حسین علیزاده: در دوران گذار متوقف شده‌ایم

آغاز تور سه نوازی استاد ˈحسین علیزادهˈ از شهرکرد فرصتی برای گفت وگو با این آهنگساز و نوازنده برجسته تار و سه تار فراهم کرد، وی طولانی شدن توقف در دوران گذار و همچنین نبود برنامه منسجم در حوزه موسیقی را مهمترین مشکلات این هنر دانست.

مخاطبان موسیقی ایرانی حتی کسانی که به صورت حرفه ای موسیقی را دنبال نمی کنند، با آثار استاد حسین علیزاده آشنا هستند.

این آهنگساز و نوازنده پیشکسوت با تکنیک ها و تم خاصی که از مشخصات کار این استاد موسیقی محسوب می شود، دست به تولید آثار موسیقایی متعددی زده که ضمن حفظ سنت های موسیقایی با خلاقیت ها و ویژگی های بدیعی همراه است.

علاوه بر آهنگسازی های منحصر به فرد، اجراهای متعدد این چهره نامدار موسیقی ایران با استادانی مانند استاد شجریان و شهرام ناظری خلق آثار ماندگاری را در موسیقی ایران رقم زده است.

ساخت قطعه ˈنی نواˈ برای نی و ارکستر زهی در سال 1362، نام حسین علیزاده را بیش از گذشته در محافل هنری مطرح کرد.

علیزاده در سال 1367 گروه ˈشیدا و عارفˈ را بازسازی و با این گروه، کنسرت شورانگیز را در تالار وحدت اجرا کرد که بعدها در آلبومی به همین نام و با آواز ˈشهرام ناظریˈ انتشار یافت.

علیزاده در زمینه طراحی سازهای ابداعی برای افزایش و ایجاد تنوع در رنگ دهی سازهای ایرانی، معرفی سازندگان آنها و استفاده از این سازهای جدید در آثارش تجربه های موفقی دارد که از آن میان می توان به ابداع سازهای ˈسلانهˈ و ˈشور انگیزˈ اشاره کرد.

علیزاده که چند بار نامزد دریافت جایزه معتبر ˈگرمیˈ شده در زمینه آهنگسازی فیلم نیز موفق عمل کرده و تعدادی از موسیقی ­فیلم های ساخته شده توسط این آهنگساز سیمرغ بلورین جشنواره فجر را برایش به ارمغان آورده است.

آغاز تور بداهه نوازی استاد حسین علیزاده با عنوان ˈنغمه ای در پرده ایˈ که از شهرکرد آغاز شده و با همنوازی کمانچه ˈصبا علیزادهˈ و تنبک ˈپژمان حدادیˈ برگزار می شود، فرصت گفت وگو با این نوازنده را برای خبرنگار ایرنا فراهم آورد.

** استاد علیزاده آیا برنامه تور بداهه نوازی براساس برنامه ریزی اولیه اعلام شده ، اجرا می شود؟

درایران بخصوص درحوزه موسیقی هیچ چیزی قابل پیش بینی نیست، البته برای ما همه چیز برنامه ریزی شده است و تاریخ برنامه ها نیز مشخص است، اما در شروع کار، اجرای اصفهان عقب افتاد به 24 و 25 شهریور موکول شد، در شهرکرد با فضای خوبی مواجه شدیم و همه چیز منظم و طبق برنامه پیش رفته است.

برنامه این تور که در شهرستان های مختلف برگزار می شود، سه نوازی بر اساس قطعات ساخته شده خودم و بداهه نوازی است و این فکر به خاطر این است که از سال های قبل همیشه تهران مرکز همه این کارها بخصوص در حوزه موسیقی بوده و خیلی وقت ها علاقه مندان موسیقی در شهرستان ها مجبور بودند به تهران مراجعه کنند و همواره با مشکلات رفت و آمد و تهیه بلیت مواجه می شدند، از سه سال قبل کار را برای اجرا در شهرستان ها آغاز کردیم که با استقبال علاقه مندان همراه شد، به هر حال تلاش می کنیم پرچم موسیقی را در ایران بالا نگهداریم و حیف است که مردم علاقه مند در شهرستان ها امکان استفاده از این اجراها را نداشته باشند.

** چرا در این تور از خواننده استفاده نمی شود؟

به شکل های مختلف برنامه ها اجرا می شود، موضوع برنامه ها فعلا ˈسازیˈ است باید شنونده های موسیقی با سلایق مختلف با آن آشنا شوند، ما موسیقی سازی و آوازی هر دو را داریم، نباید بیش از حد به خواننده تکیه کنند، اما ما نگران نیستم چراکه معتقدیم این نحوه اجرا مخاطب خود را دارد.

