آشنایی بیشتر با انواع تست اتوکلاو و نحوه کار با آن

در فرآیند استریلیزاسیون ابزارهای پزشکی، اتوکلاو تنها زمانی می‌تواند عملکرد مؤثری داشته باشد که تمام پارامترهای آن به‌درستی تنظیم و کنترل شده باشد. یکی از راه‌های اطمینان از صحت این عملکرد، استفاده از انواع تست اتوکلاو است. انواع تست اتوکلاو به ما کمک می‌کنند بررسی کنیم که آیا بخار به‌درستی به تمام قسمت‌های محفظه نفوذ کرده، فشار و دمای مناسب برقرار شده و فرآیند استریلیزاسیون طبق استاندارد انجام شده یا نه.

اهمیت این موضوع به‌حدی است که در بسیاری از آیین‌نامه‌های کنترل عفونت و اعتباربخشی مراکز درمانی، انجام منظم انواع تست اتوکلاو به‌عنوان یک الزام قانونی در نظر گرفته شده است. در واقع، صحت عملکرد اتوکلاو مستقیماً با ایمنی بیماران، پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی و کیفیت خدمات درمانی در ارتباط است. به همین دلیل، شناخت دقیق انواع تست اتوکلاو، کاربرد هرکدام و زمان صحیح استفاده از آن‌ها، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای تمامی مراکز سلامت محسوب می‌شود.

در این مقاله، با کمک منابع معتبر و محصولات ارائه‌شده در دیجی مد مارکت، به بررسی دقیق‌تر انواع تست اتوکلاو می‌پردازیم. همچنین در دیجی مد مارکت خرید ژل الکترود و رول پلاسما را می‌توانید با خیالی راحت انجام دهید.

۱. تست‌های شیمیایی؛ ساده‌ترین راه ارزیابی عملکرد اتوکلاو

تست‌های شیمیایی رایج‌ترین و ساده‌ترین ابزار برای بررسی صحت عملکرد اتوکلاو هستند. این تست‌ها معمولاً به‌صورت نوار، برچسب یا کارت عرضه می‌شوند و به‌واسطه‌ی حساسیت به ترکیبی از سه پارامتر «دما، فشار و زمان»، تغییر رنگ می‌دهند. همین تغییر رنگ، به کاربر نشان می‌دهد که ابزار در شرایط مطلوب استریل‌سازی قرار گرفته یا خیر.

سازمان‌های بین‌المللی انواع تست اتوکلاو شیمیایی را در شش کلاس تقسیم‌بندی کرده‌اند. کلاس‌های ۱ و ۲ برای بررسی حضور در چرخه یا تخلیه هوای محفظه طراحی شده‌اند، اما از کلاس ۴ به بعد، دقت و قابلیت اطمینان این تست‌ها به‌مراتب افزایش می‌یابد.

به‌ویژه تست‌های کلاس ۵ و ۶ که به‌عنوان نشانگرهای چند پارامتری پیشرفته شناخته می‌شوند، در مراکز درمانی مدرن بسیار پرکاربرد هستند. این تست‌ها نه‌تنها دما، بلکه زمان تماس و فشار بخار را هم‌زمان پایش می‌کنند و طراحی آن‌ها به‌گونه‌ای است که رفتارشان بسیار شبیه به ابزارهای واقعی درون بسته‌های استریل باشد. به همین دلیل، اغلب به آن‌ها شبیه‌ساز چرخه استریل نیز گفته می‌شود.

مثلاً در یک کلینیک دندان‌پزشکی، اپراتور می‌تواند در داخل بسته‌ی رول ابزارها یک نوار تست کلاس ۵ قرار دهد. اگر رنگ نوار پس از چرخه به‌طور کامل و یکنواخت تغییر کرده باشد، نشان می‌دهد که بخار به درون بسته نفوذ کرده و فرآیند استریل‌سازی با موفقیت انجام شده است. اگر نه، باید چرخه تکرار شده و علت بررسی شود.

نکته قابل‌توجه آن است که تست‌های شیمیایی، به‌ویژه کلاس‌های پیشرفته‌تر، باید از برندهای معتبر و فروشگاه‌های تخصصی مانند دیجی مد مارکت تهیه شوند تا از دقت و صحت عملکرد آن‌ها اطمینان حاصل شود.

۲. تست‌های بیولوژیکی؛ دقیق‌ترین شاخص ایمنی استریل‌سازی

در انواع تست اتوکلاو، بر خلاف تست‌های شیمیایی که با تغییر رنگ کار می‌کنند، تست‌های بیولوژیکی بر اساس واکنش واقعی موجودات زنده به فرآیند استریلیزاسیون طراحی شده‌اند. این تست‌ها از اسپورهای بسیار مقاوم باکتریایی مانند Geobacillus stearothermophilus استفاده می‌کنند که تنها در شرایط کاملاً استاندارد استریلیزاسیون از بین می‌روند.

مکانیزم کار به این صورت است: ویال حاوی اسپور، در یکی از بسته‌های داخل اتوکلاو قرار می‌گیرد و پس از پایان سیکل، در دمای مشخص در انکوباتور قرار داده می‌شود. در صورتی که دستگاه به‌درستی عمل نکرده باشد، این اسپورها زنده می‌مانند و شروع به رشد می‌کنند. نتیجه‌ی آزمایش پس از ۲۴ تا ۴۸ ساعت به‌صورت تغییر رنگ یا کدورت در محیط کشت مشخص می‌شود.

