عملیات غیرممکن یا ممکن؟
اواخر هفته گذشته عبدالناصر همتی در حالی به ریاست بانک مرکزی نائل شد که اقتصاد ایران شرایط بسیار خاصی را تجربه می‌کند. ماه‌هاست که بازارهای مختلف کشور از جمله سکه، ارز، طلا، مسکن و ... شاهد فراز و نشیب‌های بسیاری هستند که منجر به افزایش قیمت‌های باورنکردنی شده است.
به گزارش خرداد، روزنامه آفتاب یزد نوشت: اواخر هفته گذشته عبدالناصر همتی در حالی به ریاست بانک مرکزی نائل شد که اقتصاد ایران شرایط بسیار خاصی را تجربه می‌کند. ماه‌هاست که بازارهای مختلف کشور از جمله سکه، ارز، طلا، مسکن و ... شاهد فراز و نشیب‌های بسیاری هستند که منجر به افزایش قیمت‌های باورنکردنی شده است؛ به گونه‌ای که روز گذشته شاهد عبور قیمت سکه از مرز سه و نیم میلیون تومان بودیم. این در حالی است که برخی تحلیل‌های کارشناسانه نشان می‌دهد، این قیمت‌ها حتی بالاتر از این نیز خواهد رفت. در این اوضاع، بی‌تردید سیاست‌های بانک مرکزی می‌تواند نقش بسزایی در بهبود یا پسرفت اقتصاد ایفا کند. ناگفته پیداست که تعویض ولی‌الله سیف با عبدالناصر همتی نیز در همین راستا و با هدف ایجاد تغییرات مثبت صورت گرفته است. اما اکنون باید دید همتی به عنوان هجدهمین رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران چه تدابیری برای کنترل وضعیت موجود و مدیریت مهمترین ارگان اقتصادی کشور در ذهن می‌پروراند. از سوی دیگر با توجه به اینکه به باور برخی اقتصاددانان، آینده چندان قابل پیش‌بینی نیست، لزوم شرح وضعیت کنونی بانک مرکزی توسط عبدالناصر همتی به شدت احساس می‌شود؛ اینکه وی با شفافیت تمام اقدام به اعلام جزئیات بسته‌ای کند که توسط سیف به وی تحویل می‌شود، از یک سو منجر به جلب رضایت و اعتماد عمومی و از بین رفتن بسیاری شبهات خواهد شد و از سوی دیگر می‌تواند در ماه‌ها و سال‌های آتی چالش‌های پولی و بانکی کشور را توجیه‌پذیرتر سازد.
همتی «رئیس کل بانک مرکزی» شد
در پی تصمیم نهایی حسن روحانی، از این پس عبدالناصر همتی جایگزین ولی الله سیف در بانک مرکزی خواهد شد. در همین راستا، هیئت دولت در جلسه روز پنج‌شنبه سوم مرداد ماه به عبدالناصر همتی به عنوان رئیس کل جدید بانک مرکزی رای اعتماد داد.
گفتنی است، عبدالناصر همتی پیش از این ریاست بیمه مرکزی را بر عهده داشت و بعد از آن به‌عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در چین انتخاب شد. از سوی دیگر، حسن روحانی، همتی را فردی تحصیل‌کرده، آگاه و دارای تجربیات ارزنده در بانک و بیمه، با نشاط، فعال و دارای روحیه، قوی و خوب و دارای توان معرفی کرده است. همچنین رئیس‌جمهور اصلاح نظام بانکی، سیاست‌های مالی، پولی و بهبود روابط بانکی با دنیا و توسعه پیمان‌های پولی دو جانبه، حفظ و مراقبت از ذخائر ارزی را از اولویت‌های رئیس کل جدید بانک مرکزی دانسته و کلیه اعضای دولت را به همکاری با ایشان توصیه کرده است.
طبق مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام، حکم رئیس‌کل بانک مرکزی پنج ساله است و رئیس جمهور در صورتی که از دوره تصدی رئیس‌کل بیش از یک سال باقی مانده باشد، می‌تواند رئیس‌کل بانک مرکزی را تغییر دهد. براساس این مصوبه رئیس‌کل بانک مرکزی به‌پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی و بعد از تصویب هیئت دولت، با تایید و حکم رئیس جمهور نصب می‌شود و دوره تصدی ریاست‌کل بانک مرکزی پنج سال خواهد بود و انتخاب مجدد وی بلامانع است.
18 رئیس کل بانک مرکزی
از سال 1339 تاکنون بانک مرکزی 17 رئیس‌کل را به خود دیده که هرکدام سیاست‌ها و عقاید متفاوتی در خصوص بانک‌داری و بازار پولی و ارزی داشتند و همین امر موجب شد تا اقتصاد ایران در سال‌های مختلف شاهد وقایع متفاوت ارزی و پولی باشد.
