آینده سیاسی متفاوت بدون درآمدهای سرشار نفتی

سرویس سیاسی خرداد - محمدرضا مشتری: خاورمیانه مهد تمدن و هارتلند انرژی جهان با صحاری سوزان، بیابان های داغ، جاذبه های توریستی، ابنیه های باستانی، عجایب شگفت انگیز تاریخی، رنگین کمان مردمانی از نژاد ها و اقوام مختلف در طول یک قرن گذشته بیش و پیش از هر چیزی با یک شاخصه شناخته شده و همین تک عنصر همه معادلات سیاسی و اجتماعی آن را تحت الشعاع خود گرفته و جهنمی تلخ و دردناک را برای مردمان آن به ارمغان آورده است، بله از طلای سیاه حرف می زنیم که قرار بود قاتق نان باشد اما بلای جان و جهان مردمان این خطه شد.

به گزارش خرداد، در طول همه چند دهه گذشته ی تاریخ خاورمیانه نفت مهم ترین عنصر تعیین کننده احوالات و مراودات و تعاملات لایه های مختلف و متکثر در سپهرهای متنوع و متعدد از سیاسی تا اقتصادی و بین المللیی خاورمیانه بوده است.

چه آنموقع که ایادی استکبار از آنسوی دنیا برای چپاول منابع نفتی به خاورمیانه رسوخ یافته و چون اختاپوس پنجه های قدرت خود را بر وجوه مختلف زندگی مردمان عقب افتاده از تکنولوژی های روز و تمدن ادعایی و زرق و برق مسحور کننده آن، گستراندند.

چه آنموقع که سیاستمداران و حاکمان و اصحاب قدرت در کشورهای مختلف خاورمیانه با اتکا به درآمدهای نفتی و رانت پیامدی خود را بری از پاسخگویی به مردمان عادی و رعایت قواعد مردم سالاری دیدند.

و چه آنموقع که اقتصادهای متکی به نقفت و رخوت و تنبلی پسینی آن هر گونه نوآوری تلاش و تولید و بهینه نگری را سخت کرده و حرکت در مسیر آن را بلا موضوع کرده و رقابت معقول و اصیل اقتصادی را هم مختل می کرد.

حال اما دوران تازه ای فرا رسیده است، یک ویروس کوچک و نقلی بی سر و صدا و خیلی مرموزانه سایه خود را بر سر جهان گستراند و مناسبات جهانی و در پیامد خود مراودات اقتصادی را متحول کرد.

نفت؛ کالای استراتژیک و موتور محرک چرخ دنده های اقتصاد دیگر آن ظرفیت راهبردی خود را از دست داده، چرا که دیگر آن چرخ دنده ها به چرخش چندانی نیاز ندارند، موتور ماشین ها بنزین نمی خواهند و ارتباطات اجتماعی انرژی خواری ندارند!

این شد که قیمت نفت سقوط آزاد کرد و دنیا در بهت و حیرت ماند، البته می گویند کرونا می رود و این وضعیتی گذرا خواهد بود اما چند نکته را نباید در این میان به فراموشی سپرد

در بازه زمانی نزدیک چشم انداز مثبتی برای خروج از بحران کرونا وجود ندارد و حتی وقفه یکساله می تواند کار بسیاری از شرکت های بزرگ حوزه انرژی را یکسره سازد. 

کرونا آسیب پذیری جهان در برابر ویروس ها و اسلح های بیولوژیک را نشان داد و معلوم نیست بعد از کرونا چیزی غیر از آن دوباره سر و رخ نشان ندهد

به طور یقین چند سال طول می کشد تا عموم مردم با خیال راحت به شرایط پیشا کرونایی باز گشته و مراودات خود را به سبک و سیاق سابق پی بگیرند.

در بسیاری از کشورها همین حالا سخن از آنست که با استفاده از ظرفیت های بروز یافته در دوران کرونا از فرصت بهره جسته و مناسبات کاری و آموزشی و مراودات اقتصادی را متفاوت از قبل و با رعایت پروتکل های خاص پی بگیرند.

من حیث المجموع همه این نکات چشم اندازی تیره و تار در برابر حوزه انرژی جهان و فعالان آن قرار می دهد و البته که شاید برای مردمان خاورمیانه بعد از یک سده و اندی یکه تازی نفت بر همه سطوح زندگی آنان، طلیعه دار دوران تازه ای باشد.

دورانی که حکومت ها متکی به درآمدهای سرشار نفتی، دیگر نمی توانند بر مدار غیر پاسخگویی حرکت کنند و در باد موافق آن کشتی برانند، دیگر نمی شود شایسته سالاری را به کناری نهاد و رابطه را بر ضابطه ارجح دانست چرا که درآمد نفت هر بی لیاقتی و بی عرضگی را پوشش می داد و نیازی به تولید، بهره وری و اتکا به رویکردهای هوشمندانه و فعالانه اقتصادی را بلا موضوع می کرد.

اگر هیچ چیز حتی خروش های بهار عربی نتوانست اتمسفر سیاسی خاورمیانه را با همه بزرگی دچار تغییر و تحول کند این فقدان درآمدهای نفتی شاید بتواند بزرگترین کابوس حاکمان مرتجع منطقه ای باشد و طرحی نو در خاورمیانه اندازد.