آیا همکاری‌های فزاینده روسیه و ترکیه رو به زوال است؟

خرداد: روسیه و ترکیه که قرن‌هاست با وجود برخی اختلافات، همکاری‌های نصف و نیمه‌ای با هم داشته‌اند و در سال‌های اخیر، تحت رهبری ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان رهبران دو کشور به هم نزدیکتر شده بودند، در روزهای اخیر با بروز درگیری‌ها و اختلاف‌ها در سوریه و لیبی، مناسبات میان دو طرف آشفته شده است.

به گزارش خرداد به نقل از ایرنا ،به اعتقاد محققان بین‌المللی، با وجود منافع ملی آشکار مسکو و آنکارا در سوریه و لیبی و از طرفی تضاد این منافع، دو طرف گرچه در مسایل خاورمیانه همچون لیبی و سوریه در ظاهر با هم همکاری دارند اما هر کدام بر طبل منافع خود می‌کوبند که در تضاف با اهداف یکدیگر است.

مسکو و آنکارا چه همکاری‌هایی با هم دارند؟

در سپتامبر(شهریور) سال میلادی گذشته، ترکیه هشدارهای ناتو را نپذیرفت و توافق برای خرید سامانه های موشکی پیشرفته پدافند هوایی S-۴۰۰ را از روسیه نهایی کرد، اقدامی که اردوغان آن را یک موضوع امنیت ملی ترکیه نامید.

 علاوه بر این، ترکیه نیز مانند بسیاری از کشورهای اروپایی به دلیل نیازهای انرژی خود به روسیه بسیار متکی است.

به گفته مقام‌های آنکارا، امنیت ملی ترکیه متکی به تنوع بخشیدن به منابع انرژی مورد نیاز خود است، بر همین اساس ترکیه در سال‌های اخیر وابستگی‌اش به انرژی و فناوری روسیه را افزایش داده است. اکنون بیش از ۵۰ درصد از کل منابع گاز ترکیه از روسیه تامین می‌شود.

همچنین شرکت انرژی هسته‌ای روسیه ( (روس اتم) قرار است نیروگاه هسته‌ای ۲۰ میلیارد دلاری را در جنوب ترکیه احداث کند که برخی تخمین می زنند تا سال ۲۰۲۳ عملیاتی شود.

علاوه بر آن، روسیه و ترکیه به همراه جمهوری اسلامی ایران به دنبال همکاری های گسترده در مورد سوریه هستند، جایی که با وجود درگیری منافع، این دو کشور با شرایط خود در حال مذاکره برای پایان دادن به درگیری های سوریه هستند؛ موضوعی که روزهای اخیر با تحولات جدید مواجه شده و آنکارا و مسکو را رو در روی هم قرار داده است.

تحولات اخیر بین روسیه و ترکیه در موضوع‌های سوریه و لیبی این پرسش را  ایجاد کرده است که با وجود این روابط و منافع اقتصادی، افزایش همکاری تاکتیکی و البته مبهم آنها تا چه حد و تا زمانی می‌تواند، ادامه یابد.

سوریه و لیبی برجستگی تضاد منافع روسیه و ترکیه 

سوریه و مبارزات ضد تروریستی یکی  از زمینه‌های همکاری مشترک بین روسیه و ترکیه است. در سوریه، ترکیه و روسیه برای دستیابی به منافع امنیتی خود به همکاری یکدیگر نیاز دارند. از نظر ژئوپلیتیکی، ترکیه از روابط خود با روسیه به عنوان اهرمی در مقابل شرکای اروپایی و ناتو استفاده می کند، در حالی که پوتین ترکیه را پلی می داند که می تواند به ناتو نزدیک شود.

حضور روسیه در جنگ داخلی سوریه در سپتامبر ۲۰۱۵ برای حمایت از دولت این کشور و مبارزه با گروه‌های تروریستی اساساً با اولویت ترکیه در مخالفت با دولت اسد و تمایل برای کناره گیری او از قدرت مواجه شد.

