درصد زنان سیگاری، سیگاری قهار هستند

در پژوهشی سعی شد عوامل جامعه‌شناختی مؤثر بر مصرف سیگار در بین زنان و دختران شهر تهران بررسی شود.

به گزارش مهرخانه، پرسش عمده تحقیق حاضر بررسی علل اجتماعی مصرف سیگار در بین زنان و دختران بالای ۱۳ سال در سطح شهر تهران است. این تحقیق، با روش پیمایش با حجم نمونه ۳۴۷ نفر و با پرسشنامه در شهر تهران انجام شده است.

الگوی مصرف محصولات دخانی ـ سیگار و قلیان در سطح میادین شهر تهران، نشان می‌دهد مصرف سیگار در بین زنان در حد سه برابر افزایش یافته و در آقایان از رشد کمی ‌برخوردار است. همچنین شواهد موجود در جامعه ایران بیانگر این است که مصرف سیگار در بین زنان، تابع الگویی پنهانی است؛ زنان مانند مردان به صورت آشکار و علنی مبادرت به مصرف سیگار نمی‌کنند. بنابراین آمارهای موجود نمی‌تواند بیانگر جمعیت واقعی مصرف‌کنندگان سیگار در بین زنان بوده و شامل جمعیت پنهان مصرف‌کنندگان نیست. درک وسعت و کثرت مصرف سیگار و عوامل مؤثر بر سوءمصرف آن در بین زنان، نیازمند مطالعات چند بعدی و طولی است.

بیشتر مطالعات انجام شده درباره سیگار تا به امروز به بررسی شیوع، آگاهی، نگرش و علل فردی، خانوادگی و اجتماعی ـ اقتصادی در بین پسران و یا در بین دختران و پسران توأمان پرداخته و هیچ‌یک به بررسی علل اجتماعی مصرف سیگار در بین دختران به تنهایی نپرداخته‌اند. از آنجایی‌که در جامعه ایرانی بار منفی این رفتار برای دختران و زنان از پسران و مردان متفاوت است و معناهای اجتماعی و فرهنگی خاص خودش را دارد، آسیب شناسی آن نیز متفاوت از پسران و مردان است و مسائل آنها باید مستقل از پسران و مردان بررسی شود.

هدف این پژوهش، بررسی علل اجتماعی مصرف سیگار در بین زنان و دختران است. بدین معنا که سن شروع مصرف سیگار دچار چه تغییراتی شده و متأثر از چه عواملی است؟، الگوی مصرف سیگار متأثر از چه عواملی است؟، نسبت فایده و هزینه اجتماعی در بین مصرف‌کنندگان سیگار به چه صورت است؟، مصرف علنی/ پنهانی سیگار متأثر از چه عواملی است؟ و میزان سیگار مصرفی از چه عواملی تأثیر می‌پذیرد؟

جامعه آماری
جامعه آماری یا جمعیت مورد بررسی این پیمایش، شامل تمامی ‌زنان و دختران ۱۳ سال به بالای ساکن در شهر تهران (در سال ۱۳۸۷) است که مصرف سیگارشان به صورت گهگاهی و یا روزانه بوده و ترک‌کرده‌ها را نیز در بر می‌گیرد.

روش نمونه‌گیری
در آزمون اصلی، مراجعه به مکان‌های عمومی‌ مثل پارک‌ها، کافی‌شاپ‌ها، مراکز تفریحی و غیره را در نظر گرفته، و در صورت مواجهه با خانم سیگاری، اقدام به مصاحبه و تکمیل پرسشنامه شد. در ضمن، مکان‌های مورد بررسی به گونه‌ای انتخاب شده تا پراکندگی لازم در تمامی ‌نقاط شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز تهران در آن لحاظ شود.

