جایگاه سنجار عراق در طرح های جدید ترکیه
بمباران هوایی ترکیه در ۲۵ و ۲۶ مردادماه گذشته در شهر سنجار (۱۱۰ کیلومتری موصل مرکز استان نینوا) در شمال عراق از دیدگاه ناظران، تحولی خطرناک در روابط آنکارا و بغداد و تحولات اخیر منطقه به شمار می رود.
گرچه در خصوص اهداف مورد اصابت در سنجار اختلاف نظر وجود دارد، اما اصل حمله هوایی ترکیه در عمق خاک عراق در این برهه خاص که افغانستان مرکز تحولات منطقه است، از دیدگاه ناظران عراقی حائز اهمیت است.
ترکیه ادعا می کند که عناصر حزب «پ.ک.ک» موسوم به «نیروهای حمایت از سنجار» را در هر دو حمله هدف قرار داده اما رسانه های عراقی می گویند که نیروهای ایزدی وابسته به الحشد الشعبی هدف قرار گرفته اند.
از طرفی «روداو» رسانه کردزبان نزدیک به حزب دمکرات کردستان عراق (مسعود بارزانی) مدعی شده است: حملات هوایی ترکیه در سه شنبه گذشته، یک مرکز بهداشتی را در حومه سنجار هدف قرار داد که در آن برخی مجروحان حملات روز قبل (دوشنبه) تحت درمان قرار داشتند.
این گزارش افزوده است که در جریان این حمله نیز تعدادی کشته و زخمی شدند.
رسانه های عراقی نیز پیشتر گفته بودند که ارتش ترکیه با پهپاد، دوشنبه گذشته (۲۵ مرداد ۱۴۰۰) خودرو فرمانده تیپ ۸۰ الحشد الشعبی را در شهر سنجار هدف قرار داده و باعث کشته شدن «سعید حسن سعید» فرمانده این تیپ و همراه او و زخمی شدن سه تن دیگر شد.
از سعید حسن سعید به عنوان ایزدی ساکن سنجار یاد شده که گفته می شود در قالب تیپ ایزدی ها با الحشد الشعبی فعالیت می کرد اما تاکنون سازمان الحشد الشعبی در این خصوص اظهار نظر رسمی نکرده است.
جدا از بحث کشته شدگان این حادثه که وابسته به نیروهای الحشد یا جزو نیروهای حفاظت از سنجار هستند، به اعتقاد صاحب نظران عراقی، ترکیه با اقدام نظامی خود، درصدد ترسیم راهبرد جدیدی در منطقه به ویژه نسبت به تمامیت ارضی عراق است.
از این رو، حمله جدید ترکیه بازتاب گسترده ای در عراق داشته و برخی از شخصیت ها خواهان شکستن سکوت دولت عراق در برابر این تجاوزهای آنکارا شده اند.
با گذشت چند روز از حمله هوایی ترکیه که تلفات انسانی در داخل سنجار به دنبال داشته و با وجود اینکه این حمله همزمان با حضور نخست وزیر عراق در استان نینوا اتفاق افتاده تاکنون بغداد ترجیح داده است در برابر آن سکوت اختیار کند.
«عبدالخالق العزاوی» عضو کمیسیون امنیت و دفاع پارلمان عراق روز چهارشنبه گفته است که بغداد درصدد ارائه شکایتنامه به سازمان ملل در قبال تجاوز مکرر ترکیه است.
«ابوآلاء الولائی» دبیرکل گروه مقاومت «کتائب سید الشهداء» (زیر مجموعه الحشد الشعبی) نیز در توئیتی، اصل حمله هوایی ترکیه را به مکانی که نخست وزیر عراق در آن حضور داشته، نشانه کم انگاری عراق توسط آنکارا دانسته است.
وی از سکوت روسای جمهوری، نخست وزیری و پارلمان عراق در قبال این تجاوزهای مداوم نظامی ترکیه انتقاد کرده است.
پیرامون حمله ترکیه نیز دیدگاه های مختلف مطرح شده که برخی همزمانی این حمله با سفر نخست وزیر عراق به استان نینوا و ساعاتی قبل از بازدید «مصطفی الکاظمی» از شهر سنجار را پیامی مستقیم برای دولت عراق دانسته اند به این معنا که استان نینوا نیز بخشی از امنیت ملی ترکیه تلقی شده است.
عده ای نیز با انتساب اهداف مورد اصابت به سازمان الحشد الشعبی مدعی شده اند که آنکارا برای اخراج نیروهای الحشد الشعبی از منطقه راهبردی سنجار تلاش می کند.
این درحالی است که یک عده همچنان معتقدند که آنکارا به حضور الحشد الشعبی در سنجار راضی تر از این است که دولت عراق بخواهد براساس توافقنامه سنجار بین دولت مرکزی و حزب دمکرات کردستان عراق (در اواخر ۲۰۲۰)، این منطقه را تحویل پیشمرگ های وابسته به حزب بارزانی دهد.
