شبکه های اجتماعی، یک تیر و چهار نشان
دکتر امرالله امانی
چندی پیش وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي گفت: شبكه هاي اجتماعي مجازي كاركردهاي متفاوت و چندوجهي دارند و مي توان از اين ظرفيت، استفاده هاي زيادي كرد. دکتر جنتی با تاكيد بر اينكه روند استفاده از اينترنت و به خصوص رسانه هاي اجتماعي اظهار كرد: ايران حدود دو درصد سهم استفاده كنندگان از اينترنت را دارد و ضريب نفوذ اينترنت نشان مي دهد كه در كشور، حدود 40ميليون كاربر اينترنت داريم. به همین بهانه مطلبی به ذهن رسید که بر روی کاغذ آوردم.
رسانههای اجتماعی بنا بر یک تعریف رسانههایی برای برقراری تعامل اجتماعی مبتنی بر وب هستند و راهی ارزان و قابل دسترس برای انتشار اطلاعات از سوی عموم کاربران؛ فرومهای اینترنتی، وبلاگها، شبکههای اجتماعی، ویکیها و پادکست از این قبیل هستند. اما یکی از پرکاربرترین انواع رسانههای اجتماعی را شبکههای اجتماعی تشکیل میدهند. امروزه تعامل اجتماعی افراد به فضای مجازی کشیده شده است و ارتباطات مجازی بخش عمدهای از دلایل استفاده کاربران از این فضاست.
رشد سریع این شبکهها در سراسر جهان، حجم بسیار بالایی از کاربران از دلایل اهمیت این شبکه هاست. عضویت در این سایت‌ها نشاندهنده نوعی دگرگونی در تعاملات اجتماعی افراد از طریق برهم خوردن نظم حوزه خصوصی و عمومی آن‌هاست. بسیاری از کاربران این شبکهها بخشی از مشخصات هویت، عکس و جنبههایی از زندگی شخصی خود را با عموم دوستانشان در میان میگذارند و ارتباطات مجازی را به عنوان راهی مقبول برای تداوم دوستیها و ارتباطاتشان میپذیرند. شبکههای اجتماعی مختلفی در ایران فعالیت می‌کنند. برخی از این شبکهها داخلی و برخی نسخههای جهانی هستند. برای مثال، عضویت ایرانیها در فیس بوک، مای‌اسپیس یا توئیتر در چند سال اخیر علی رغم فیلتر شدن هر سه آنها بسیار چشمگير است.
حضور پررنگ رهبران سياسي جهان در شبكه‌هاي اجتماعي موجب شده است بسياري از منتقدان نحوه اداره اين فضا را كاملاً سياسي بدانند و بر اين باور باشند كه سياستمداران نيز در اداره اين فضاي پرمخاطب و مردمي حضور دارند. در بین مسولین سیاسی ایران نیز استفاده از ظرفیت فضای مجازی و به خصوص شبکه های اجتماعی در سالهای اخیر رواج فراوانی یافته است، اما تفاوت آن با سایر کشورها در این بود که این استفاده از ظرفیت ها بیشتر منحصر به ایام انتخابات بود و کاندیداها از این پتانسیل تا روز انتخابات برای جذب آرای مردمی و جوانان استفاده می بردند. هرچند در این شبکه ها هیچ گاه خود کاندیدا با زبان شخصی اعلام حضور نمی کرد و عموما از اسامی خاصی مثل هوادران یا طرفداران یا ستاد انتخاباتی یا جمعی از اقشار یا کمپین و... همراه با نام کاندیدا برای جذب آراء بهره می بردند. این مهم حتی در انتخابات اخیر ریاست جمهوری نیز به وقوع پیوسته همه 8 کاندیدا در شبکه اجتماعی فیس بوک صفحات متعددی با نام های خاص نام برده شده داشتند که به نظر می رسد عملاً از ستاد آن کاندیدای خاص هدایت می شد. اما به محض پایان انتخابات صفحه مورد نظر نیز (چه با پیروزی و چه با شکست در انتخابات) به دست فراموشی سپرده می شود. در واقع عرصه سیاست ایران از این ظرفیت بالقوه بسیار غنی، که حضور مردم و به خصوص جوانان در آن بسیار چشمگیر و پررنگ است، برای تولید، پرورش و ساماندهی افکار خود و به نفع افکار و عقاید دیگران سودی نمی برند. در حالی که در مقابل منتقدان و مخالفان از این ظرفیت برای تغییر نگرش جوانان علیه نظام حاکمیتی، دولنت و سایر ارکان فعال کشور نهایت بهره را می برند. شاید در کنار محدودیت های سیاسی موجود در استفاده از این فضا، عدم اعتقاد به قابلیتهای فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، ساده انگاشتن و غیر کارکردی دانستن این فضا، تفریحی پنداشتن این فضا و... مانع از آن گردید که بسیاری از مسئولین و سیاستمداران ایرانی به کارکردهای عظیم و عمیق این ابزار مناسب رسانه ای برای ترویج و تبلیغ ارزشها، سیاستها، برنامه ها و نگرشهای دینی، عرفی، قانونی و جاری کشور توجه و باوری ندارند.