7.6 درصد زنان سیگاری، سیگاری قهار هستند/ بیشتر زنان سیگاری در سنین نوجوانی و جوانی قرار دارند
اولین یافته تحقیق نشان می‌دهد دامنه سنی پاسخگویان بین ۱۴ تا ۷۲ و میانگین سنی آنان ۲۹ سال بوده، بیش از نیمی ‌(۵۶ درصد) از آنان مجردند. بیشتر (75.8 درصد) آنان در پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی متوسط قرار می‌گیرند. متوسط تحصیلات پاسخگویان در حدود فوق دیپلم (میانگین 13.33 سال) است. بیش از نیمی ‌(۵۵ درصد) از آنان از تحصیلات دانشگاهی برخوردارند. بیشتر پاسخگویان در سنین نوجوانی و جوانی و فقط 7.1 درصد در میانسالی مصرف سیگار را شروع کرده اند. 31.9 درصد پاسخگویان یک سال و کمتر است که مصرف سیگار را شروع کرده و بقیه دو سال و یا بیشتر سابقه مصرف سیگار دارند. فقط 7.6 درصد پاسخگویان سیگاری قهار هستند. الگوی غالب مصرف سیگار در بین پاسخگویان، مصرف روزانه بوده و فقط ۱۶ درصد آنان اصرار زیادی به پنهان نگاه داشتن سیگار کشیدن خود دارند.

مصرف روزانه سیگار در بین زنان جوان و میانسال سیگاری
دومین نتیجه تحقیق حاکی از تفاوت الگوی مصرف سیگار در بین گروه‌های سنی مختلف است. مشاهده شده است که الگوی غالب مصرف سیگار در نوجوانان به صورت گهگاهی، در جوانان و میانسالان بیشتر به صورت روزانه و الگوی مصرف سیگار در بین زنان بزرگسال نیز الگویی یکسان است؛ که در تحلیل آن می‌توان گفت در سنین جوانی و میانسالی به دلیل استقلال و عاملیت بیشتر آنها، نسبت به سنین نوجوانی الگوی مصرف غالب آنها نیز از گهگاهی به روزانه تغییر می‌کند؛ اما در سنین بزرگسالی به علت بیماری و عوارض ناشی از دخانیات، عده‌ای سیگارشان را ترک و عده‌ای نیز مقدار مصرفشان را کم می‌کنند و بنابراین در این سنین دارای الگوی یکسانی هستند.

سن شروع مصرف سیگار در زنان با طبقه اجتماعی بالاتر، پایین‌تر است
سومین یافته تأکید می‌کند سن شروع مصرف سیگار برحسب گروه‌های سنی مختلف، پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی مختلف و میزان عاملیت مختلف پاسخگویان، تفاوت آماری معناداری نشان می‌دهد. به طوری که میانگین سن شروع مصرف سیگار در سنین نوجوانی پایین‌تر است. میانگین سن شروع مصرف سیگار برحسب میزان عاملیت، تفاوت معناداری را نشان می‌دهد. به طوری که میانگین سن شروع مصرف سیگار برای افرادی که میزان عاملیت کمی ‌دارا هستند 22.7 سالگی است، در حالی‌که سن شروع مصرف سیگار در افرادی که میزان عاملیت زیادی دارند، به 18.8 سالگی کاهش می‌یابد. همچنین هرچه پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی فرد بالاتر باشد، سن شروع مصرف سیگار پایین‌تر می‌آید. متغیرهای سن پاسخگو و عاملیت، بر متغیر سن شروع مصرف سیگار مؤثر است.

دریافت واکنش‌های شرمنده‌ساز و استعمال پنهانی سیگار
چهارمین یافته تحقیق تصریح می‌کند هرچه میزان عاملیت فرد افزایش یابد، فرد اصرار کمتری در پنهان نگاه داشتن سیگار خود خواهد داشت و نگرانی نسبت به علنی شدن آن ندارد. همچنین این تحقیق نشان می‌دهد تفاوت آماری معناداری بین واکنش شرمنده‌ساز و مصرف پنهانی سیگار وجود دارد. به عبارت دیگر هرچه فرد واکنش شرمنده‌ساز بیشتری دریافت کند، بیشتر سعی در پنهان نگاه داشتن این رفتار خود خواهد کرد. بین میزان سنت‌زدایی و میزان اصرار در پنهان نگاه داشتن مصرف سیگار نیز تفاوت معناداری وجود دارد. کسانی که هنجارهای موجود را بیشتر قبول دارند، این موضوع را نیز بیشتر از مردم جامعه مخفی نگاه می‌دارند.

