دیپلماسی چندسطحی و موزون ظریف
روزنامه وقایع اتفاقیه از راهبرد ایران در برابر رویکردهای ترامپ در منطقه و جهان به ارایه گزارشی پرداخت و نوشت: اظهارات و تصمیمات صریح و نسنجیده دونالد ترامپ، رئیس جمهوری جدید آمریکا، در قبال ایران، توجهات را به‌صورت فزاینده به واکنش ها و سیاست های متقابل ایران در برابر رویکردهای دولت جدید کاخ سفید معطوف کرده است.
در ادامه این گزارش می خوانیم: در میان غالب تحلیلگران، این مسئله به شکلی جدی مطرح شده که تهران باید چه رویکردی را در برابر ترامپ اتخاذ کند و آیا راهبردهای اتخاذی وزارت امور خارجه کشور در دو هفته گذشته مناسب بوده است یا خیر؟
در تحلیل این مسئله اساسی با عنایت به چند سطح، کنش‌های سیاست خارجی کشور و شخص محمدجواد ظریف را می‌توان به صورت هوشمندانه و استراتژیک ارزیابی کرد. در واقع، مقامات کارگزار در سیاست خارجی ایران با بهره‌گیری ترکیبی از دیپلماسی نرم و سخت، با هوشمندی در برابر مواضع عجولانه و غیرمنطقی ترامپ اتخاذ رویکرد کرده‌اند.
** صبر و تأمل در واکنش به رفتارهای نسنجیده ترامپ
واقعیت آن است رویکردهای ضدایرانی ترامپ در روزهای ابتدایی حضور رسمی در مقام سکاندار کاخ سفید، بسیار مشهود بود اما این موضوع، واکنش عجولانه و غیرمنطقی‌ای از سوی تیم سیاست خارجی کشور را در پی نداشت. قراردادن ایران در میان لیست هفت کشوری که سفر اتباع آنها به آمریکا به مدت سه ماه تعلیق شد، مسئله‌ای جدی را در برابر مقامات وزارت امور خارجه و ظریف قرار داد.
در برابر این موضوع، وزارت امور خارجه به این نتیجه رسید که اقدام متقابل را انجام دهند و در اولین تصمیم، خبر ممانعت از حضور تیم ملی کشتی آمریکا در مسابقات جام‌جهانی این رشته منتشر شد اما بعد از صدور رأی یک قاضی فدرال در آمریکا بر مبنای تعویق فرمان رئیس‌جمهوری، در اقدامی سنجیده، شاهد تغییر موضع ایران بودیم. در همین ارتباط، ظریف در پیام توئیتری خود بر این نکته تأکید گذاشت: «در پی حکم دادگاه آمریکایی برای تعلیق ممنوعیت ورود مسلمانان و به درخواست فدراسیون کشتی ایران و فیلا (فدراسیون جهانی کشتی)، برای کشتی‌گیران آمریکایی ویزا صادر خواهد شد.»
همچنین، در تأیید این مدعا بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان اعلام کرد: «با توجه به توقف اجرای محدودیت‌های تبعیض‌آمیز علیه ورود شهروندان ایرانی به آمریکا، بر‌اساس حکم قاضی فدرال آمریکا و با عنایت به درخواست رئیس فدراسیون کشتی جمهوری‌اسلامی ایران و رئیس فدراسیون بین‌المللی کُشتی، با صدور روادید برای تیم کشتی آمریکا به‌منظور شرکت در مسابقات جام‌جهانی کشتی در کرمانشاه موافقت شد.» این تصمیم سیاست امورخارجه کشور و شخص ظریف را در شرایط فعلی، می‌توان بسیار هوشمندانه و معنادار تلقی کرد، به این شرح که برای افکار عمومی جهانی نمایان شد تهران به هیچ عنوان خواهان تنش در مناسبات با آمریکا نیست و در برابر هر نوع سیاست مبتنی‌بر حسن‌نیت، رفتاری سنجیده و مثبت را اتخاذ خواهد کرد.
** توجه به روسیه برای ایجاد توازن در برابر آمریکا
یکی دیگر از کنش‌هایی منطقی سیاست خارجی کشور را در تقابل با مواضع ضدایرانی ترامپ می‌توان سیاست هوشمندانه ایران در بهره‌گیری از روسیه برای ارسال پیام‌های خود به ترامپ دانست.
در واقع، ظریف به خوبی به این واقعیت پی برده است که با توجه به رغبت ترامپ و پوتین برای نزدیک‌شدن روسیه و آمریکا به یکدیگر، ایران باید با دیپلماسی چندسطحی، روسیه را به حفظ اتحاد با ایران اقناع کند. در همین راستا، تلاش‌های دیپلماتیک وزارت امور خارجه برای محقق‌کردن این امر آغاز شده است. مهم‌ترین نماد این موضوع را می‌توان سفر هیأت سیاسی روسی، به ریاست الکساندرلاورنتیف، نماینده ویژه رئیس‌جمهوری روسیه در امور سوریه اشاره کرد. سخنان این مقام سیاسی روس در دیدار با علی شمخانی، نماینده دبیر شورای‌عالی امنیت ملی، بسیار قابل تأمل است.
