سیاست محافظه‌کاری سعودی؛ بازگشایی مهم سفارت در سکوت محض!

ایران و عربستان سعودی در اسفندماه ۱۴۰۱ و هفت سال پس از قطع روابط دیپلماتیک، با وساطت چین به توافقی برای احیای روابط دست یافتند. روابطی که با اعدام روحانی شیعه یعنی شیخ نمر از سوی عربستان رو به وخامت رفت و تنش ها با حمله علیه سفارت سعودی در تهران به اوج خود رسید. حدودا از اوایل سال ۱۴۰۰ دو کشور مذاکراتی را با هدف کاهش تنش ها با میانجیگری عراق و عمان آغاز کردند اما در نهایت این گره به دست چین باز شد.

در اوایل ژوئن، یعنی خردادماه ۱۴۰۲ نیز ایران سفارت خود را در ریاض پایتخت عربستان سعودی و همچنین سرکنسولگری و دفتر نمایندگی خود در سازمان همکاری اسلامی در جده را بازگشایی کرد که این اتفاق تحت پوشش خبری قرار گرفت.

در همین حال علیرضا عنایتی که به‌ تازگی به عنوان سفیر تهران در ریاض انتخاب شده، اخیرا در گفتگویی اعلام کرد: سفارت عربستان «در زمانی که خودشان مناسب ببینند» بازگشایی خواهد شد. اظهارنظر سفیر جدید ایران در حالی مطرح می شود که طبق توافق احیای روابط تهران و ریاض، دو کشور می‌بایست طی دو ماه سفارت‌خانه‌های خود را بازگشایی می‌کردند.

بنابر اخبار منتشر شده در رسانه های داخلی، عربستان سعودی از روز یکشنبه ۱۵ مرداد ماه به طور رسمی فعالیت خود را در محل اصلی سفارت در تهران آغاز کرده است. با این حال هنوز عربستان سعودی واکنش رسمی به این موضوع نداشته و در رسانه های این کشور نیز مانند «سعودی گازت» خبر بازگشایی سفارت به نقل از رسانه های ایرانی منتشر شده است.

مشخص نیست شروع موقت فعالیت‌های دیپلماتیک در هتل اسپیناس پالاس است که قبلا گفته شد عربستان موقتا کارهای سفارت خود را تا زمان اتمام ترمیم ساختمان سفارت به آن جا منتقل خواهد کرد یا اینکه کار تعمیر و مرمت سفارت و کنسولگری سعودی ها به پایان رسیده و در آن مستقر شده اند؟!

سعودی ها در مواضع خود از بازگشایی سفارت در تهران استقبال ویژه ای کرده اند. تقریبا ۱۰ روز بعد از بازگشایی سفارت ایران در عربستان، براساس هماهنگی‌های انجام شده بین مقامات تهران و ریاض در روز شنبه ۲۷ خردادماه فیصل بن فرحان وزیر امور خارجه عربستان برای سفری یک روز راهی تهران شد و در محل وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران مورد استقبال حسین امیرعبداللهیان همتای ایرانی خود قرار گرفت تا اولین وزیر خارجه عربستان باشد که بعد از ۱۷ سال برای دیداری دو جانبه به ایران سفر می‌کند.

فرحان طی یک نشست خبری با امیرعبداللهیان اعلام کرد که اقدامات دیپلماتیک دو کشور در حال گسترش است و از تلاش های ایران در این زمینه قدردانی کرد. وزیر امور خارجه عربستان که حامل پیام ملک سلمان برای ابراهیم رئیسی بود با ابراز امیدواری از این‌که «افق همکاری‌های دو کشور در زمینه‌های مختلف گسترش پیدا کند»، ادامه داد: امیدواریم بازگشت روابط دو کشور ایران و عربستان به حالت طبیعی خود به نحو مثبت در منطقه، جهان اسلام و عرصه بین‌الملل منتقل شود.

حتی در آن برهه اخباری از یک پروژه مهم منتشر شد مبنی بر اینکه عربستان اتصال خط ریلی با ایران از طریق کویت و بصره عراق را بررسی می کند. درست در زمانی که محمدبن سلمان برای دیدار با امانوئل مکرون به فرانسه سفر کرده بود.

به هر روی انتظار می رفت که با سفر فرحان سفارت عربستان در ایران نیز افتتاح شود اما زمان آن چند بار به تعویق افتاد. حتی اعلام شد که سفارت ریاض در تهران و همچنین کنسولگری این کشور در مشهد بعد از عید قربان فعالیت‌های خود را به‌طور رسمی آغاز خواهند کرد. ۴ روز پس از سفر فرحان به ایران یعنی ۳۱ خردادماه شورای وزیران سعودی نیز در نشستی به ریاست پادشاه این کشور به بررسی توافق ایران و عربستان پرداختند. وزیران سعودی بر پیشرفت های حاصل شده در این توافق از جمله آغاز فعالیت اماکن دیپلماتیک در دو کشور و تداوم همکاری های دوجانبه در بسیاری از مسائل منطقه ای و بین المللی تاکید کردند.

رویکرد محافظه کارانه سعودی ها در قبال ایران را می توان در دو حالت ارزیابی کرد: اول اینکه به نظر می رسد مسائل فنی دلیل تاخیر در بازگشایی سفارت باشد یعنی حجم خسارت وارد شده به ساختمان و بالطبع تلاش برای تعمیر و مرمت آن، تا شرایط به نحو ایده آل برای استقرار فراهم شود. ضمن اینکه نمی توان به یکباره انتظار داشت که روابط دو کشور پس از ۷ سال تنش به یکباره به حالت عادی بازگردد و انتظار از آن به سطح مطلوبی برسد چراکه باید به روابط دو کشور زمان داد. شاید عربستان سعودی هم در روزها و هفته های آینده خبر بازگشایی سفارت خود در تهران را به طور رسمی اعلام کند اما تا آن زمان برداشت های سیاسی نیز نسبت به این مساله وجود دارد. اما این مساله حالت دوم ماجراست به ویژه آنکه میدان گازی آرش نیز در هفته های اخیر به موضوعی مناقشه برانگیز نه تنها بین ایران و عربستان بلکه با کویت نیز تبدیل شده و دو کشور سهمی از این میدان برای ایران قائل نیستند. از همین رو به نظر می رسد که تحولات آتی منطقه نقش مهمی را در روابط تهران و ریاض ایفا خواهند کرد. به ویژه آنکه زمزمه هایی از تلاش ها برای عادی سازی روابط بین تل آویو و ریاض نیز به گوش می رسد و چنین مسائلی نشان می دهد که ایران و عربستان لزوما در یک مسیر مشترک و واحد گام بر نمی دارند.