هفتم آبان نه زادروز کوروش بزرگ است و نه روز فتح بابل، بلکه ابتدا سپاهیان ایرانی، پایتخت بابل را بدون جنگ فتح کرده بودند و خود کوروش بزرگ حدود ۱۷ روز بعد وارد بابل شد. روز بزرگداشت کوروش بزرگ یادبودی از ورود کوروش بزرگ به بابل و فرستادن پیغام صلح و دوستی است. بر اساس یک کتیبه باستانی معتبر که «رویدادنامه نبونئید» نام گرفته، در روز سوم ماه اَرَخسمنو بابلی، کوروش بزرگ پس از ورود به شهر بابل، با استقبال مردم روبرو شد.
هفتم آبان یادبودی از ورود صلح جویانه کوروش بزرگ به بابل و استوانه کوروش بزرگ است. پس از فتح صلح جویانه بابل، تحولات زیادی در سطح جهان رخ داد و استوانه کوروش بزرگ نگاشته شد.
کوروش بزرگ بر خلاف فرمانروایان آن عصر که وقتی شهری را فتح می‌کردند کتیبه‌هایی درباره قتل عام مردم می‌نگاشتند، کتیبه‌ای درباره احترام به انسان‌ها نگاشت و با تسامح دینی خود، منطقه را در صلح قرار داد که کمابیش این صلح و امنیت در دوران هخامنشیان پایدار ماند.
همواره استادان و پژوهشگران تاریخ، بزرگداشت کوروش بزرگ را از روزهای ارزشمند می‌دانستند و تلاشگران حوزه فرهنگ این روز را گرامی می‌داشتند. ولی تلاش‌ها برای ثبت رسمی بزرگداشت کوروش بزرگ تا کنون ناکام مانده است و با وجود درخواست‌های مکرر، جمهوری اسلامی به این روز هیچ بهایی نداده است.
ورود کوروش به بابل در منابع باستانی
بر اساس یک کتیبه باستانی معتبر که «رویدادنامه نبونئید» نام گرفته، کوروش بزرگ پس از ورود به شهر بابل، با استقبال با شکوه مردم روبرو شد (رویدادنامه نبونئید، ستون ۳، بند ۱۸ و ۱۹).
دکتر عبدالمجید ارفعی در گزارشی از این کتیبه باستانی اینچنین نوشته است:
در ماه اَرَخسمنو (Arahsamnu=ماه هشتم)، روز سوم (=هفتم آبان ماه) کوروش به بابل اندر آمد. شاخه‌های سبز در برابر (=زیر پای او) گسترده شد (ارفعی، 1389: ص 14).
رویدادنامه نبونئید، هفتم آبان بر اساس این سند باستانی به دست آمده است
ارفعی صراحتا هفتم آبان را در گزارش خود آورده است ولی به هر حال با توجه به باستانی بودن این روز و نحوه‌های محاسبه گوناگون و وجود تقویم‌های گوناگون خورشیدی و میلادی، روزهای دیگری هم در تطبیق روز سوم اَرَخسمنو ذکر کرده‌اند که در ادامه به آنها می‌پردازیم (ن.ک: تطبیق روز سوم ماه اَرَخسمنو با گاهشماری کنونی).
در واقع این روز نه زادروز کوروش بزرگ است و نه روز فتح بابل، بلکه سپاهیان ایرانی در روز ۱۶ ماه تشریتو (حدود ۱۵ تا ۲۰ مهر) شهر را بدون جنگ فتح کرده بودند و خود کوروش در روز ۳ ماه اَرَخسمنو (حدود ۱ تا 7 آبان) وارد بابل شد.
گاهی به اشتباه هفتم آبان زادروز کوروش بزرگ خوانده می‌شود ولی درباره تاریخ تولد کوروش بزرگ، اطلاعاتی نداریم و اساسا درباره هیچ کدام از پادشاهان آن دوران چنین اطلاعاتی نداریم.
جایگاه کوروش بزرگ در منابع باستانی
آنچه درباره کوروش بزرگ، جالب می‌نماید همسخنی و اشتراک منابع تاریخی درباره نیک سیرتی وی می‌باشد. منابع تاریخی درباره کمتر پادشاهی چنین شرایطی دارند؛ آن هم منابعی که توسط اقوام و ملل گوناگون نگارش یافته اند.