در تمام شهرستان هایی که کنسرت دو نوازی و تک نوازی داشته ایم، استقبال خوبی شده بود که مبین علاقه مندی مردم به این نحوه اجراست.

** بعد از تغییر دولت برخی از اهل هنر معتقدند که فضا برای فعالیت هنرمندان بویژه موسیقی بهتر شده، آیا شما تغییرملموسی را در این زمینه مشاهده کرده اید؟

مسائل به هم پیوسته است هر حرکتی که قرار است انجام شود، یک سری موافق دارد و یک سری مخالف هم برای آن درست می شود، انتظار مردم این است که در دولت جدید با توجه به شعارهای فرهنگی این دولت اتفاقات خوبی بیفتد، تلاش هایی نیز می شود تا این امید به ناامیدی تبدیل شود، در سه دهه گذشته عادت کرده ایم که خیلی امیدوار نباشیم و به قطعیت چیزی را نپذیریم اما با توجه به ذهنیت مثبتی که در برخی مسوولان است، فضای مثبتی بین موسیقیدان ها ایجاد شده است.

برای آبادانی ایران همه مسوولیت داریم و کوتاهی در زمینه فرهنگ هرکس که مانع فعالیت هنرمندان واقعی شود، خیانت به فرهنگ کشور است ما جدا از این که دولت را دوست داشته باشیم یا نداشته باشیم، باید برای ارتقاء کشور تلاش کنیم در همه جای دنیا هنر واقعی و موسیقی هنری حمایت می شود، اما اینکه بعد از 35 سال هنوز تکلیف جامعه در ارتباط با موسیقی مشخص نیست، لطمه زیادی به موسیقی هنری زده است.

** چرا در سال های اخیر کمتر شاهد ساخته شدن آثاری هستیم که در ذهن مردم ماندگار شده باشد؟ با توجه به اینکه تولیدات موسیقی کشور نسبت به سه دهه گذشته بیشتر شده، چه نقیصه ای در این زمینه وجود دارد که هنوز هم آهنگ های سه تا چهار دهه گذشته بیشتر در ذهن مردم باقی مانده است؟

همیشه تداوم مهم است، تداوم در خلاقیت هنری از نسلی به نسل دیگر سپرده می شود، باید در این خصوص دقیق تر برخورد کرد اگر منظور نسل ماست من از سال 55 فعال هستم، اثر خلق کرده ام و هنوز هم حضور دارم، یکی باید کارهای ما را دنبال کند، یک هنرمند خلاق ممکن است زمانی کمتر یا بیشتر کار کند اما نسل ما تداوم داشته، هنوز هم وقتی اسم استاد شجریان می آید البته در کشور ما مرسوم نیست که کلاهشان را بردارند اما احترام می گذارند، هم نسلان ما که لطفی و مشکاتیان از این نسل از میان ما رفته اند، آثار آنان نه تنها ماندگار بود بلکه تجربه های زیادی داشتند و این نسل هنوز تداوم دارند، در سال های پس از انقلاب وضعیت موسیقی بسامان نشده و وقتی نابسامانی در رشته ای مثل موسیقی هست، برنامه ریزی وجود نداشته یا با اشتباهاتی همراه بوده، آیا اینها هیچ ضرری در طول زمان نداشته، کافی است به کشورهای اطراف مان نگاهی کنیم، در سه دهه گذشته در ترکیه چه اتفاقی افتاده حتی کشورهای ضعیف تر از ما از نظر اقتصادی روی فرهنگ شان کار کرده اند.

اما موسیقی وضعیتی بلاتکلیف داشته که همین مساله باعث شده تا جوانان ما به جای وصل به ریشه های فرهنگ خودشان، چشم و گوششان به جای دیگر باشد. جوانانی که به مسائل فرهنگی کشور خود علاقه مند هستند به دنبال تداوم در هنر بوده اند مشکلاتی را داشته اند، گروه دیگر از جوانان که تحت تاثیر تولیدات ماهواره هستند از بی هویتی رنج می برند.

آموزش درست و امکانات مناسب برای تحول در موسیقی و پیوستن جوانان به ریشه و فرهنگ خود اهمیت زیادی دارد، این مساله کارشناسی اجتماعی می خواهد باید از نظر جامعه شناسی مطالعه شود و مسیر با برنامه ریزی برای نسل آینده مشخص شود.

