درس روس‌ها برای ما

سرویس سیاسی خرداد- رضا رئیسی سیاست خارجی اگر تا چند دهه پیش برآمده از نگرش های ایدئولوژیک یا تجربه های تاریخی و پندارهای قومی و قبیله ای و مذهبی شاکله می گرفت و قطب بندی ها عطف به مواردی غیر از منافع ملی سامان می یافت در دوران تازه از سوی اغلب کشورهای جهان  متمرکز بر منافع ملی پی گرفته می شود و هیچ چیزی مقدم بر این مهم نیست.

به گزارش خرداد، شاید کشور ما از معدود دولی در جهان معاصر باشد که هنوز هم نگرش های فرامتنی و گزاره های پیرامونی و حواشی مربوط به آن تاثیری بسزا در رویکردهای عرصه سیاست خارجی آن دارد و البته که شماری از شهروندان ما نیز عطف به همین نگرش ها به روابط با دیگر کشورهای دنیا می نگرند.

به عنوان مثال ما انتظار داریم که بوسنی و هرزه گوین بواسطه کمک های پرشمار انسان دوستانه ما در اوایل دهه نود میلادی هوادار و حامی ما در مجامع بین المللی باشد یا مثلا لهستانی ها که در جنگ جهانی دوم به کشور ما پناه آورده و مهمان نوازی هم شدند اکنون در اتحادیه اروپا مدافع منافع ما باشند یا اگر ما از عراقی ها در برابر داعش دفاع کرده و براستی که تمامیت ارضی آن را از هجوم دیوانگان داعشی حراست کردیم، اکنون عراقی ها نمک شناسی کرده و هوای ما را داشته باشند.

یا دیده ایم و دیده اید که شماری طلبکارانه می گویند که چین و روسیه که با ما همپیمان هستند چرا برای ایران در مقابل آمریکا و متحدان نمی ایستند و به زعم ایشان آنان به ما خیانت می کنند.

نکته دقیقا در همین نگرش های فرا متنی و مثلا مرام و معرفتی و انتظارات برآمده از آن به عرصه روابط بین الملل است که ما نیازمند اصلاح ساختاری آن در میان اذهان شهروندان و نیز رویکردهای مسئولان هستیم.

کشورهای دیگر به هنگام ورود به منازعات و مراودات و داد و ستدهای بین المللی منافع خود را لحاظ کرده و از این زاویه به دخالت و حضور در عرصه های مختلف می پردازند و عطف به همین رویکرد، انتظار خاص و فوق العاده ای هم از دول ثانوی ندارند اما ما در بسیاری از موارد با رویکردهای بشردوستانه یا نگرش های ایدئولوژیک هزینه های هنگفت مادی و معنوی را مبذول داشته و طبیعی است که انتظار برخوردهای همسان را داریم و به هنگامی که چنین رویکردی را نمی بینیم زبان به گلایه و انتقاد می گشاییم.

کشورهای دیگر معمولا اهل حساب و کتاب و دو دو تا چهار تا هستند و بیگدار به آب نمی زنند، وقتی منافع شان ایجاب کند با دشمن دیرین سازش می کنند و پنجه بر روی دوست های قدیمی می کشند و ما اگر می خواهیم دیگران را در راستای سیاست خارجی و منافع ملی خود همسو سازیم باید مزایا و امتیازاتی را در روابط خود بگنجانیم که طرف های دیگر را مجاب به ارتباط استراتژیک با ما کند والا انتظار رویکردهای معرفتی و گزاره های معنوی در رویکرد سیاست خارجی یک شوخی محض بیش نیست.

روابط ما با روسیه طی یک دهه گذشته دچار تغییر و تحولات راهبردی شده و بی گمان همانگونه که ظریف در سفر چند روز پیش خود به مسکو بدان اشاره کرد، روابط ایران و روسیه استراتژیک و با عمق فراوان طی چند سال اخیر بوده و ما و روسیه حداقل در بسیاری از حوزه های منطقه ای و فرا منطقه ای همسو و با منافع مشترک هستیم

اما همین روسیه هم وقتی منافع آن ایجاب کند نه فقط ما که دوستان بسیار دیرین تر خود را هم به فراموشی می سپارد. نمونه آنکه امروز در خبری آمده بود که رکورد تولید نفت روسیه در سال 2019 شکسته شد و این کشور به بالاترین میزان تولید نفت خود در تاریخ دست یافت آنهم به رغم ماجرای آلودگی چند وقت پیش نفتی که تولید روسیه را کاهش داد و نیز تعهدی که در همکاری با کشورهای اوپک در قالب اوپک پلاس داده تا میزان تولید خود را برای بالا نگه داشتن قیمت نفت کاهش دهد.

بر اساس آمار تولید نفت و میعانات گازی روسیه در سال ۲۰۱۹ به رکورد ۱۱.۲۵ میلیون بشکه در روز صعود کرد و رکورد قبلی ۱۱.۱۶ میلیون بشکه در روز سال ۲۰۱۸ را شکست.

نکته ای که نشان می دهد روس ها بی توجه به حذف ایران از بازار فروش نفت همسو با عربستان و شمار دیگری از کشورهای اوپک با افزایش تولید جای خالی ایران را پر کرده و البته دلارهای نفتی را به سمت خود سرازیر کرد.

روس ها با ما اتحاد استراتژیک دارند در سوریه در کنار ما آرایش نظامی گرفته اند، در مقابل زیاده خواهی غرب در پرونده هسته ای موضع می گیرند و همکاری های اقتصادی مشترک با ما دارند اما همه اینها را در قالب منافع ملی خود می جویند و همین است که از فرصت غیبت ایران برای تسلط بر بازار نفتی و جایگزینی کشورمان هم استفاده می کنند.

نکته ای که برای ما هم درس های فراوانی دارد و به ما گوشزد می کند که اسیر در اتفاقات گذشته و رویکردهای صرفا انسانی و معرفتی و ایدئولوژیک گونه نباشیم و اگر گزاره های انسانی و عقیدتی هم برایمان مهم است آن را در قالب منافع ملی خود تعریف کنیم و به دیگر کشورها از چارچوب این منافع نگاه کرده و از آنان انتظار داشته باشیم.