این در حالی است که آثار باستانی به جا مانده از دوره باستان، چهره‌ای مثبت از کورش ترسیم می‌کنند. اما با ارزش‌ترین مواردی که چهره مثبتی از کورش بزرگ ترسیم می‌کنند، آثار باستانی می‌باشند که از جمله می‌توان به آثار بابلی اشاره کرد که از رفتار نیک کورش با مردمان سخن می‌رانند. اسناد و الواحی که از زندگی روزمره مردم آن روزگار باقی مانده است، کمابیش محتویات این آثار را تأیید می‌کنند.
بیایید بررسی کنیم که آثار باستانی و منابع تاریخی درباره کدامیک از شخصیت‌هایی که در کتاب مقدس ستایش شدند، شرایطی مانند کوروش بزرگ دارند؟! به طوری که هم یونانیان، هم یهودیان و هم بابلی‌ها او را ستایش کرده باشند و از زمان او نوشته‌هایی به دست آمده باشد که در آن رسیدگی به مردمان مورد توجه ویژه قرار گرفته است؟!
نقطه عطفی در تاریخ جهان
پس از ورود کوروش بزرگ به بابل و فرستادن پیغام صلح و دوستی به دیگر شهرها، مفهوم انسانیت و توجه به حقوق انسان در سطح جهانی بسیار بیش از پیش مورد توجه بشر قرار گرفت.
استوانه کوروش بزرگ نخستین سند به دست آمده در تاریخ بشر است که در آن از رفتار مهربانانه پادشاهی از قومی دیگر پس از پیروزی بر قومی مغلوب ذکر می‌شود. برخی از مفاهیم و واژه‌هایی که در استوانه کوروش بزرگ آمده، در اسناد پیشین دیده می‌شود ولی همه آنها درباره قوم خود آنها است؛ استوانه کوروش را می‌توان متنی انسان دوستانه فراتر از مرزهای قومی دانست.
این سند بیان کننده رواداری مذهبی هخامنشیان است به طوری که در این متن بر بازسازی و رسیدگی به پرستشگاه‌های اقوام گوناگون تاکید می‌شود.
پس تعجبی ندارد که دکتر میرجلال‌الدّین کزّازی، دکتر اصغر دادبه، دکتر ناصر تکمیل‌همایون و دکتر حکمت‌الله ملاصالحی دوران کوروش بزرگ را نقطه عطفی در تاریخ جهان خواندند.
به گفته دکتر شاهرخ رزمجو با توجه به آنچه در استوانه از زبان خود کورش بیان شده است، می‌توان دریافت که چرا کورش در متون کهن شخصیتی قابل احترام دارد. او رسم تازه‌ای در تاریخ بنیان نهاد که افتخار را نه در تاراج و ویرانی شهرها و کشتار مردم، بلکه در رسیدگی به آنان و آزادی دادن به مردم برای ادامه راه و روش زندگیشان به‌شمار می‌آورد (رزمجو، ١۳۸۹: ص 73).
پس از فتح بابل توسط کوروش بزرگ ارتباط میان شرق و غرب عالم به وجود آمد. دستاوردهای تمدنی میان‌رودان تاثیر فراوانی بر اقوام و ملل گوناگون گذاشت و همین باعث پیشرفت پژوهش‌های دانشورانه شد.
استوانه کوروش بزرگ، این استوانه به عنوان نخستین بیانیه حقوق بشر شناخته می‌شود.
ایده هفتم آبان را چه کسانی مطرح کردند؟
درباره اینکه ایده این روز به عنوان بزرگداشت کوروش بزرگ را چه کسانی مطرح کردند در روزنامه شرق اینچنین آمده است:
در سال ۱۳۸۴ که بحث آبگیری سد سیوند مطرح شد، شماری از ملی‌گرایان و باستان‌شناسان در ایران، از جمله دکتر پرویز ورجاوند با همراهی برخی افراد دیگر کمیته‌ای را به نام «کمیته نجات پاسارگاد» با هدف جلوگیری از آبگیری سد سیوند راه‌اندازی کردند… جمع پیش‌گفته برای جلب توجه دنیا به پاسارگاد و خطر آبگیری، در سال ۱۳۸۴ هفتم آبان را «روز کوروش بزرگ» نامیدند (نسب‌عبداللهی، ۱۳۹۶).
با توجه به طیف فکری این تلاشگران باید گفت کنشگران ایرانی که به مردم سالاری اعتقاد داشتند بیشترین نقش را در شناساندن این روز داشتند.
گفته‌هایی هم حاکی از آن است که انوشیروان کیهانی زاده در معرفی این روز نقش فعالی ایفا کرده است.