ابراهیم کاشانی، علی‌اصغر پورهمایون، مهدی سمیعی، خداداد فرمانفرمائیان، عبدالعلی جهانشاهی، محمد یگانه، حسنعلی مهران، یوسف خوش‌کیش، محمدعلی مولوی، علیرضا نوبری، سید محسن نوربخش، مجید قاسمی، سید محمدحسین عادلی، ابراهیم شیبانی، طهماسب مظاهری و محمود بهمنی، روسای بانک مرکزی از سال 1339 تا 1392 هستند. همچنین با حکم رئیس جمهور نام ولی‌الله سیف به‌عنوان هفدهمین رئیس‌کل بانک مرکزی در تاریخ ثبت شد. اکنون نیز عبدالناصر همتی بر کرسی هجدهمین رئیس کل بانک مرکزی خواهد نشست.
اولین پست اینستاگرامی همتی پس از ریاست بانک مرکزی
در این میان، دامنه توقعات از رئیس کل جدید بانک مرکزی بسیار بالاست؛ چرا که بیماری اقتصاد ایران را در بر گرفته و همه در انتظار اقدامات اساسی همتی برای جبران کاستی‌های موجود و رونق بخشیدن به ارکان مختلف اقتصاد کشور هستند.
در همین راستا، رئیس کل جدید بانک مرکزی در اولین پست اینستاگرامی خود پس از تصدی این منصب نوشت: «تمام داشته‌های علمی و تجربی خود را در دولت و شبکه بانکی کشور برای پیشبرد اقتصاد کشور به کار خواهم گرفت.»
عبدالناصر همتی با انتشار پیامی در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «خدا را شاکرم توفیق خدمت به ملت بزرگ ایران در مسئولیت خطیر بانک مرکزی نصیب اینجانب شد.»
وی در ادامه پیام خود آورده است: «تمام داشته‌های علمی و تجربی خود را با استعانت از خداوند متعال و همراهی همکارانم در دولت و شبکه بانکی کشور برای پیشبرد اقتصاد کشور به کار خواهم گرفت. ملت ایران شایسته بهترین‌هاست.»
بانک مرکزی از ناکارآمدی‌های درونی رنج می‌برد
اکنون باید دید همتی دقیقا چه راهکارهایی برای نجات اقتصاد ایران اندیشیده و چگونه و از طریق چه ابزارهایی قصد نیل به سوی اهداف خود را دارد.
محمود جامساز، اقتصاددان در این راستا به آفتاب یزد گفت: «مسئله اساسی ساختار بانک مرکزی، ساختار پولی کشور و ساختار اقتصاد کلان کشور است که از ناکارآمدی‌های درونی رنج می‌برد. این ناکارآمدی‌ها با مدیریت صحیح سازگار نیست. چون مدیریت صحیح مبتنی بر اصول صحیح علمی و اقتصادی است که متاسفانه در ساختار ناکارآمد اقتصاد دولتی کارآیی ندارد. اقتصاد دولتی یک اقتصاد دستوری است که با الزامات علم اقتصاد همخوانی ندارد.»
معضل عدم استقلال بانک مرکزی
جامساز افزود: «در مورد بانک مرکزی، یکی از مسائل بسیار مهمی که وجود دارد، عدم استقلال این بانک از ابتدای انقلاب تاکنون است. یعنی در حقیقت، بانک مرکزی مجری اوامر و دستورات دولت بوده و به دلیل اینکه اقتصاد ما یک اقتصاد رانتی بوده و هست، این فساد باعث بدتر شدن اوضاع اقتصادی و عدم توزیع بهینه منابع از یک طرف و عدم توزیع عادلانه ثروت از سوی دیگر شده است.
در نتیجه فاصله طبقاتی افزایش یافته و مسائلی که در چند سال اخیر به وجود آمده، استمرار سیاست‌های گذشته بانک مرکزی است که صرف سیاست‌های دولت‌ها اتفاق افتاده است.»
عدم شفافیت بانک مرکزی!
این اقتصاددان تصریح کرد: «پس از ریاست آقای سیف نیز به دلایل خاص سیاسی و تعارضات جناحی و گروهی، مقدار زیادی از این فسادهای مالی و اقتصادی افشا شد و در این میان گروه‌های مختلف نیز یکدیگر را بیشتر رسوا کردند. این عدم شفافیت بانک مرکزی و دولت در سیاست پولی به‌صورت افشای فساد اقتصادی و اختلاس‌ها برملا شد.»
