سرویس سیاسی خرداد: در نخستین روز ژوئن ۲۰۲۵، اوکراین با اجرای عملیات ویژه‌ای تحت عنوان «تار عنکبوت» (Operation Spider Web)، یکی از جسورانه‌ترین و پیچیده‌ترین حملات پهپادی تاریخ جنگ‌های مدرن را علیه پایگاه‌های هوایی روسیه به نمایش گذاشت. این عملیات که بیش از ۱۸ ماه برنامه‌ریزی دقیق پشت آن بود، با هدف قرار دادن چهار پایگاه هوایی در عمق خاک روسیه، ضربه‌ای بی‌سابقه به نیروی هوایی روسیه وارد کرد؛ پایگاه‌هایی که عموماً به عنوان مناطق امن و دور از دسترس شناخته می‌شدند.

به گزارش خرداد؛ پهپادهای اوکراینی، با تکیه بر عملیات نفوذ بی‌سابقه و هماهنگی کامل، توانستند بیش از ۴۰ هواپیمای نظامی روسیه شامل بمب‌افکن‌های راهبردی Tu-95، Tu-22M3 و هواپیماهای شناسایی A-50 را در پایگاه‌های بلایا در استان ایرکوتسک، دیاقیلفو در ریازان، ایوانوو و اولنیا در مورمانسک، هدف قرار دهند. نکته‌ای که بیش از هر چیز در این عملیات برجسته است، نفوذ پهپادها تا عمق هزاران کیلومتر در خاک روسیه است؛ از پایگاه آلنیا در مورمانسک که حدود ۱۸۰۰ کیلومتر از مرزهای اوکراین فاصله دارد، تا پایگاه بلایا در ایرکوتسک که نزدیک به ۴۳۰۰ کیلومتر دورتر است.

لحظه پرواز کوادکوپترها برای حمله

این فاصله‌ها به روشنی نشان می‌دهد که دیگر خطوط مرزی و موقعیت جغرافیایی برای اوکراینی‌ها به عنوان موانع بازدارنده عمل نمی‌کنند. پهپادهای کوچک اما هوشمند و مرگبار آنها ثابت کرده‌اند که می‌توانند هر نقطه‌ای از خاک روسیه را تهدید کنند؛ تهدیدی که از نظر روانی ضربه‌ای سخت‌تر از هر خسارت مادی به فرماندهی نظامی روسیه وارد آورده است.

ویدیوهای منتشر شده از این حملات تصویر ناخوشایندی از پایگاه‌های استراتژیک روسیه به نمایش می‌گذارند. پایگاه‌هایی که روس‌ها با افتخار از آنها یاد می‌کنند، اما در عمل بیشتر به پارکینگ روباز بمب‌افکن‌ها شبیه‌اند؛ بدون شلترهای حفاظتی، بدون سامانه‌های جنگ الکترونیک و حتی بدون حلقه‌های حفاظتی قابل اطمینان. بمب‌افکن‌های راهبردی، بی‌حرکت و بی‌پناه روی باندها صف کشیده‌اند، گویی جنگ در جریان نیست.

از سوی دیگر، منابع نزدیک به نیروی هوایی روسیه، مانند «فایتربامبر»، گزارش داده‌اند که تنها در دو ساعت اخیر، چهار پایگاه هوایی راهبردی روسیه هدف حملات گسترده قرار گرفته‌اند. در این میان، انفجاری نیز حوالی بندر سوِرمورسک در مورمانسک به وقوع پیوسته که محل استقرار پایگاه نیروی دریایی ناوگان شمالی و پایگاهی هوایی مجهز به هواپیماهای گشت دریایی و ضد زیردریایی است. هنوز علت دقیق این انفجار مشخص نیست، اما همین که یکی از پایگاه‌های هوایی راهبردی امروز هدف حمله بوده، اهمیت این منطقه را دوچندان می‌کند.

همزمان با این حملات، فرو ریختن دو پل راه‌آهن در مناطق بریانسک و کورسک روسیه، منجر به خروج دو قطار از ریل و کشته شدن حداقل ۷ نفر و زخمی شدن ده‌ها تن شده است. مقامات روسی این حوادث را «اقدامات تروریستی» توصیف کرده‌اند، هرچند اوکراین تاکنون مسئولیت این انفجارها را نپذیرفته است.

 دارایی عظیم موجود در پایگاه‌های هوایی استراتژیک پیش از حمله

بر اساس ادعای منابع اوکراینی، نخستین تصویر ماهواره‌ای منتشرشده از پایگاه هوایی بِلایا در منطقه ایرکوتسک به تاریخ ۳۱ می ۲۰۲۵ بازمی‌گردد؛ یعنی درست یک روز پیش از حمله بزرگ پهپادی. بنا بر این تصویر، موجودی این پایگاه شامل ۳۹ فروند بمب‌افکن Tu-22M3، هفت فروند بمب‌افکن پیشرفته Tu-160، شش فروند Tu-95MS، شش هواپیمای ترابری سبک An-26، دو فروند An-12، دو هواپیمای سوخت‌رسان Il-78M و ۳۰ فروند جنگنده رهگیر MiG-31 بوده است. تصویر ماهواره‌ای دوم که به تاریخ ۲۶ می نسبت داده شده، پایگاه استراتژیک آلنیا در منطقه مورمانسک را نشان می‌دهد که در آن زمان نیز دارای ۴۰ فروند Tu-22M3، ۱۱ بمب‌افکن Tu-95MS و پنج فروند هواپیمای ترابری An-12 بوده است.

