزارش ها حاکی از آن است که 10 مورد از گرم ترین سال های جهان تنها از سال 1990 تا سال 2014 به ثبت رسیده است که این میزان در 150 سال گذشته بی سابقه بوده است.

از سال 1880 اندازه گیری دمای هوای کره زمین آغاز شده است و تاکنون نیز ادامه دارد. پیش بینی می شود که تا سال 2020زمین شاهد رکورد بی سابقه «گرم شدن» باشد.

گرم شدن کره زمین در سال 2100 باعث خشکسالی شدید، گرمای سوزان و توفان های وحشتناک خواهد شد.

یافته های محققان ایرانی در این زمینه نیز موید این مطلب است.

این محققان معتقدند که با افزایش دما میزان بارش به ویژه برف کاسته می شود که این امر منجر به خشکسالی و از بین رفتن سفره های آب زیر زمینی می شوند.

* کمبود آب آشامیدنی

کارشناسان امور آب پیش بینی می کنند که با روند کنونی انفجار جمعیت و افزایش روزافزون تقاضا برای تامین آب، غذا و انرژی و پیامدهای تغییرات جوی، بحران کمبود آب شرب از دو جبهه تشدید می شود. 

تا پایان قرن حاضر میلیاردها نفر تحت تاثیر بحران کم آبی قرار می گیرند و این مایه حیات به یک عامل پنهان در درگیری ها و مناقشات تبدیل خواهد شد.

هیئت کارشناسان بین دولتی در امور تغییرات جوی سازمان ملل متحد (IPCC) که برنده جایزه صلح نوبل نیز شده است در ماه مارس امسال (2014) گزارش تکان دهنده در این زمینه منتشر کرد.

در این گزارش آمده است که حدود 80 درصد از جمعیت جهان با خطر جدی کمبود آب آشامیدنی تهدید می شوند و مشاهده شاخص های موجودی ذخایر آبی، رشد جمعیت و میزان تقاضا بر این مساله صحه می گذارد. در این گزارش همچنین از تغییرات جوی به عنوان یک عامل تشدیدکننده دیگر برای کاهش ذخایر آب آشامیدنی یاد شده است که مساله تامین آب را به شدت به خطر می اندازد.

به گزارش خبرگزاری فرانسه، هم اکنون حدود 768 میلیون نفر در جهان به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند در حالی که دو میلیارد و 500 میلیون نفر نیز از آب بهداشتی و سالم محرومند. 

همچنین یک پنجم ذخایر سفره های زیرزمینی آب در جهان خشک شده است. حال به این بحران، افزایش جمعیت را نیز باید اضافه کرد چراکه پیش بینی می شود جمعیت حدود هفت میلیارد و 200 میلیون نفریِ جهان به 9 میلیارد و 600 میلیون نفر افزایش یابد.

در این صورت میزان تقاضا برای آب 55 درصد افزایش خواهد یافت که این مساله در گزارش اخیر سازمان ملل متحد با عنوان گزارش توسعه آب در جهان ذکر شده است.

بیش از 40 درصد از جمعیت جهان نیز در مناطقی زندگی می کنند که بحران آب در آنجا جدی است.

بسیاری از آنها در سرزمین های شمال آفریقا، خاورمیانه و آسیای جنوب غربی زندگی می کنند.

البته قضیه به همین جا ختم نمی شود چون باید تغییر در بارش باران و برف و ذوب یخچال های طبیعی ناشی از تغییرات جوی و گرمای جهانی زمین را نیز به این بحران بیافزائیم.

* خشکسالی در ایران

کشور ایران به خاطر قرار گرفتن در کمربند خشک جغرافیایی و نوار بیابانی که در 25 تا40 درجه عرض شمالی واقع شده است، از شرایط آب وهوایی برخوردار است که جزو مناطق کم باران جهان بشمار می آید.

در فصول سرد ، همزمان با عقب نشبی سیستم پر فشار جنب حاره ، تحت تاثیر سیستم های کم فشار مدیترانه ای از غرب وسودانی از جنوب غرب قرار می گیرد که سیستم های مذکور در بستر بادهای غربی ایران را جولانگاه فعالیت خودقرارداده وبارشهای عمده ای را سبب می شوند .