جامساز ادامه داد: «بانک مرکزی درحال حاضر با مشکلات بسیار زیادی روبروست که مهمترین آنها مسئله عدم استقلال این بانک است. هر مدیر باتجربه و کارآمدی که بر صندلی ریاست بانک مرکزی تکیه بزند، با این ابزارها و شرایطی که در اختیارش است، کاری از پیش نخواهد برد زیرا فساد بسیار زیاد است، قدرت‌هایی که این فسادها را تقویت می‌کنند بسیار زیاد هستند و جلوی هر گونه اقدام اصلاحی به یک‌نوعی گرفته می‌شود.»
وی تاکید کرد: «عدم استقلال بانک مرکزی موجب بروز مشکل و فساد می‌شود. یعنی وقتی دولت کسری بودجه داشت و به بانک مرکزی مراجعه کرده است، هیچ رئیس بانک مرکزی طی سال‌های گذشته وجود نداشته که به دولت "نه" گفته باشد و استقلال خود را حفظ کند. درحالی که در بانک‌های مرکزی دنیا، روسای این بانک‌ها با سیستمی متفاوت از ایران انتخاب می‌شوند. از سوی دیگر، همواره سیاست‌هایی بر بانک مرکزی تحمیل می‌شود که دست و پای این بانک را می‌بندد.»
مشکل سه برابر شدن نقدینگی
جامساز خاطرنشان کرد: «از زمان ریاست جمهوری آقای روحانی تاکنون، به واسطه تحمیل‌هایی که دولت به بانک مرکزی روا داشته، نقدینگی به حدود 1530 هزار میلیارد تومان رسیده که به معنی سه برابر شدن آن است؛ یعنی 300 درصد بر نقدینگی ما افزوده شده است. اکنون سوال اینجاست که این نقدینگی کجا رفته، چگونه بانک مرکزی آن را کنترل کرده و چگونه بر بانک‌های دولتی و خصوصی نظارت کرده است؟ همچنین چرا موسسات و تعاونی‌های پولی و اعتباری فاقد مجوز بانک مرکزی طی سال‌های اخیر درحال فعالیت بودند و بانک مرکزی که به موجب قانون می‌توانست مانع فعالیت آنها شود این کار را نکرد؟ به عنوان مثال، تعاونی مالی و اعتباری ثامن‌الحجج که 300 هزار میلیارد تومان اختلاس کرده، با شش میلیون تومان سرمایه در سبزوار مشهد تاسیس شده و این درحالی است که بانک مرکزی می‌توانست به راحتی مانع فعالیت این تعاونی شود.»
کلاف سردرگم بدهی‌ها
این اقتصاددان افزود: «از سوی دیگر، دولت به بانک مرکزی بدهی دارد، بانک‌ها به بانک مرکزی بدهی دارند و خود دولت به بانک‌ها بدهکار است که این مسئله تبدیل به یک کلاف سردرگم شده است. بنابراین همه این جزئیات باید در اختیار مردم و مسئولان قرار بگیرد تا در راستای شفاف‌سازی از تکرار مجدد آن در آینده جلوگیری شود.»
جامساز تاکید کرد: «سیاست‌گذاری همیشه مهمتر از اجراست. هر چند اجرا نیز دارای اهمیت است، اما سیاست‌گذاری یک کار بسیار تخصصی و فنی است. سیاست‌گذار باید بداند که یک برنامه کوتاه‌مدت و بلندمدت را چگونه تنظیم کند تا بانک مرکزی بتواند بر تمام معضلات کنونی فائق آید.»
لزوم کمک به رشد اقتصادی، موازنه پرداخت‌ها و حفظ ارزش
وی در ادامه خاطرنشان ساخت: «من به آقای همتی توصیه می‌کنم که با تمام نیرو جهت مستقل ساختن بانک مرکزی اقدام کند و با تسلیم یک لایحه به مجلس، بانک مرکزی را از سیاست‌های مالی دولت مستقل کند. البته در این میان باید هماهنگی میان سیاست‌های پولی و مالی وجود داشته باشد، اما استقلال بانک مرکزی منجر به در اختیار گرفتن افراد کاردان و بالیاقت خواهد شد. بانک مرکزی باید اقدام به کمک به رشد اقتصادی، موازنه پرداخت‌ها و حفظ ارزش پول کند. همچنین باید جلوی تورم را بگیرد و در مورد نرخ ارز برنامه‌ریزی صحیحی داشته باشد.»