نسبت فایده ـ هزینه اجتماعی مصرف سیگار
پنجمین یافته نشان می‌دهد میانگین فایده- هزینه اجتماعی مصرف سیگار در گروه‌های سنی تفاوت معناداری دارد؛ به طوری‌که میانگین فایده- هزینه برای نوجوانان بیشتر از سایر گروه‌های سنی است. این میانگین در پایگاه‌های مختلف اقتصادی ـ اجتماعی تفاوت آماری معناداری را نشان می‌دهد، به طوری که هرچه پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی فرد پایین‌تر باشد، میانگین نسبت فایده ـ هزینه مصرف سیگار برای او بیشتر خواهد بود. از طرف دیگر ضریب همبستگی پیرسون محاسبه شده بین دو متغیر میزان تحصیلات پاسخگویان و فایده ـ هزینه اجتماعی مصرف سیگار، رابطه معنادار و معکوسی را نشان می‌دهد؛ به طوری‌که با افزایش سطح تحصیلات پاسخگویان، نسبت فایده ـ هزینه اجتماعی مصرف سیگار کاهش می‌یابد. متغیرهای ریسک، شکل فراغت، سن پاسخگو و پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی برمتغیر نسبت فایده ـ هزینه اجتماعی مصرف سیگار مؤثر است.

گزینش رفتارهای نابهنجار بیشتر با تکیه بر ویژگی‌های رفتار کجروانه و نیز ویژگی‌های فردی کجرو صورت می‌گیرد. بدین معنا، کجرو برای اقدام به رفتار کجروانه هم هزینه‌ها و پیامدهای منفی و هم فایده‌ها و پیامدهای مثبتی را که در ازای این رفتارش عایدش می‌شود، می‌سنجد. حاصل آنکه دست یازیدن یا مبادرت نکردن رفتاری کجروانه، تا حد زیادی بستگی به نسبت نهایی تفاضل میان سود و ضرر حاصل از رفتارهای ناهنجار مزبور دارد. در این تحقیق فقط هزینه‌ها و فایده‌های اجتماعی مورد نظر بوده اشت

معاشرت با افراد سیگاری، تأثیری در مصرف سیگار ندارد
ششمین نتیجه تحقیق حکایت از آن دارد که بین میزان همنشینی و مصاحبت با افراد سیگاری (پیوند افتراقی) و تعداد سیگار مصرفی تفاوت معناداری وجود ندارد. به عبارت دیگر، میزان متفاوت معاشرت با افراد سیگاری، تأثیری در تعداد مصرف سیگار نشان نمی‌دهد.

مبارزه با هنجارها و استعمال سیگار
همچنین بین میزان اعتقاد و عمل به شکستن هنجارها و میزان مصرف سیگار همبستگی مستقیمی‌ مشاهده می‌شود؛ به طوری‌که پاسخگویانی که بیش از دیگران به شکستن هنجارها اعتقاد دارند، سیگار بیشتری نیز مصرف می‌کنند. از طرف دیگر، بین میزان خطرجویی و تعداد سیگار مصرفی، تفاوت معناداری مشاهده نمی‌شود. به عبارت دیگر میزان خطرجویی پاسخگویان تأثیری در تعداد سیگار مصرفی آنان ندارد. در نتیجه فقدان رابطه بین این دو متغیر رد نمی‌شود. به این معنا که زنان دنبال ریسک و خطرجویی و کسب این موقعیت‌ها نیستند.

لازم به ذکر است این پژوهش با عنوان کامل «عوامل جامعه‌شناختی مؤثر بر مصرف سیگار در بین زنان و دختران شهر تهران» توسط علی‌اصغر سعیدی، شکوه دیباجی‌فروشانی و سعید احمد فیروزآبادی انجام شده و زمستان 1389 در مجله بررسی مسائل اجتماعی ایران، منتشر شده است.