اعتراضات مردمی به سد سیوند
تطبیق روز سوم ماه اَرَخسمنو با گاهشماری کنونی
گاهی این پرسش مطرح می‌شود که بر چه اساس روز سوم ماه ارخسمنو مصادف با آبان ماه کنونی است؟! با توجه به آنکه ما درباره رویدادی مربوط به بیش از ۲۵۰۰ سال پیش صحبت می‌کنیم طبیعتا تطبیق آن هم کار ساده‌ای نیست.
وب سایت‌هایی وجود دارند که روزهای گاهشماری بابلی باستان را به گاهشماری میلادی تبدیل می‌کنند. ولی باید توجه داشت که گاهشماری میلادی در طول تاریخ تغییراتی داشته است. همانطور که گاهشماری خورشیدی تغییراتی داشته است.
انتقاداتی به تطبیق روز سوم ماه اَرَخسمنو بابلی با ۷ آبان خورشیدی صورت گرفته است که چنین تطبیقی بر اساس گاهشماری ژولیانی است و نه گاهشماری مرسوم کنونی میلادی (گریگوری)! با تبدیل ژولیانی به گریگوری، این روز برابر با ۲ آبان خورشیدی کنونی می‌شود.
ما به‌عنوان نمی‌توانیم درباره درستی این تطبیق‌ها نظر قطعی دهیم. تعیین دقیق آن نیازمند پژوهش‌های تخصصی در حوزه گاهشماری است.
با این حال روزهای پس از ورود کوروش بزرگ به بابل هم از نظر تاریخی اهمیت دارند چرا که در رویدادنامه نبونئید پس از شرح ورود کوروش به بابل اینچنین آمده است:
کوروش شادباش‌ها به همه شهرها در (سرزمین) بابل فرستاد… (ارفعی، ۱۳۸۹: ص ۱۵).
یعنی در روز ورود کوروش به شهر بابل، جشن در پایتخت برگزار شد ولی در روزهای بعد مردمان شهرهای بیشتری شادباش (پیغام صلح و دوستی) کوروش بزرگ را دریافت کردند.
اگر هم ورود کوروش دقیقا در روز هفتم آبان گاهشماری خورشیدی کنونی رخ نداده باشد، این روز یادآور روزهای خوب پس از آن است. یعنی می‌تواند یادبودی از رسیدن پیغام صلح و دوستی کوروش بزرگ به دیگر شهرها هم باشد.
هفت در فرهنگ ایرانی بسیار ارزشمند است و باید پذیرفت بهترین گزینه برای بزرگداشت کوروش بزرگ، هفتم آبان می‌باشد.
به طور کلی روزهای مهرماه تا روزهای آبان یادآور پیروزی و صلح برای ایرانیان در زمان کوروش بزرگ است.
نشر اکاذیب توسط کوروش‌ستیزان
کوروش‌ستیزان در سالهای پیشین جوسازی زیادی علیه این روز انجام می‌دادند. ولی با گذشت زمان و تلاش دوستداران کوروش بزرگ برای آگاهی‌رسانی، اینگونه تبلیغات بسیار کمتر شده است.
در آن زمان آنها برای شبهه افکنی چند پرسش را هم مطرح می‌کردند. از جمله آنکه چرا حکومت پهلوی جشن‌های 2500 ساله را در هفتم آبان برگزار نکرد؟! جالب آنکه عدم برگزاری هفتم آبان در دوران پهلوی را دلیلی بر جعلی بودن این روز می‌دانستند!
در هر حال در دوران پهلوی روز 20 مهر مورد توجه قرار گرفت که توضیح دادیم ۱۵ تا ۲۰ مهر یادبودی از فتح بدون جنگ شهر بابل توجه سپاهیان کوروش بزرگ است. اما در سال 1384 هنگام اعتراض به سد سیوند روز هفتم آبان مورد توجه قرار گرفت و در نزد مردم جای گرفت.
در دوران پهلوی روز ۲۰ مهر مورد توجه قرار گرفت. اما در سال 1384 هفتم آبان معرفی شد و با استقبال مردم روبرو شد
تحریف آشکار دیگر ربط دادن روز کوروش بزرگ در آبان ماه به یهودیان بود. زمانی کوروش‌ستیزان در تبلیغات خود می‌گفتند یهودیان و صهیونیسم روز هفتم آبان را ساختند!