اما بعد از حماسه 24 خرداد 92 و انتخاب دکتر روحانی به عنوان ریس جمهور ایران و تشکیل کابینه اعتدال، و تاکید ایشان بر استفاده از تمامی ظرفیت های موجود در کشور به منظور پیشبرد اهداف دولت تدبیر و امید، به نوعی در این حوزه نیز اتفاقاتی افتاد. دکتر محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات وزیری است که می توان او را متولی فضای مجازی کشور دانست. او با زیرکی خاص خود به عناون اولین وزیری بود که در چهار شبکه اجتماعی داخلی عضو گردید و صفحه مخصوص با عکس و فیلم از زندگی شخصی، روزانه و کاری باز نمود. صفحاتی که مملو از کارهای روزمره وزیر در منزل و وزارتخانه و همچنین جدیدترین تصمیمات و دستاوردها در حوزه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و فضای مجازی است. اولأ سیاست شبکه ای شدن و بهره گیری از ظرفیت شبکه های اجتماعی برای ارسال اخبار و آگاه کردن مخاطبان از شرایط و برنامه ها و روشن کردن دیدگاهها نسبت به عملکرد وزارت متبوع خود، که متولی این حوزه نیز است، را در جامعه جا انداخت. دوماٌ با عضویت در چند شبکه اجتماعی داخلی این تفکر را که می توان از ظرفیتهای فضای مجازی جامعه خودمان هم سود ببریم را نیز در میان سیاستمداران، مسئولین و کاربران و مردم پایه گذاری کرد. این حرکت او پیامدهای دیگری نظیر حضور یک وزیر، یک معاون وزیر، ریاست محترم جمهوری و رییس مجمع تشخیص مصلحت را در شبکه اجتماعی کلوب و آپارات در پی داشت. این عمل موجب رونق شبکه اجتماعی داخلی و حمایت از این شبکه و شبکه های دیگر اجتماعی ایرانی می شود. ما باید به جای مسدود کردن فضا و فیلتر کردن شبکه های اجتماعی خارجی، شرایط و بستری رات فراهم سازیم که شبکه های داخلی ما با شبکه های خارجی توانایی و قدرت رقابت را داشته باشند. حقیقتاٌ هنوز کلوب یا آپارات بیش از 40 تا 50 درصد امکانات و ظرفیتهای شبکه فیس بوک یا تویتر را ندارد، ولی از روزی که وزیر عضو این شبکه گردید تا به امروز تفاوتهای چشم گیر و امکانات متعددی از طرف مدیران آن برای مخاطبین فراهم گردید. سوماٌ وزیر محترم و دیگر اعضای هیات دولت، که عضو کلوب هستند، می توانند با مخاطبان رابطه ای بلاواسطه، صمیمی، عاطفی، راحت و تعاملی داشته باشند. کامنتها و پرسش و پاسخ او و سایر مسئولین با مخاطبین موید این کلام است. چهارم آنکه دیگر نیازی به حضور مسئولین در شبکه های اجتماعی خارجی وجود نداشته و امکان بهره برداری های سیاسی کاذب و غیر اخلاقی را بر علیه آنها فراهم نخواهد کرد. مختصر آنکه دکتر محمود واعظی یک حرکت پیشگامانه در عرصه استفاده از فضای مجازی صورت داد که در کنار مزایای بالایی که ذکر گردید یک حرکت نو و جسورانه در عرصه سیاست و فضای مجازی کشور به حساب می آید. واعظی با این حرکت با یک تیر چهار نشان زد که هر چهار نشان او میوه ای پربار برای عرصه فضای مجازی و سیاست در ایران بود. البته اینجا باید از دکتر روحانی رییس جمهور مردمی و آزاداندیش و محبوب ایرانی نیز تقدیر نمود که علاوه بر باز گذاشتن دست وزراء و معاونین خود برای عضویت در انواع شبکه های اجتماعی و اپلیکیشنهای داخلی و خارجی، و محدود کردن و ایستادگی در مقابل ماشین فیلترینگ برخی از آنها، خود نیز در شبکه ها اجتماعی کلوب و آپارات عضو گشته و با فعالیت چشمگیر و همه روزه در کتر از چند روز به مرز 50 هزار عضو در صفحه خود رسیده است.
*عضو هیات علمی ارتباطات تهران شرق