استفاده از تست‌های بیولوژیکی معمولاً هفته‌ای یک‌بار یا پس از هر سرویس، جابه‌جایی یا اختلال در عملکرد دستگاه توصیه می‌شود. این تست‌ها از نظر دقت در بالاترین سطح ارزیابی قرار دارند و به همین دلیل در اتاق‌های عمل، مراکز جراحی و آزمایشگاه‌های حساس، به‌عنوان شاخص نهایی اعتبار عملکرد اتوکلاو شناخته می‌شوند.

۳. تست Bowie-Dick؛ مخصوص اتوکلاوهای پیش‌خلأ

تست Bowie-Dick یکی از شناخته‌شده‌ترین و ضروری‌ترین انواع تست اتوکلاو برای بررسی عملکرد سیستم خلأ در دستگاه‌های کلاس B محسوب می‌شود. این تست به‌طور خاص طراحی شده تا مشخص کند آیا هوای باقی‌مانده از محفظه به‌درستی تخلیه شده یا نه؛ چرا که وجود هوا مانع نفوذ مؤثر بخار شده و استریلیزاسیون کامل ابزار را مختل می‌کند.

نحوه عملکرد آن ساده ولی دقیق است: بسته‌ای استاندارد شامل لایه‌هایی از کاغذهای حساس به بخار، در پایین‌ترین قسمت محفظه قرار می‌گیرد. اگر بخار به‌طور یکنواخت به لایه‌ها برسد، تغییر رنگ کامل و یکدستی در برگه‌ها دیده می‌شود. اما اگر رنگ در نواحی خاصی تغییر نکند یا به‌صورت تکه‌تکه باشد، به‌معنای وجود هوای محبوس‌شده و اختلال در عملکرد سیستم خلأ است. این تست باید به‌صورت روزانه و پیش از اولین چرخه کاری دستگاه انجام شود؛ به‌ویژه در مراکز دندان‌پزشکی و جراحی که دقت استریل‌سازی اهمیت حیاتی دارد.

۴. تست نشتی خلأ؛ اطمینان از سلامت سیستم فشار

یکی از تست‌های تکمیلی و مهم در اتوکلاوهای پیش‌خلأ، تست نشتی خلأ (Vacuum Leak Test) است. این تست بررسی می‌کند که آیا سیستم خلأ دستگاه دچار نشتی است یا خیر؛ موضوعی که می‌تواند مستقیماً بر اثربخشی استریلیزاسیون تأثیر بگذارد.

در این فرآیند، دستگاه بدون بار به خلأ می‌رسد و سپس برای مدت مشخصی (معمولاً ۱۰ تا ۱۵ دقیقه) در همان وضعیت باقی می‌ماند. اگر افزایش غیرعادی فشار در این بازه ثبت شود، نشانه‌ای از نشت هوا به داخل سیستم است. این تست معمولاً به‌صورت هفتگی یا پس از جابه‌جایی یا تعمیر دستگاه انجام می‌شود و بخشی از نگهداری پیشگیرانه محسوب می‌شود.

۵. تست Helix؛ بررسی نفوذ بخار به ابزارهای توخالی

تست Helix یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای ارزیابی توانایی اتوکلاو در استریل‌سازی ابزارهای توخالی و لوله‌مانند است؛ ابزارهایی که نفوذ بخار به داخل آن‌ها به‌مراتب دشوارتر است.

در این تست، یک لوله مارپیچی (Helix) همراه با نوار نشانگر در انتهای آن قرار می‌گیرد. اگر بخار به‌درستی به انتهای لوله برسد، نشانگر تغییر رنگ خواهد داد. در غیر این صورت، احتمال ناکارآمدی در استریلیزاسیون ابزارهای مشابه وجود دارد.

این تست به‌ویژه برای مراکز دندان‌پزشکی، جراحی و زیبایی که با ابزارهای توخالی سروکار دارند، بسیار مهم و ضروری است.

چه زمانی باید از انواع تست اتوکلاو استفاده کنیم؟

شناخت انواع تست اتوکلاو به‌تنهایی کافی نیست؛ زمان‌بندی صحیح استفاده از آن‌ها نیز نقش کلیدی در تضمین کیفیت استریل‌سازی دارد. دستورالعمل‌های جهانی و آیین‌نامه‌های داخلی مراکز درمانی معمولاً الگوهای زیر را توصیه می‌کنند:

• تست شیمیایی کلاس ۱ یا ۵: در هر چرخه اتوکلاو، داخل هر بسته ابزار.
• تست Bowie-Dick: به‌صورت روزانه، قبل از شروع اولین سیکل کاری (برای دستگاه‌های کلاس B).
• تست بیولوژیکی: حداقل هفته‌ای یک‌بار، یا پس از هر تعمیر، جابه‌جایی یا تغییر در تنظیمات دستگاه.
• تست نشتی خلأ: معمولاً هفتگی یا پس از هرگونه سرویس فنی.
• تست Helix: هر زمان که ابزارهای توخالی در چرخه قرار دارند.

جمع‌بندی

در این مقاله با مهم‌ترین انواع تست اتوکلاو و نحوه عملکرد آن‌ها آشنا شدیم. انواع تست اتوکلاو ابزارهایی حیاتی برای اطمینان از عملکرد صحیح دستگاه و پیشگیری از بروز خطا در فرآیند استریلیزاسیون هستند. استفاده منظم از انواع تست اتوکلاو شیمیایی، بیولوژیکی، Bowie-Dick، Helix و تست نشتی خلأ، تضمین‌کننده‌ی سلامت تجهیزات و ایمنی بیماران است.

اگر به‌دنبال خرید انواع تست اتوکلاو هستید، فروشگاه دیجی مد مارکت مرجع معتبری است. همچنین، در این فروشگاه می‌توانید محصولاتی مانند رول پلاسما یا اقلام مکمل مانند خرید ژل الکترود را نیز تهیه کنید.