در موسیقی چون برنامه ریزی وجود نداشته، انگیزه ها هم کاهش یافته است در این میان انگیزه های اقتصادی خیلی قوی تر از انگیزه های معنوی شده، در گذشته که ما کار می کردیم حتی یاد ندارم بعضا برای کاری مبلغی دریافت کرده باشیم، یکبار به سایه(هوشنگ ابتهاج) نگفتیم این اثری که می سازیم حق و حقوق اقتصادی ما چه می شود، عشق ما این بود که اثر از رادیو پخش می شد برای ما کافی بود و رادیو و تلویزیونی بود که آن آثار را پخش می کرد، الان نوعی از موسیقی که از نظر جنبه هنری خیلی مورد تایید نیست، مروج آن صدا و سیماست، چون باید تولید انبوه کند، دنبال سلیقه مردم است به جای آنکه سلیقه مردم را ارتقاء دهد.

الان یک قاعده عمومی وجود دارد که وقتی می خواهند یک کار هنری را ارزیابی کنند مثلا یک فیلم را که می خواهند ارزیابی کنند می گویند این فیلم چقدر فروش داشته، خوب فیلم های عامه پسند، خیلی فروش دارد اما از نظر کیفی معمولا نازل هستند، این عامه پسندی در همه بخش ها رسوخ یافته از موسیقی تا دانشگاه تا رادیو و تلویزیون.

جوان های زیادی را می شناسم بخصوص در خارج از تهران آنقدر در ذوق آنها زده شده که انگیزه کار را از دست داده اند، برخی از این افراد به موسیقی زیرزمینی روی آورده اند و برخی به آن سوی مرزها کوچ می کنند تا موسیقی زیرزمینی خود را روی زمین اجرا کنند.

** چرا بزرگان موسیقی در سال های اخیر قدمی در این زمینه پیش نمی گذارند، برای تولید بسیاری از آثار ماندگار موسیقی ایران در گذشته نیز حمایت های آنچنانی از موسیقی نمی شد، اما آثار با ارزشی تولید شد، حالا کمتر شاهد چنین کارهایی هستیم؟

این نظر می تواند به نوعی درست باشدولی علت دارد، آدم های خلاق تا آخر عمر خلاق هستند ممکن آثار آنها کم شود، چون وسواس آنها بیشتر می شود اما سانسور جلوی خیلی از خلاقیت ها را می گیرد، برخی هنرمندان برای موجه واقع شدن در خیلی از زمینه ها دچار خودسانسوری می شوند. 

سانسور در همه زمینه ها هست، برخی از مصاحبه های من چنان دچار سانسور شده بود که بعد از انتشار از برخی مطالب که به نقل از من منتشر شده بود، تعجب می کردم.

واقعیت این است که انگیزه باید در هنرمند زنده بماند، خیلی از هنرمندان دنیا وقتی با ما روبرو می شوند، تعجب می کنند در این شرایط ما چگونه این همه کار کرده ایم، یکی از عواملی که شاید مانع تولید آثار ماندگار می شود این است که امکان عرضه نیست، در گذشته وقتی یک اثر می ساختیم در رادیو پخش و نقد می شد، الان امکان اینکه از رادیو و تلویزیون برای معرفی آثار استفاده کنیم نداریم.

یادم می آید که در سال های پیشین که آثار از رادیو پخش می شد، راننده ها نامه نوشته بودند که موسیقی ها را در ساعتی پخش کنید که ما در پیچ جاده ها نباشیم ، چراکه امکان دریافت صدا را نداریم، الان باید خانواده ها مبلغ زیادی را هزینه کنند تا شنونده یک اثر موسیقیایی حالا با هر کیفیتی باشند.

آدم های خلاق وجود دارند زمینه ای که ایجاد شده ضد خلاقیت است، عواملی که لازم است برای تولید آثار ماندگار از بنیه افتاده، رادیو و تلویزیون که سازنده ترین ابزار است در اختیار موسیقی هنری نیست بلکه دراختیار موسیقی تبلیغاتی است، با کنسرت که نمی شود موسیقی را به گوش تمام مخاطبان رساند، بنابر این چیزی هایی ساخته می شود که روزمره و تکراری است.

هنرمندان باید از موسیقی هزینه های زندگی خود را هم مدیریت کنند، به خاطر همین است که این روزها صحبت فروختن یا نفروختن یک کنسرت مطرح می شود، شرایط باعث می شود که شتاب برخی خلاقیت ها گرفته شود.

** درخصوص بازخوانی آثار گذشته و شبیه خوانی هایی که در فضای موسیقی امروز جامعه شاهد آن هستیم نیز توضیح دهید؟ چراکه انتظار منطقی و معقول این است که با توجه به ارتقاء شرایط موسیقی در سال های اخیر نسبت به دهه های گذشته، شاهد ارائه آثار بهتری باشیم؟

ما در همه زمینه ها در دوران گذار گیر کرده ایم و دوران گذار ما طولانی شده است، ما در دوران گذار مانده ایم در دوران گذار صحبت این است که چه چیزی از نسل گذشته به نسل جدید رسیده و این نسل چه چیزی را باید به نسل آینده منتقل کند.