در اجلاس استانبول، در ۸ ژانویه امسال، در رویدادی که به طور رسمی برای گرامیداشت آغاز بهره برداری از خط لوله گاز طبیعی ترک استریم برگزار شد ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه و همتایش رجب طیب اردوغان، در آنکارا نشستی برای توافق آتش‌بس در لیبی و استان ادلب شمال سوریه برگزار کردند.

پوتین سال‌ها در تلاش بود تا ترکیه را از ایالات متحده، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و غرب به طور عام دور کند. بنابراین، رهبر روسیه در استانبول، با آتش‌بس موافقت کرد هر چند خلیفه حفتر، فرمانده ارتش ملی لیبی و بشار اسد رئیس جمهوری سوریه با این توافق به این دلیل که روند نابودی آخرین سنگرهای گروه‌های تروریستی را متوقف می‌کرد، رضایتی نداشتند.

اما این روزها به نظر می رسد هر دو کشور در این مناطق، در یک دوره برخورد قرار گرفته‌اند؛ در ادلب آتش بس از میان رفته است و نیروهای ترکیه با ادعای نابودی گروه‌های تروریستی در شمال سوریه و همچنین ایجاد یک منطقه امن، ارتش خود را به قسمت هایی از شمال سوریه را روانه کرد و از طرفی ارتش سوریه نیز برای آزادی ادلب از دست تروریست‌ها عملیات گسترده ای انجام که به محل تلاقی نیروهای دو کشور تبدیل شده است.

به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران، روسیه به سوریه به عنوان مهمترین هم پیمان خود در خاورمیانه نگاه می کند و نقش بین المللی مسکو با حمایت از دولت دمشق تقویت شده و پیروزی های دولت سوریه در ادلب و حلب، موجب تقویت جایگاه نظامی روسیه نیز شده و طبیعی است که روسیه حاضر نیست بزرگترین دستاورد سیاست خارجی خود در خاورمیانه را از دست بدهد.

در روزهای اخیر تلاش های سوریه برای آزادسازی آخرین پایگاه تروریست های مورد حمایت ترکیه خشم آنکارا را در پی داشته و درگیری های نظامی میان ترکیه و سوریه در استان ادلب را به بالاترین سطح خود رسانده است.

با ادامه درگیری ها در استان ادلب در شمال غرب سوریه و آزادسازی این استان توسط ارتش سوریه و نیروهای مقاومت اسلامی و همچنین کشته شدن تعدادی از نیروی ارتش ترکیه، اردوغان به خبرنگاران گفت، «صبر ما تمام خواهد شد  این یک تهدید نیست، اما ما انتظار داریم که روسیه به رژیم سوریه هشدار لازم را بدهد.»

با وجود تلاش‌های روسیه و ترکیه برای کاهش تنش میان دو کشور درباره بحران سوریه که با حمله نظامی نیروهای ارتش سوریه  به ادلب و حمایت روس‌ها از این حمله آغاز شد، آنکارا و مسکو به تبادل اتهامات علیه یکدیگر ادامه می‌دهند.

کارشناسان معتقدند، افزایش تنش ها میان سوریه و ترکیه در پی عملیات آزادسازی استان ادلب از سوی ارتش سوریه و افزایش اختلاف‌ها میان آنکارا و مسکو در این خصوص از یک سو و اعلام حمایت رسمی ترکیه از دولت وفاق ملی در طرابلس (به عنوان رقیب دولت شرق لیبی) از سوی دیگر سبب نزدیک شدن مواضع سوریه و دولت شرق لیبی، حول مقابله با ترکیه شده است.

 ترکیه و دولت وفاق ملی لیبی در تقابل با روسیه

ترکیه به عنوان حامی اصلی دولت وفاق ملی لیبی (مستقر در طرابلس) بارها ژنرال «خلیفه حفتر» فرمانده نیروهای ارتش ملی به عنوان حامی دولت مستقر در شرق این کشور را به بحرانی کردن اوضاع لیبی متهم کرده است. در همین حال ترکیه و دولت وفاق ملی لیبی ششم آذرماه امسال و در جریان سفر «فایز السراج» رئیس دولت وفاق ملی به آنکارا و دیدار با رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه، دو قرارداد مهم امضا کردند موضوعی که خلاف منافع روسیه است.