موجودی پایگاه‌ها پیش از حمله

خسارات تاییدشده تا این لحظه

مونتاژ در قلب روسیه؛ پهپادهایی از چلیابینسک پرواز کردند

همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، کوادکوپترهایی که در حمله پهپادی اخیر اوکراین علیه پایگاه‌های هوایی روسیه به کار رفتند، در داخل خاک روسیه مونتاژ و به‌صورت پنهانی در کامیون‌ها جاسازی شده بودند. منابع روسی، با تحلیل تصاویری که توسط منابع اوکراینی از محل مونتاژ منتشر شده، موفق به شناسایی موقعیت این مرکز شده‌اند. به گفته آن‌ها، این محل یک انبار صنعتی در نزدیکی شهر چلیابینسک بوده؛ شهری در جنوب غربی روسیه که به نظر می‌رسد به یکی از گره‌های داخلی عملیات‌های ویژه اوکراینی تبدیل شده باشد.

تقاطع پهپاد و دیپلماسی در سایه مذاکرات آتش‌بس؛ آمریکا خبر داشت؟

مقاماتی از اوکراین به رسانه آمریکایی گفته‌اند که این عملیات توسط سرویس امنیتی این کشور طراحی و طی بیش از یک سال برنامه‌ریزی شده بود. طبق گفته منابع مطلع، نیروهای اطلاعاتی اوکراین پهپادهای تهاجمی را از داخل کامیون‌هایی که به طور مخفیانه در نزدیکی پایگاه‌های هوایی روسیه مستقر شده بودند – از جمله در مناطق دوردست سیبری – به پرواز درآوردند. بنا بر ادعای طرف اوکراینی، حدود ۴۰ فروند هواپیمای نظامی روسیه از جمله بمب‌افکن‌های راهبردی در این عملیات هدف قرار گرفتند؛ هواپیماهایی که به گفته آن‌ها، برای حمله به شهرهای اوکراین به کار می‌رفتند.

نکته قابل‌تأمل، تقارن این عملیات با تحرکات دیپلماتیکی است که در سطح بالا میان دو کشور در جریان است. هم‌زمان با این حمله، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، اعلام کرد هیأتی به ریاست وزیر دفاع این کشور، رستم عمروف، روز دوشنبه برای گفت‌وگوهای آتش‌بس با روسیه عازم استانبول خواهد شد. او در شبکه اجتماعی «ایکس» نوشت که با فرماندهان ارتش و نهادهای اطلاعاتی جلسه‌ای برگزار کرده و درباره «وضعیت دفاعی و عملیات‌های فعال» کشورش گزارش‌هایی دریافت کرده است.

زلنسکی همچنین تأکید کرده که در مذاکرات پیش‌رو، سه موضوع کلیدی مطرح خواهد شد: آتش‌بس کامل و بدون پیش‌شرط، آزادی اسرا و بازگرداندن کودکان ربوده‌شده. او صراحتاً اعلام کرده که حل این مسائل تنها در سطح رهبران دو کشور ممکن است.

در حالی‌که گزارش اولیه آکسیوس مدعی بود دولت آمریکا از پیش در جریان این حمله قرار گرفته، این بخش از خبر ساعاتی بعد اصلاح شد و گفته شد واشنگتن از این عملیات مطلع نبوده است. منابع شبکه سی‌بی‌اس نیز با استناد به مقام‌های دولت آمریکا تأیید کرده‌اند که کاخ سفید اطلاعی از این حمله نداشته است.

در هفته‌های اخیر، اوکراین حملات پهپادی در خاک روسیه را تشدید کرده، امری که با مذاکرات در جریان برای پایان دادن به جنگ در تضاد کامل قرار دارد. از سوی دیگر، روسیه نیز با انجام حملاتی تلافی‌جویانه علیه زیرساخت‌های نظامی و صنایع دفاعی اوکراین واکنش نشان داده است. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، در این باره اوکراین را متهم کرده که با این قبیل اقدامات تلاش دارد فرآیند دیپلماتیک موجود را از مسیر خود خارج کند.

این وقایع حساس در حالی رخ می‌دهد که مذاکرات صلح میان اوکراین و روسیه در استانبول جریان دارد؛ مذاکراتی که در آن کی‌یف بر بازگرداندن اسیران جنگی و کودکان ربوده‌شده تأکید دارد، اما مسکو خواستار توقف ارسال تسلیحات غربی به اوکراین و پایان بسیج نیروهای اوکراینی شده است. 

عملیات «تار عنکبوت» نمادی از توان فزاینده اوکراین در بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و اجرای حملات دقیق است که می‌تواند تعادل قدرت در جنگ جاری را به طور قابل توجهی دگرگون کند. اکنون دیگر سوال اصلی فقط این نیست که اوکراینی‌ها چگونه توانسته‌اند به این عمق نفوذ کنند، بلکه این است که در مرحله بعدی کدام نقاط استراتژیک روسیه را هدف خواهند گرفت و چه بخش‌هایی از این کشور هنوز امن باقی مانده‌اند.