خیلی مواقع جوان بودن در فرهنگ ما ناموجه است و باید تلاش شود تا این وجهه ایجاد شود، ما آن موقع که جوان بودیم با کار و تلاش خودمان را موجه کردیم، یکی از اشکالات این است که همه کارهای نکرده و غلط را گردن جوانان می اندازیم، اگر با دید منفی به قضیه نگاه کنیم صحبت شما درست است اما زمینه ها و استعدادهای زیادی داریم و هر جامعه ای شرایط خاص خود را دارد، هم اکنون موسیقی در دنیا و حتی اکثر کشورهای اسلامی زیر سوال نیست، ولی ما هنوز مساله موسیقی را حل نکرده ایم.

نسل امروز هم باید خلاق موسیقی هم نگهبان آن باشد و این نگهبان بودن گاهی مانع از انجام کارهای خلاقانه می شود.

** بحث کیفیت آموزش کلاسیک و غیرکلاسیک موسیقی را چگونه ارزیابی می کنید، آیا انتظاراتی را که در کیفیت کار یک نوازنده وجود دارد، آموزش های لازم تامین می کند؟

با تمام ایرادات و کمبودها در زمینه آموزش در دهه اخیر نوازنده های خوب زیاد در کشور تربیت شده در زمینه موسیقی کلاسیک و ایرانی، البته دانشگاه های ما هم محدودیت هایی داشته و برخی استادان را جذب نمی کرده، اما خیلی از دانشجویان علاقه مند اگر شده برای دوره به خارج از کشور رفته اند، 10 سال قبل برای ضبط یک قطعه با سازهای غیر ایرانی نوازنده خوب به زحمت پیدا می شد، اما امروز در این زمینه شاهد حضور نوازندگان خوبی در کشور هستیم، برخی از این افراد از ایران می روند و دانش خود را ارتقاء داده و بازمی گردند، آنچه که خیلی می تواند مهم باشد فرهنگ پشت تکنیک یک هنرمند است که در این بخش مشکلاتی داریم، این که آیا تکنیک نمایشی است یا نه چراکه جو جنبه های نمایشی بعضا غالب است که از ویژگی های سن جوانی است اما از نظر محتوا در تکنیک جوان موفقند، در زمینه شناخت و عمق موسیقی باید بیشتر فعالیت کنند، زیرا زمینه های خود به خودی آن فراهم نیست.

در برخی کشورها شبکه های تخصصی رادیویی برای موسیقی ایجاد شده که مانند یک دانشگاه عمل می کند، در کشور ما گاهی اگر برنامه های برخی رادیوهایی که در زمینه موسیقی ایجاد شده را گوش نکنند، برای آنان مفیدتر است.

** درمورد تدوین سند موسیقی کشور که اخیرا اقداماتی انجام شده و نشستی نیز در این زمینه برگزار شد که شما در آن حضور داشتید، در این سند تا چه اندازه مسائل موسیقی کشور دیده شده بود؟

من به عنوان نماینده خانه موسیقی در این نشست شرکت نکردم بلکه به صورت مستقل شرکت کردم، سندی که ارائه شده حاوی نکات مثبتی بود اما کامل نبود با توجه به دیدگاه مثبت دکتر روحانی که معتقد است در تصمیم سازی و برنامه ریزی های هنری باید اهل هنر مشارکت کنند، دیدگاه برخی فعالان موسیقی که در این نشست شرکت داشتند مطرح شد و این سند ازسوی شرکت کنندگان در این نشست تایید نشد، قرار شد با کارشناسی مجدد از همه ابعاد مختلف مانند تحقیقات، اجرا، آموزش و مباحث جامعه شناختی دوباره روی این سند کار شود و کارشناسان روی آن نظر دهند.

من چون احساس مسوولیت کردم و می خواهم با قوانین کشور کار کنم در این نشست شرکت کردم و نظر خودم را ارائه دادم و سعی کرده ام که در این زمینه ها بی نظر نباشم، شاید از برخی زمینه های غیرکارشناسی خسته شده باشیم اما به همه توصیه می کنم که مشارکت کنند و خسته نشوند ایران متعلق به همه ماست.

شعار آقای روحانی رییس جمهوری و همه مردم دنیا امید است، می توانیم از این شعار استفاده کنیم و این واژه را به آقای روحانی نیز به طور مکرر متذکر شویم تا امید فراموش نشود.

حسین علیزاده یکشنبه و دوشنبه شب هفته جاری کنسرت سه نوازی بداهه خود را در شهرکرد اجرا می کند.