چرخش نخبگان در حلقه بسته مدیریتی

به گزارش خرداد به نقل از ایرنا، قانون منع به کارگیری بازنشستگان که در تاریخ بیستم اردیبهشت ماه 1395به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده و نه روز بعد از سوی شورای محترم نگهبان تأیید شد، باب بحث در افکار عمومی جامعه و به ویژه فضای رسانه ها در باره این موضوع را گشوده و هم اکنون نیز ادامه دارد.

طبق نظر متخصصان و کارشناسان یکی از انتقاداتی که به نظام مدیریتی کشور همواره وارد بوده، بالا بودن میانگین سنی مدیران در رده های مختلف مدیریتی است. با این حال برخی از آنها می گویند پیر بودن یک مدیر به خودی خود نمی تواند چیز بدی باشد. چرا که در صورت رعایت شایسته سالاری در فرایند جذب و استخدام نیروی انسانی (از جمله مدیران )در سازمان ها و ارگان های مختلف، مسن بودن یک مدیر می تواند نشانه پختگی و تجربه او باشد. 

از این رو صاحبنظران حوزه مدیریت بر این باور هستند که در چرخش نخبگان دو نکته اساسی را باید در نظر گرفت: یکی قانونمند بودن فرایند جایگزینی مدیران و دیگری نحوه جایگزینی است. اولاً باید افراد بعد از اتمام دوره قانونی خدمت و فرارسیدن دوره بازنشستگی به قانون تمکین کرده و صندلی های مدیریتی و کاری خود را رها کنند.

نکته دیگر این است که این رها کردن نباید به صورت یک دفعه ای و در روز پایانی خدمت قانونی صورت بگیرد. نظام مدیریتی باید به گونه ای باشد که دانش و تجربه مدیران قدیمی و در شرف بازنشستگی طی یک فرایند و در مدت زمان خاصی به نیروهای جوان سازمان مربوطه انتقال یابد و از این طریق آموزش لازم را برای اشغال مناسب مدیریتی فرا بگیرند.

نظر به اهمیت موضوع و تشریح و بحث و بررسی بیشتر آن پژوهشگر ایرنا با دکتر «منوچهر رشادی» استاد دانشگاه و متخصص در حوزه جامعه شناسی سازمان ها و مدیریت در گفت وگویی انجام داده است. 

رشادی در ابتدای بحث گفت: بر اساس آمار منتشر شده و بنابر گفته های آقای جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری که در نشستی عنوان داشت دولت شامل مجموعه‌ای با بیش از 200 هزار مدیر است. این در حالی است که تعداد مدیران دولت ایران به اندازه‌ تعداد کارمندان دولت ژاپن است. همچنین میانگین سنی مدیران 48 سال است. اما میانگین سنی مدیران در کشورهای پیشرفته 40 سال است. 

وی عنوان داشت: نکته جالب این است که در طی چهار دهه که از سن انقلاب اسلامی می گذرد میانگین سنی مدیران کشور از جوان به پیر حرکت کرده است. یعنی در ابتدای انقلاب همه یا اکثر مدیران جوان بودند. میانگین سنی اولین دولت 39 سال بود. اکنون میانگین سنی دولت حدود 58 سال است. البته در دولت یازدهم این عدد 62 سال بود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه آمار و ارقام نشان می دهد که ما از شاخص های جهانی توسعه در زمینه گردش نخبگان فاصله زیادی داریم، گفت: البته سن تنها یکی از معیارهای چرخش نخبگان است. زیرا در صورتی که از جوانان غیر شایسته در مدیریت یک جامعه استفاده شود به نوعی می توان گفت که چرخش نخبگانی رخ نخواهد داد. نظریه پردازان و متفکران مختلفی به قضیه چرخش نخبگان پرداخته اند. از جمله ویلفردو پارتو که یک جامعه شناس ایتالیایی است و حدود صد سال پیش این موضوع را یکی از نشانه های جوامع پیشرفته دانسته است. بنابر این می توان گفت که باز کردن حلقه مدیریتی و گردش طبیعی نخبگان در این نظام مدیریتی کشور از ضروریات امروز جامعه ما است.