اهمیت واقعی شدن نرخ ارز و حمایت از تولید
جامساز افزود: «باید نرخ واقعی ارز که هیچ‌وقت در کشور ما محاسبه نشده، مشخص شود و به‌تدریج به آن نرخ مبادلات انجام شود. اگر اقتصاد درست عمل کند، تلورانس نرخ ارز واقعی بسیار کم خواهد بود و در نتیجه فعالان اقتصادی می‌توانند پیش‌بینی کنند که در یک دوره 10 ساله نرخ ارز چه مقدار افزایش خواهد یافت تا برنامه‌ریزی‌ها بر همان اساس انجام شود. همچنین اولین هدف بانک مرکزی باید حمایت از تولید باشد تا اگر پول‌هایی در خارج از چرخه تولید و در بازارهای مختلف است به سمت تولید سرازیر شود.» اکنون باید در انتظار دستاوردهای ریاست جدید بانک مرکزی برای این بانک، دولت و اقتصاد ایران بود. برخی ناظران ماموریت همتی در بانک مرکزی را بسان یک عملیات غیرممکن می‌دانند. از همین رو آفتاب یزد به وی توصیه می‌کند به صورت شفاف اعلام کند که از رئیس پیشین چه تحویل گرفته است.
مراسم تودیع و معارفه رئیس کل جدید بانک مرکزی برگزار شد
ولی الله سیف: از همه اقشار می‌خواهم که عملکرد بانک مرکزی در دوره پنج ساله ریاست من بر این بانک را مورد نقد قرار دهند.
اگرچه اعداد نشان می‌دهد متوسط نرخ رشد نقدینگی از بلندمدت متوسط آن بیشتر است، بسیاری از نقدها توسط جامعه و رسانه‌ها در این ارتباط به بانک مرکزی وارد شد اما این در شرایطی قابل قبول است که بانک مرکزی مستقل باشد در حالی که چند سالی است هیچ تجدیدنظر معناداری در قوانین برای استقلال این بانک صورت نگرفته است.
استقلال واقعی بانک مرکزی مستلزم قانون مناسب، اختیارات کافی و نیروی انسانی مناسب است که خود مستلزم ایجاد نظام انگیزشی و معنوی است.
اسحاق جهانگیری: در طول پنج سالی که آقای سیف سکاندار بانک مرکزی بود، ایشان با کمک دوستان خود در بانک و در مجموعه دولت سیاست‌های خوبی را پیش گرفتند و نتیجه این سیاست‌ها باعث شد تا شاخص‌های اصلی اقتصاد کشور در طول چند سال اخیر روند مثبتی داشته باشد.
با شناخت دقیقی که از عبدالناصر همتی دارم، وی از صاحب نظران اقتصادی و دانشگاهیان ایران است و کارهای علمی خوبی انجام داده، ضمن اینکه ایشان سابقه مدیریت خوبی در بانک خصوصی، بزرگترین بانک دولتی و به عنوان رئیس کل بیمه مرکزی داشتند؛ همچنین در ایشان سابقه اجرایی و توان علمی وجود دارد، وی یکی از مدیران خوب اقتصادی کشور خواهد بود.
عبدالناصر همتی: بنده در چه شرایط سختی سمت ریاست بانک مرکزی را دریافت کرده‌ام، اما آماده‌ام برای کشور، دولت و مردم اقدامات مثبتی انجام دهم.
همگام با اقتصاد کشور برنامه‌هایی عملیاتی خواهد شد و تاب آوری کشور در این شرایط بسیار ضروری است.
تحریم‌ها فرصتی برای ارتقای توان کشور است و وضعیت بازار ارز، عدم ترازنامه بانک‌ها، بی‌تدبیری در سیاست‌های پولی و سردرگمی از مشکلات موجود است.
برنامه‌های من برای کنترل بازار ارز با رئیس جمهوری هماهنگ و پس از نهایی‌شدن به مردم اعلام می‌شود.
سیاست صادقانه و ثبات منطبق با درخواست‌های مردم اعلام و اجرایی خواهند شد؛ برای این امر حفظ قدرت ارزی کشور و متناسب با کنترل نرخ تورم و اصلاح ناترازی بانک‌ها و مهار نقدینگی و هدایت آن مدنظر قرار خواهد گرفت.
در دوره جدید بانک مرکزی تلاش می‌شود تا پیام‌آور ثبات و تقویت اعتماد عمومی به سیاست‌گذاران باشیم و ثبات قیمت‌ها پیگیری می‌شود و ضمن اذعان به مشکلات موجود، باید تلاش کرد تا از راه‌های صحیح و نظرات کارشناسی استفاده کرد. همچنین باید به حذف رانت خواری و فساد توجه ویژه شود و از صاحب نظران می‌خواهم دیدگاه طیف‌های مختلف را اعلام کنند.