البته می‌دانیم که پس از فتح بابل افرادی که از آنها به ناحق بیگاری کشیده می‌شد، آزاد شدند و بخشی از آنها هم یهودیان بودند. اما آیا فقط یهودیان آزاد شدند؟
در استوانه کوروش بزرگ اشاره مستقیمی به یهودیان نمی‌شود و در واقع رفتار کوروش بزرگ با یهودیان همان رفتاری بود که این پادشاه با سایر اقوام داشت.
آری در میان مردمان زیادی که آزاد شدند بخشی هم از قوم یهود بودند و اساسا در آن زمان چندان در نزد جهانیان شناخته شده نبودند که کوروش به آنها نگاه ویژه‌ای داشته باشد تا جایی که حتی نام آنها در استوانه کوروش بزرگ نیامده است.
مطرح شدن این روز هم ربطی به یهودیان نداشته است و اصلا روز هفتم آبان بر اساس منابع یهودی نیست!
تلاش‌ها برای ثبت رسمی بزرگداشت کوروش بزرگ
برای ثبت رسمی بزرگداشت کوروش بزرگ تلاش‌های زیادی صورت گرفته است ولی هیچگاه جمهوری اسلامی این روز را در تقویم رسمی ثبت نکرد. از جمله این تلاش‌ها می‌توان به تلاش‌های دانشگاهیان اشاره کرد. همواره استادان، دانشجویان و دانشگاهیان احترام ویژه‌ای برای این روز قائل بودند و چندین و چند همایش برای گرامیداشت این روز برگزار شده است. از جمله می‌توان به همایش‌های دانشجویی دانشگاه تهران اشاره کرد.
در هفتم آبان سال ۱۳۹۲ همایشی با عنوان یادبود استوانه کورش توسط انجمن علمی دانشجویان تاریخ دانشگاه تهران در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران برگزار شد که درخواست ثبت روز کوروش در تقویم ملی ایران مطرح شد.
استادان برجسته‌ای همچون دکتر شاهرخ رزمجو، دکتر روزبه زرین کوب و دکتر محمدتقی ایمان‌پور در این همایش سخنرانی کردند.
ماکتی از آرامگاه کوروش بزرگ که به صورت موقتی و به بهانه هفتم آبان در سال 1392 در دانشگاه تهران قرار گرفت (ایسنا، ۷ آبان ۱۳۹۲).
چنین درخواستی پیش از این در همایش دیگری با همین موضوع و در آبان ماه سال 1390 مطرح شد. در این همایش هم استادانی چون دکتر حکمت‌الله ملاصالحی، دکتر ژاله آموزگار، دکتر عبدالمجید ارفعی و دکتر میرجلال‌الدّین کزّازی سخنرانی کردند.
متاسفانه تا کنون هیچ کدام از درخواست‌ها برای ثبت رسمی این روز مورد توجه مسئولین قرار نگرفته است.
علاوه بر تاثیرات دوران کوروش بزرگ در سطح جهانی، نقش آن دوران در جهان ایرانی هم قابل توجه است و اساسا فتح بابل توسط کوروش بزرگ پس از دست داشتن شاه بابل در یورش به ایرانیان بود. در منابع اشتراک دارد که قدرت‌های بزرگ آن زمان یعنی لودیه، مصر و بابل با یکدیگر متحد شدند تا سرزمین‌های ایرانی را فتح کنند اما با دفاع کوروش بزرگ مواجه شدند.
به طور کلی، بزرگداشت کوروش بزرگ را می‌توان روزی دانست که با انسان دوستی پیوند دارد.
همانطور که استادان برجسته کشور یعنی دکتر میرجلال‌الدّین کزّازی، دکتر اصغر دادبه، دکتر ناصر تکمیل‌همایون و دکتر حکمت‌الله ملاصالحی در نامه‌ای به حسن روحانی (رئیس پیشین جمهوری اسلامی) بر این موضوع تاکید کردند. در این نامه اینچنین آمده است:
نزدیک به یک دهه است که هفتم آبان‌ماه از سوی دوستداران ایران در سراسر جهان به یاد روز صدور منشور حقوق بشر کورش بزرگ پس از آزادسازی بابل، که نقطه‌ی عطفی در تاریخ جهان به شمار می‌رود، به‌گونه‌ای خودجوش «روز کوروش» نامیده شده است (ن.ک: نامه چهار تن از اساتید برجسته دانشگاه به رئیس جمهور در باره روز کورش)
البته حسن روحانی، توجه چندانی به این نامه نکرد و در همان سال، از ورود به مجموعه تاریخی پاسارگاد جلوگیری شد.
منبع: خردگان