در این زمان سیستم پر فشار سیبری نیز به خاطر عقب نشینی پر فشار جنب حاره، پیشروی کرده و بخش های شمالی و مرکزی ایران را تحت تاثیر خود قرارمی دهد .

جریان های شمالی و شمال شرقی که افت دمایی و هوای سرد وخشک را به همراه دارد و از خصوصیات بارز این سیستم که در تلاقی با جریانهای هوای غربی تشکیل جبهه هایی را می دهد ، ایجاد بارش های قابل توجه است .

علاوه بر این ، سیستم یاد شده منشاء اصلی ایجاد بارندگی های شمال ایران نیز محسوب می شود با وجود قرارگرفتن کشور ایران در کمر بند خشک جهانی تغییر پذیری شدید اقلیمی بارش تنها معادل یک سوم متوسط جهانی دارد.

بر اساس گزارش ها در سال 1380 حدود 6/2 میلیون هکتار زراعت آبی و 4 میلیون هکتار زراعت دیم و 1/1 میلیون هکتار از باغات تحت تاثیر خشکسالی قرار گرفته اند. خسارت ناشی از خشکسالی بر باغات در این سال بالغ بر 520 میلیون دلار بود.

متخصصان معتقدند ، با اشاره به افزایش دما در سطح کره زمین و کاهش میزان بارندگی بیان کرد که به ‏زودی با خشکسالی هیدرولوژی در ایران مواجه خواهیم شد.

خشکسالی را به 4 نوع هواشناسی، کشاورزی، هیدرولوژی و اقتصادی - اجتماعی تقسیم می کنند

علت خشکسالی مرحله ی اول، یعنی خشکسالی هواشناسی ،کاهش بارندگی است که با ادامه ی خشکسالی ها، تنش رطوبتی و نیاز آبی در محصولات زراعی را شاهد هستیم که در این صورت با خشکسالی کشاورزی- خشکسالی مرحله دوم- مواجه می ‏شویم. در این حالت کاهش عملکرد محصولات زراعی را خواهیم داشت.

اگر این خشکسالی ها-خشکسالی ‏های مرحله ‏ی دوم - به مدت 4 تا 5 سال تداوم داشته باشند، شاهد از بین رفتن سفره های آب زیرزمینی هستیم که به آن خشکسالی هیدرولوژی می گویند.

در حال حاضر به ‏دلیل کاهش بارندگی در مناطق مختلف و افزایش دما، برداشت آب از سفره ‏های آب زیرزمینی نیز بیشتر شده که این امر روند خشکسالی را سرعت بخشیده است.

*ایران و وضعیت تنش آبی

به گفته مقامات رسمی اکنون کشور در تنش آبی قرار دارد و روز به روز در جهت بحران آبی حرکت می ‏کند وزیر نیرو در این باره می گوید:اگر کشوری 20 تا 40 درصد از منابع آب تجدیدشونده ی خود را استفاده کند، در دامنه ی مطمئن قرار دارد. حداکثر میزان مجاز برای استفاده از منابع آب تجدیدشونده 60 درصد است اما اکنون از 120 میلیارد مترمکعب، 96 میلیارد مترمکعب مصرف می شود. یعنی به جای 60 درصد 80 درصد استفاده می ‏شود که این فشار زیادی به منابع طبیعی وارد می ‏کند و موجب خشکی تالاب ‏هایی مانند هامون، بختگان و دریاچه ی ارومیه شده است.»

چیت چیان وزیر نیرو همچنین بحران آب را چالش اصلی جهان در هزاره ی سوم می داند و می گوید: «مجموع سدهای در دست اجرا و اجرا شده در کشور 66 میلیارد مترمکعب آب را در سال تنظیم می ‏کند، در حالی که کل روان آب ‏های موجود کشور 46 میلیارد مترمکعب است و از سدهایی که ساخته شده است و یا در حال ساخت داریم، حدود 20 میلیارد مترمکعب فاقد آب هستند مانند سد ساوه که به ‏خاطر تغییر اقلیم، کاهش بارش ‏ها، افزایش تبخیر، افزایش برداشت ‏ها در بالادست و کاهش بارش ‏های مؤثر بوده است.»