طبق توافق نظامی، ترکیه می تواند در صورت درخواست طرابلس به ارتش و پلیس لیبی کمک نظامی کند؛ این اقدام جدید ترکیه در شرق مدیترانه باعث ایجاد تنش میان این کشور با یونان، مصر و سایر کشورها شده است.

لیبی از سال ۲۰۱۱ میلادی در پی خیزش مردمی و حمله نظامی نیروهای ناتو که با هدف برکناری «معمر قذافی» دیکتاتور پیشین این کشور روی داد، با بحران سیاسی گسترده‌ای رو به روست و به دو دولت موازی در شرق با محوریت نیروهای ارتش ملی و فرماندهی ژنرال خلیفه حفتر و دولت مستقر در غرب لیبی با محوریت دولت وفاق ملی به ریاست فایز السراج تقسیم شده است.

روسیه، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اردن و مصر از نیروهای وابسته به ژنرال خلیفه حفتر و دولت شرق لیبی حمایت می‌کنند و در مقابل ترکیه، قطر، آمریکا و کشورهای غربی حامی دولت وفاق ملی لیبی هستند.

رجب طیب اردوغان پنجشنبه به روسیه می‌رود

به گفته یک کارشناس امور خاورمیانه، ترکیه در سوریه خود را با ارتش قوی روسیه مواجه می بیند که قدرت درگیری با آن را ندارد و از نظر اهمیت نیز کشورهایی مانند آمریکا که «دونالد ترامپ» رابطه خوبی با روسیه دارد، حاضر به حمایت از ترکیه و جنگ با روسیه به خاطر بحران استان «ادلب» نخواهد شد.

روزنامه فرامنطقه ای رای الیوم نیز تحلیل کرد که رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه با ورود به معرکه ادلب در سخت ترین تتگنا قرار گرفته که در یک طرف با سردی غربی ها و از سوی دیگر با فشارهای متحد خود یعنی روسیه روبروست.

از این رو تنش بین روسیه و ترکیه به اندازه ای رسیده که اردوغان تصمیم گرفته است این هفته به مسکو برود تا در مورد رفع اختلافات در ارتباط سوریه و لیبی گفت و گو کند.

رئیس جمهوری ترکیه با تاکید بر اینکه این کشور در ادلب در شمال غرب سوریه مشکل خاصی با ایران یا روسیه ندارد، گفته امیدوارم او (پوتین) اقدامات لازم مثل آتش بس را انجام دهد و همچنین یک راه حل در این زمینه پیدا کنیم.

آثار روابط خوب ترکیه با ایران و نقش موثر برای کاهش تنش‌ها

یک  تحلیلگر امور خاورمیانه در این مورد می گوید: به نظر می رسد با توجه به نقش جمهوری اسلامی و روابط خوب با سه کشور ترکیه، روسیه و سوریه، تهران بهترین گزینه برای کاهش تنش در ادلب و دستیابی به راه حل سیاسی به منظور مدیریت بحران است.

طباطبایی در گفت و گو با ایرنا افزود: راهکار حل بحران سوریه چنانکه جمهوری اسلامی ایران بارها تاکید کرده، فقط سیاسی و دیپلماتیک است، جمهوری اسلامی از ابتدای بحران سوریه خواستار راه حل سیاسی بود، اما برخی کشورها که در تاریخ زندگی می کردند با ایجاد گروه های مسلح و تروریستی،  سوریه و کشور خود را دچار مشکل کردند.

او تاکید کرد، مشکل بزرگ ترکیه در سوریه از نظر حقوقی و سیاسی است ضمن اینکه مردم سوریه و حتی کشورهای عربی به شدت با اشغالگری مخالفند و این می تواند چالش بزرگی برای ترکیه در افکار عمومی سوریه و جهان عرب باشد.