لاورنتیف ضمن تأکید بر حمایت از نقش سازنده جمهوری‌اسلامی ایران در روند سیاسی ایجاد صلح در سوریه، برگزاری موفق اجلاس آستانه را دستاوردی قابل‌توجه برای تداوم ابتکارات سیاسی سه‌جانبه میان ایران، روسیه و ترکیه عنوان می‌کند. در سویی دیگر، مهدی سنایی، سفیر ایران در روسیه، از علاقه‌مندی تهران به توسعه همکاری‌های نظامی با روسیه در چارچوپ موافقتنامه‌های سازمان ملل خبر می‌دهد. همچنین، در اظهاراتی دیگر سناتور روس، الکسی پوشکوف، وضع تحریم‌های آمریکا علیه ایران را عامل به‌وجود‌آمدن بحران جدیدی در خاورمیانه دانست.
مجموع این رویدادها نشانگر آن است که تهران با راهبردی صحیح، تاکنون روس‌ها را در کنار خود حفظ کرده است و به‌وضوح می‌توان در آینده از آنها به‌عنوان میانجی میان ایران و ترامپ نام برد.
** تلاش برای تنش‌زدایی با کشورهای عربی
یکی دیگر از ابعاد فعال و پویای دیپلماسی محمدجواد ظریف را می‌توان معطوف کردن توجهات به روابط با کشورهای عربی دانست. در یک ماه گذشته، متعاقب اظهارات ولید فارس، مشاور ترامپ در امور خاورمیانه، مبتنی‌بر تلاش برای ایجاد جبهه‌ای ضدایرانی در منطقه با حضور کشورهای عربی، شاهد رویکردی مناسب از سوی دستگاه سیاست خارجی کشور بوده‌ایم. از یک‌سو، ایران با بی‌اساس خواندن سیاست‌های ایران‌هراسانه مقامات سعودی، در تبلیغات رسانه‌ای، بی اساس‌بودن ادعاهای آنان را نمایان کرد.
به نوعی ایران نشان داد آمادگی هر نوع اقدام متقابلی را در برابر اعراب دارد اما در سوی دیگر، ظریف سیاست تنش‌زدایی و بهبود وجهه عمومی ایران را در میان کشورهای عربی در پیش گرفت. سفر وزیر امور خارجه کویت به تهران را می‌توان مهم‌ترین نماد این موضوع دانست.
علاوه‌براین، بهرام قاسمی در اقدامی سنجیده اظهار کرد: «جمهوری اسلامی ایران به پشتوانه قدرت مردمی خود، همواره مصلحت خویش را به‌درستی تشخیص داده و ضمن تلاش همه‌جانبه برای ایجاد و حفظ همگرایی، صلح، ثبات و امنیت در منطقه، دفاع در برابر رفتار و سیاست‌های خصمانه علیه خود را حق مشروع ملت ایران می‌داند.»
همچنین، سخنگوی دستگاه دیپلماسی تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران همواره بر اصل گفتوگو و احترام به حاکمیت و حسن همجواری در منطقه تأکید و علاقه‌مندی خود به داشتن روابط منطقی، متناسب و متوازن با همه همسایگان را ابراز کرده است. بیان این سخنان، نشانگر آن است که تهران به هیچ عنوان خواهان گسترش تنش با اعراب منطقه نیست و برقراری ثبات و صلح در منطقه، برای ایران در اولویت قرار دارد.
در مجموع، در تقابل با سیاست‌ها و رویکردهای ضدایرانی و عجولانه ترامپ، دیپلماسی موردنظر محمدجواد ظریف و استراتژیست‌های سیاست خارجی کشور را می‌توان بسیار منطقی و هوشمندانه ارزیابی کرد. درواقع، ظریف همزمان با اتخاذ مواضعی مبتنی‌بر دیپلماسی نرم و تلاش برای بهره‌گیری از گفتوگو، همواره بهره‌گیری از امکانات سخت‌افزاری و قاطعیت در تصمیم‌گیری‌ها را فراموش نکرده است.
به عنوان مصداق، در شرایطی که رویکرد قاطع سیاست خارجی کشور مبتنی‌بر حفظ برجام است، همواره این آمادگی وجود دارد که در صورت تخلف و اقدام یکجانبه مقامات آمریکایی، واکنش متقابل انجام گیرد. دیپلماسی هوشمندانه ظریف، به‌خوبی به این امر واقف است که برای حفظ برجام و اعمال فشار بر آمریکا، نیازمند ایجاد فشار قدرت‌های بزرگ از جمله روسیه و قدرت‌های اروپایی از جمله فرانسه و آلمان بوده که تا حدودی رهبران آنها، مواضع مخالفی با دونالد ترامپ دارند.
مجموع راهبردهای هوشمندانه ظریف این امکان را مهیا کرده که با جرأت بتوان این ندا را سر داد که سکان مدیریت سیاست خارجی را به دیپلمات کاردان و مجرب کشور بسپارید و اگر برای او مانع ایجاد نشود، خبرهایی خوش برای ایرانیان در راه است.