پیش از این وزارت نیرو اعلام کرده بود که حجم آب سدهای تهران نسبت به سال گذشته، 36 درصد کاهش یافته و تنها 21 درصد از حجم مخازن سدهای استان تهران از آب پر شده است.

* وضعیت ذخیره آب در 5 سد تهران

میزان آب موجود در سدهای پنجگانه تهران نسبت به سال گذشته 221 میلیون مترمکعب کاهش یافت و در حال حاضر به 540 میلیون مترمکعب رسید.

حجم آب موجود در مخازن سدهای تامین کننده آب تهران با کاهش 221 میلیون مترمکعبی در مقایسه با زمان مشابه سال گذشته به حدود 540 میلیون مترمکعب رسیده است. حجم آب ورودی به مخزن سدهای تهران از ابتدای سال آبی جاری (مهرماه 92) تاکنون با 21 درصد کاهش در مقایسه با زمان مشابه سال آبی گذشته، به حدود 610 میلیون مترمکعب رسیده است.

همچنین حجم فعلی آب موجود در سدهای استان تهران در مقایسه با زمان مشابه سال آبی گذشته، 29 درصد کاهش یافته است. حجم آب ورودی به مخزن سدهای تهران در دوره زمانی مشابه سال آبی گذشته 772 میلیون مترمکعب بوده است.

حجم ذخیره آب در مخزن سدهای لار، طالقان، کرج، ماملو و لتیان در مقایسه با سال آبی گذشته به ترتیب 48، 32، 29، 16 و 20 درصد کاهش یافته است. در زمان کنونی، حجم آب موجود در مخزن سدهای لار، طالقان، کرج، ماملو و لتیان به ترتیب 48، 198، 119، 119 و 56 میلیون مترمکعب گزارش شده است.

* وضعیت متوسط بارشها در ایران

جدول زیر بیانگر وضعیت بارش ها در مراکز استانها در ایران در طی یک روند بیست تا پنجاه ساله است

اطلاعات هواشناسی در تارنمای سازمان هواشناسی ایران است.

رتبه مرکز استان مجموع بارندگی سالیانه

به میلیمتر دوره ی آمارگیری

1 رشت 1359٫0 1956-2005

2 یاسوج 864٫9 1987-2005 

3 ساری 789٫2 1999-2005

4 ایلام 616٫0 1986-2005 

5 گرگان 601٫0 1952-2005

6 خرم آباد 509 1956-2005

7 سنندج 458٫4 1959-2005

8 کرمانشاه 445٫1 1951-2005

9 تهران (شمیران) 426٫0 1988-2005 

10 شیراز 346 1951-2005

11 اراک 341٫7 1955-2005

12 ارومیه 341 1951-2005

13 شهر کرد 321٫5 1951-2005

14 همدان 317٫7 1976-2005

15 قزوین 316 1959-2005

16 زنجان 313٫1 1955-2005

17 اردبیل 303٫9 1976-2005

18 تبریز 288٫9 1951-2005

19 بوشهر 279٫1 1951-2005

20 بجنورد 272٫4 1977-2005

21 مشهد 255٫2 1951-2005

22 کرج 243٫8 1985-2005

23 تهران (مهرآباد) 232٫8 1951-2005

24 اهواز 213٫4 1951-2005

25 بندر عباس 182٫5 1957-2005

26 بیرجند 170٫8 1955-2005

27 کرمان 152٫9 1951-2005

28 اصفهان 122٫8 1951-2005

29 قم 151٫1 1986-2005

30 سمنان 140٫8 1965-2005

31 زاهدان 90٫6 1951-2005

32 یزد 60٫8 1959-2005

به گزارش فائو، درسال گذشته میلادی 2013به طور میانگین در جهان 890 میلی متر باران باریده است در حالی که این میزان بارش باران در ایران به طور میانگین 260میلی متر بوده که کمتر از یک سوم میانگین میزان بارش در جهان است.

در واقع به استثنای حاشیه نازک شمالی کشور که ریزش باران در آنجا بالاتر از متوسط جهانی است در مابقی ایران که اکثریت خاک کشور را در بر می گیرد ریزش باران بشدت پایین است و حدود چهار درصد از سطح کشور میزان بارش بیش از 500 میلی متر است. در 96 درصد باقی مانده میزان بارش سالیانه کمتر از 200 میلی متر مربع است.