برخی نیز این حملات جدید را در قالب سیاست های زیاده خواهی آنکارا در شمال عراق و سوریه گنجانده و می گویند که ترکیه خود را برای پر کردن خلاء آمریکا در منطقه آماده می کند.
خبرنگار ایرنا در خصوص این حمله و سیاست های ترکیه در شمال عراق با «محمود الهاشمی» رییس مرکز پژوهش های راهبردی «الاتحاد» و «هاشم الکندی» کارشناس برجسته سیاسی عراق گفت وگو کرده است.
ترکیه هفت هزار نیرو و ۳۶ پایگاه در شمال عراق دارد
رییس مرکز پژوهش های راهبردی «الاتحاد» درباره سیاست های اخیر ترکیه در منطقه از جمله حملات هوایی اخیر به سنجار معتقد است که ترکیه می کوشد جای خالی آمریکا را در منطقه پر کند.
«محمود الهاشمی» افزود: آنکارا فهمیده که آمریکا درصدد عقب نشینی نظامی از منطقه خاورمیانه است و برای همین می کوشد با توسعه نفوذ نظامی خود در منطقه، این جای خالی را پرکند.
به گفته وی، حضور ترکیه در قفقاز جنوبی با مرکزیت آذربایجان و آسیای میانه و یا افغانستان به بهانه حفاظت از فرودگاه کابل، یا توسعه نفوذ در قبرس و افزایش حضور در اقیانوس ها و دریاهای آزاد و همچنین در اراضی سوریه، عراق و لیبی در همین راستا است.
الهاشمی تصریح کرد که ترکیه یگان های زیادی از نیروهای نظامی خود را در شمال عراق مستقر کرده که برآوردها تعداد آنها را هفت هزار نفر و تعداد پایگاه هایش را ۳۶ پایگاه عنوان کرده و برخی از پایگاه ها دارای باند فرود هواپیما و بالگرد است.
این کارشناس سیاسی عراقی ابراز تاسف کرد که آنکارا همه این دخالت های نظامی را در شمال کشور با هماهنگی حزب دمکرات کردستان عراق به رهبری «مسعود بارزانی»، برخی احزاب کرد و تحت ادعای پیگرد و سرکوب عناصر حزب کارگران کرد ترکیه کرده و دولت عراق هم تاکنون در برابر این دخالت ها سکوت اختیار کرده است.
الهاشمی تاکید کرد که اقدامات نظامی آنکارا اخیرا حتی مردم اقلیم کردستان عراق را به دلیل بمباران ها، تعقیب و گریزها و بازداشت برخی از شهروندان شمال عراق به بهانه همکاری با «پ.ک.ک» به اعتراض و نارضایتی واداشته است.
وی درباره اسباب سکوت دولت عراق گفت: بغداد می خواست از طریق توافق سنجار که اواخر ۲۰۲۰ با حزب دمکرات کردستان عراق امضا کرد، این مسائل را با آنکارا حل و فصل کند.
به گفته وی، سنجار خاستگاه تاریخی اقلیت «ایزدی» و منطقه ای راهبردی است که شمال عراق را به مرزهای سوریه متصل می کند و تحویل دادن آن به حزب بارزانی به بهانه اینکه جزو مناطق مورد اختلاف است، به شدت مورد اعتراض و انتقاد برخی سران سیاسی در بغداد قرار گرفت زیرا یکی از بندهای توافق، اخراج نیروهای الحشد الشعبی از منطقه است.
الهاشمی از جمله شخصیت هایی است که معتقد است ترکیه نیروهای الحشد الشعبی را یک خطر بالقوه علیه حضور نظامی خود در شمال عراق می داند.
لازم به یاد آوری است که صاحب نظران دیگر، این تفسیر را باور ندارند و همانطور که اشاره شد، دقیقا خلاف این نظر، معتقدند که آنکارا از وجود الحشد الشعبی در سنجار رضایتمندتر از تحویل آن به نیروهای مسلح وابسته به حزب بارزانی است.
به گفته الهاشمی، حملات اخیر به پایگاه های نظامی آمریکا در شمال عراق و همچنین حمله اخیر به پایگاه نیروهای ترکیه در «بعشیقه» از توابع استان نینوا (در ۲۱ مردادماه ۱۴۰۰) باعث نگرانی آنکارا از وجود الحشد الشعبی شده هرچند گزارش های موکد حاکی است که حزب «پ.ک.ک» راکت ها را به پایگاه زلیکان شلیک کرد و باعث قتل یک سرباز ترک شد.