رشادی در ادامه بحث خود گفت: در واقع اگر در جامعه عواملی مانند قدرت، روابط فامیلی، پارتی و... در مسیر طبیعی گردش نخبگان اختلال ایجاد کند و آن را از روند طبیعی خارج کند به مرور حلقه بسته ای از مدیران به ویژه در رده های بالای مدیریتی شکل می گیرد که حتی ممکن است به یک نوع الیگارشی مدیریتی بیانجامد. یعنی شکل گیری طبقه مدیران که ورود به آن بسیار سخت می شود. این طبقه از طریق پیوندهای فامیلی و ایجاد منافع و همکاری های اقتصادی مشترک به درک مشترکی از منافع می رسند و به صورت طبقه ای در هم تنیده درآمده و از یکدیگر محافظت می کنند. 

وی در ادامه عنوان داشت: در چنین شرایطی اگر قرار باشد افراد مسن و بازنشستگان این طبقه از مدیریت کنار بروند جوانان جایگزین آنها لزوما از میان افراد شایسته و توانمند و در واقع از میان نخبگان واقعی جامعه نخواهند بود. کسانی جای آنها را می گیرند که اصطلاحا امروز در زبان محاوره ای و در رسانه ها از آنها با نام آقازاده ها شناخته شده اند. پس من فکر می کنم تأکید بر شایسته سالاری از نظر اهمیت بالاتر از سن سالاری است. 

این استاد دانشگاه گفت: ایران امروز بیش از هر زمان دیگری به افرادی نیاز دارد که با انگیزه، مسلط به علوم جدید، دارای احساس مسوولیت بالا در قبال جامعه و به طور کل از هر لحاظ شایسته هستند. چنین افرادی بدون شک در میان جوانان یافت می شوند، پس باید به آنها بها داده شود. در زمان جنگ تحمیلی میانگین سنی فرماندهان حدود 25سال بود. سؤالی که پیش می آید این است که چطور چنین مسوولیت سنگینی در آن زمان به جوانان داده می شد اما اکنون در حوزه مدیریت در برابر سپردن عرصه به آنها مقاومت صورت می گیرد. چرا برخی مدیران به هر دری می زنند تا قانون بازنشستگی را دور بزنند. 

وی در ادامه اظهار داشت: واقعیت این است که نبود احزاب واقعی، قوی و نهادینه شده در کشور عرصه را برای طایفه گری و فامیل بازی فراهم کرده است. از نظر مدیریتی نهادهای مدرن در جامعه ما شکل نگرفته و کماکان مدیریت ما سنتی است که باعث پیدایش بحران مدیریت در جامعه شده است.

رشادی گفت: این بحران علاوه بر بحث شایسته سالاری تعداد بالای مدیران در کشور را نیز شامل می شود. درواقع دولت ها تاکنون نشان داده اند که توان کوچک سازی و چابک سازی خود را ندارند و روز به روز بزرگ و بزرگ تر می شوند و یا دست کم اگر هم بزرگتر نشوند حتما ثابت می مانند. تعداد مدیران کشور بیش از کل کارمندان کشوری مانند ژاپن است. و اینکه وجود رانت در جایگاه های مدیریتی باعث شده است تا مدیران تلاش کنند تا به هر طریقی و با هر قیمتی سِمت شان را حفظ کنند. در حال حاضر آنچه که در نظام مدیریتی ما در جریان است گردش مدیران در حلقه مدیریتی است نه گردش نخبگان. مدیران نه می روند و نه تغییر می کنند بلکه از پستی به پستی دیگر انتقال می یابند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: به منظور مبارزه با رانت های مدیریتی رفتن به سمت شفاف سازی و مبارزه با سوداگری اداری و ایجاد دولت الکترونیک و تکیه بر نیروهای جوان نخبه امری ضروری است. باید علاوه بر قانون منع به کارگیری بازنشستگان، قانون عدم تعدد پست نیز به خوبی اجرا شود. 

وی گفت: امروزه باید شعار هر پست برای یک نفر عملیاتی گردد. متأسفانه شاهد هستیم که افرادی با عناوین مختلف در بیش از ده ها پست مدیریتی تکیه زده و از مکانیسم گردش نخبگان با ابزارهای مختلف جلوگیری می کنند. با بازنشسته شدن این افراد ممکن است زمینه برای اشتغال بسیاری از جوانان کشور به عنوان مدیران با استعداد فراهم شود. بدین صورت علاوه بر مشغول به کار شدن جوانان گره از مشکلات مدیریتی کشور نیز باز می شود.