شلیک ماشه با خشاب خالی!

سرویس سیاسی خرداد: بالاخره تروئیکای اروپایی نسبت به کاهش تعهدات برجامی ایران واکنش نشان داده و مکانیسم ماشه را فعال کرد. خبری مهم روی کاغذ و در عرصه دیپلماسی که می تواند به مثابه شلیک نهایی  بر پیکره توافق هسته ای ایران و قدرت های جهانی باشد و فرجام نهایی برجام را تلخ و مایوس کننده رقم بزند.

به گزارش خرداد، حال سئوال اینجاست که آیا این اقدام به قصد اضمحلال برجام در دستور کار قرار گرفته است؟ آیا اروپا کار خاصی با این دستورالعمل تازه انجام داده و تغییری در نحوه مواجهه آن با برجام صورت می پذیرد؟ تاثیر و تبعات میدانی و واقعی این اقدام بر معادلات و معاملات و روندهای ارتباطی ایران با اقتصاد جهان چیست؟

اول ببینیم که مکانیسم ماشه چیست؟ به زبان ساده و مختصر و مفید مکانیسم ماشه فرآیندی است برای بازگشت سریع تحریم ها که به عنوان تضمینی برای جلوگیری از تخلف هر یک از طرفین از مفاد برجام در توافق هسته ای گنجانده شد تا اگر به عنوان مثال ایران از مفاد برجام تخلف کرد برای بازگشت تحریم ها نیازی به صدور قطعنامه های تازه و فرآیند زمان بر صدور قطعنامه نباشد.

مکانیسمی که عملا ایران را در تنگنا قرار داده و به عنوان شمشیر داموکلس از سوی طرف های غربی به هنگام انعقاد توافق هسته ای در متن گنجانده شد تا ایران با احساس خطر از بازگشت تحریم ها به شکل یکجانبه از توافق هسته ای خروج پیدا نکند.

فرایند اجرایی شدن مکانیسم ماشه چیست؟

اگر یکی از طرف‌های برجام به این جمع‌بندی برسد که طرف دیگر به تعهدات ذکر شده در این توافق پایبند نیست، می‌تواند به کمیسیون مشترک شکایت کند (که امروز تروئیکای اروپایی این اقدام را انجام داد)

اگر طی ۳۵ روز، موضوع شکایت آنگونه که شاکی می‌خواهد حل و بررسی نشود، شاکی می‌تواند موضوع حل نشده را به عنوان دلیلی برای توقف اجرای تعهدات برجام در نظر بگیرد.

شاکی سپس موضوع را به اطلاع شورای امنیت می رساند، پس از آن، شورای امنیت نیز ۳۰ روز فرصت دارد تا درباره استمرار تعلیق تحریم‌ها یا بازگرداندن آن‌ها قطعنامه صادر کند.

اگر در این مدت، شورای امنیت نتواند در این خصوص قطعنامه صادر کند، تمام تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که قبل از برجام برقرار شده بودند، به طور اتوماتیک بازمی‌گردند. و نکته مهم آنست که بازگشت تحریم ها قابل وتو نیست و عدم بازگشت آن است که امکان وتو دارد.

با این اوصاف عملا و روی کاغذ تروئیکای اروپایی فتیله انهدام برجام و بازگشت همه تحریم های بین المللی را روشن کرده است هر چند که در همین یکی دو ساعت وزیر خارجه آلمان و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تاکید دوچندان کرده اند که برجام بسیار برای آنان مهم است و این اقدام را در مسیر از بین بردن برجام در دستور کار قرار نداده اند و اتفاقا هدفشان احیای برجام و توافق هسته ای است.

اما موضع ما به عنوان ایران و یکی از طرف های اصلی توافق چه می تواند باشد و با این اقدام چه تبعات متوجه ایران می شود؟

در کوتاه مدت باید گفت که هیچ اتفاقی برای ایران و کنش های فعلی اقتصادی آن با جامعه جهانی رخ نمی دهد و حتی در بلند مدت هم با توجه به شرایط فعلی تحریم های یکجانبه در میدان عمل و در مراودات اقتصادی که اکنون با تحریم های قلدرمابانه و یکرفه آمریکا تقریبا به نقطه صفر رسیده نیز هیچ اتفاقی رخ نمی دهد. در واقع روی کاغذ اتفاق بزرگی رخ داده اما در عمل چیزی از فشار و تحدید شرایط باقی نمانده که بخواهد تغییری حاصل شود.

تنها تبعات این اقدام می تواند پایان پذیری برجام و عوایدی چون پایان تحریم تسلیحاتی و یا پاک شدن بستر و مسیری باشد که می توانست در صورت تغییر رفتار آمریکا، شرایط را به حالت توافقات به عمل آمده قبلی بازگرداند و دیگر وجود خارجی نداشته و برای برون رفت از شرایط حاد فعلی روزنه مورد توافق موضوعیت خارجی نداشته باشد.

مکانیسم ماشه یک تهدید جدی برای ایران می توانست باشد آنجایی که توافقی در کار بود و تعهداتی جامه عمل پوشیده بود نه اکنونی که با تحریم های بی سابقه دولت آمریکا عملا حتی دوستان ایران نیز نمی توانند یا نمی خواهند از زیر فشار آمریکا شانه خالی کرده و به وظایف بدیهی خود عمل کنند.

شاید اینگونه نیز استدلال شود که بازگشت تحریم ها و قطعنامه های شورای امنیت می تواند به حاد شدن شرایط و افزایش تنش منجر شود که در آنجا هم روی کاغذ اولا ایران می تواند روی چین و روسیه برای وتو قطعنامه های تازه حساب باز کند و از طرف دیگر تنش میان ایران و آمریکا تا آن اندازه بالا هست که با چنین اتفاقاتی بر حجم و ابعاد آن افزوده نشود.

اتفاقا شاید ایران بتواند با این فرآیند در کمیسیون مشترک حل اختلاف به طرف های اروپایی این نکته را گوشزد کند که در مسیر خطرناک و بی بازگشتی گام بر می دارند و ایران دیگر چیزی برای از دست دادن ندارد که بخواهد بابت آن مذاکره کرده و به حضور در برجام دل ببندد!