این صاحب نظر عراقی، اقدام نظامی ترکیه در سنجار همزمان با حضور مصطفی الکاظمی در استان نینوا را نه تنها پیام تهدید برای دولت عراق ندانسته بلکه معتقد است همزمانی حمله با حضور مصطفی الکاظمی در منطقه، نشانه وجود هماهنگی بین بغداد و آنکارا در حمله اخیر است.
وی ادامه داد که سنجار هنوز شهری ویرانه است و بازسازی در آن آغاز نشده و دولت عراق، بازسازی را منوط به اجرای توافقنامه سنجار کرده است.
رییس مرکز پژوهش های راهبردی الاتحاد یکی از اهداف توافق سنجار را قطع کردن کریدور ایران-عراق (از طریق سنجار) به سوریه عنوان کرده و افزوده است: برای همین است که تصور می شود حمله هوایی اخیر با هماهنگی دولت عراق صورت گرفته است.
الهاشمی از آن دسته صاحب نظرانی است که معتقد است هدف این حمله ترکیه، تحت فشار گذاشتن الحشد الشعبی برای خروج از منطقه راهبردی سنجار است.
به گفته وی، دولت عراق قبل از اجرای توافق سنجار، باید پرونده های مهمتر را حل و فصل بکند که مهمترین آنها اخراج نیروهای نظامی ترکیه از شمال و همچنین بیرون کردن عناصر حزب «پ.ک.ک» است زیرا اجرای اینگونه توافقنامه ها، در این شرایط به مصلحت عراق نخواهد بود.
حملات هوایی اخیر ترکیه تحول خطرناکی است
«هاشم الکندی» کارشناس برجسته سیاسی عراق نیز حملات اخیر ترکیه در منطقه سنجار را تحولی خطرناک دانست و گفت که این حمله از طریق پایگاه نظامی ترکیه در داخل خاک عراق و بواسطه پهپاد اتفاق افتاد.
وی افزود که این حملات، به معنی توسعه حضور نظامی ترکیه در شمال عراق است و نشان می دهد که آنکارا در صدد تحت کنترل در آوردن اراضی وسیع تری خارج از حوزه اقلیم کردستان عراق است.
به گفته وی، هدف جدید ترکیه توسعه نفوذ در سنجار و ماورای سنجار یعنی موصل و کرکوک است.
الکندی ادامه داد: ترکیه بارها درباره این طرح های توسعه طلبانه خود سخن گفته که آخرین مورد آن اظهارات وزیر کشور اردوغان بود که گفت: «به زودی با پای پیاده به موصل و دمشق سفر خواهیم کرد.»
وی اعزام تروریست ها به عراق و سوریه در طول سنوات گذشته از طریق خاک ترکیه و دنبال کردن طرح هایی مانند «سپر فرات» (سوریه) و «سپر دجله» (عراق) را نیز در راستای طمع ورزی های سرزمینی ترکیه دانسته است.
این کارشناس عراقی افزود که ترکیه تنها به حضور نظامی و پایگاه های خود در استان «دهوک» بسنده نکرده بلکه آن را به خارج از مرزهای اقلیم کردستان عراق گسترش داده است.
به گفته او، آنکارا در آستانه انتخابات زودهنگام پارلمانی عراق، از ضعف مواضع بغداد، نیمه فعال بودن پارلمان عراق در این برهه و سکوت کردها و احزاب و رهبران سیاسی عرب سنی عراق، برای توسعه نفوذ خود بهره برده است.
الهاشمی افزود که تحولات شتابزده افغانستان نیز عامل دیگری برای تشویق ترکیه به این رویکرد بوده است.
این کارشناس، سیاست های توسعه طلبانه ترکیه را به دور از خواست آمریکا ندانسته و تاکید کرد که سیاست های توسعه طلبانه ترکیه بخشی از طرح آمریکا است تا آنکارا برخی کشورهای منطقه را مشغول کند و واشنگتن، سیاست هایش را پیش ببرد.
وی با اشاره به پایان اعتبار معاهده یکصد ساله «لوزان» در اواخر سال آینده میلادی (۲۰۲۲) گفت که ترکیه در عین حال یک چشم هم به پایان اعتبار این معاهده بین المللی دارد تا برخی از مناطق را به تصور خود به مرزهای دوره امپراطوری عثمانی سابق، بازگرداند.
الهاشمی بر ضرورت برخورد جدی با این تجاوزهای ترکیه تاکید کرد و افزود که با توجه به نقض حاکمیت ملی و قتل شهروندان عراق در حملات اخیر، دولت و وزارت امور خارجه عراق باید موضع گیری قوی نشان بدهند.
به گفته وی، ترکیه امروز دو سلاح آب و اشغالگری را به طور همزمان با عراق به کار گرفته است و نباید در برابر آن بیش از این سکوت کرد.
به باور این صاحب نظر، عراق، برگه های بزرگی برای تاثیرگذاری بر ترکیه دارد که مهمترین آن تبادلات تجاری است.
