پازل سخت «بن سلمان» و نقش کلیدی ایران در خاورمیانه

به گزارش خرداد؛ بارزانی می داند که ایران مخالف تمام قامت برگزاری همه پرسی در اقلیم کردستان است و حکیم نیز که حواشی زیادی پیرامون جدایی وی رخ داد، لازم می داند بر همبستگی با ایران و رد شایعات تاکید کند، این دو بازیگر مهم عراقی به خوبی می دانند ایران در اتمسفر سیاسی منطقه قابل چشم پوشی نیست و نقش جدی و مهمی دارد و حتی به رغم دشمنی یا ناخشنودی نمی توانند این نکته را نادیده بگیرند، نکته ای که عربستانی ها نیز آن را می دانند، هر چند با صراحت آن را بر زبان نمی آورند اما می دانند که نمی توانند ایران را نادیده بگیرند و رفتارهای پر فراز و نشیب چند هفته گذشته آنان را می بایست به همین نکته معطوف دانست. 

از یکطرف امیر مکه از برادری می گوید، هیئت دیپلماتیک عربستانی آماده سفر به ایران می شود و عربستان با شرکای سنتی ایران سر یک میز می نشیند و از طرف دیگر به یکباره عادل الجبیر اظهارات تندی علیه ایران بر زبان می آورد و بالاخره ساعاتی پیش در تماس تلفنی ترامپ با ملک سلمان دو طرف بر « خطرناک بودن نظام ایران» تاکید می کنند. 

رفتارهای چند هفته اخیر از سوی برخی تحلیلگران به تغییر رویکرد و آشتی جویی طرف عربستانی در برابر ایران تعبیر و تفسیر شد و حتی محمد جواد ظریف نیز در گفت و گو با المیادین از آمادگی ایران برای بازگشایی صفحه تازه در روابط دو کشور در صورت تغییر رویکرد طرف عربستانی گفت. 

اما اظهارات تند و تخاصم انگیز عادل الجبیر و گفت و گوی تلفنی ترامپ با ملک سلمان نشان از چیز دیگری داشته و بیانگر عدم تغییر رویکرد طرف عربستانی در برابر ایران است. 

حال باید پرسید که آیا عربستان دچار سردرگمی شده و این رفتارها را می توان متناقض تعبیر و تفسیر کرد. 

پاسخ نگارنده به این سئوال منفی است. عربستان هر چند در ضدیت با ایران سویه های پررنگ ایدئولوژیک دارد و حتی سلمان در بیان ضدیت خود با ایران بر موضوع مهدویت و نگاه ایران به این موضوع تاکید می کند اما در مواجهه های اخیر خود با ایران به نظر می رسد منافع ملی خود را مرجح بر همه چیز دانسته و این رویکردهای متفاوت برآمده از خوانش های متفاوت از این مقوله است.

تمجید امیر مکه از حجاج ایرانی برآمده از نیاز ویژه عربستان به درآمدهای حج و ارسال پالس مثبت در این زمینه است و دیدار با رئیس ارتش المهدی و روحانی متنفذ شیعی نیز در راستای نقش آفرینی جدی تر در معادلات عراق و نه نزدیکی دهن کجانه به شرکای سنتی ایران، در دیگر سو عربستان که آبستن تحولات مهم بوده و جا به جایی ملک پیر با شاهزاده جوان را در دستور دارد، می خواهد حمایت ترامپ و شرکای اسرائیلی خود را پشتوانه این تغییر و تحول مهم کند و به ایران به عنوان دشمن مشترک می تازد. 

همه این رفتارها که ظاهری متفاوت دارد اما ریشه مشترک برای جبران عقب ماندگی ها در موازنه قدرت میان ایران و عربستان طی چند سال اخیر در منطقه است، عربستانی که بوضوح از ایران در بسیاری مواضع شکست خورده و به دنبال ترمیم گسل رخ داده و عقب ماندگی برآمده از آن است. 

اما نکته مهم در این میانه آنجاست که عربستان چاره ای جز پذیرش قدرت ایران و حرکت در مسیر رقابت در مسیر و چارچوب موازنه منفی ندارد و حرکت در مسیر دشمنی ایدئولوژیک و دیرپا نمی تواند منافع آنان را تامین کند؛ عادل الجبیر و سلمان می توانند اظهارات تندو خصمانه بر زبان بیاورند و خط و نشان بکشند اما اگر می خواهند در منطقه نقش خود را احیا کنند چاره ای جز پذیرش جایگاه و نقش ایران نداشته و نخواهند داشت، هر چند برای جابه جایی قدرت مجبور به خوش رقصی برای طرف آمریکایی شوند یا بر دمنی و عداوت با ایران تاکید کنند اما در نهایت همچون بارزانی چاره ای ندارند که جایگاه ایران را ملحوظ کرده و یا با مقتدی صدر دور یک میز بنشینند. 

آینده تحولات منطقه ای به همین نکته باز خواهد گشت، اینکه طرف عربستانی ضدیت های ایدئولوژیک را مبنا قرار داده و بر تنور اظهارات بی پایه بدمد یا بپذیرد که می توان در عین دشمنی، موازنه منفی را برقرار و به رقابت عاقله مندانه پرداخت. این نکته بی گمان بزرگترین چالش سیاست خارجی سلطان ماجراجو و به زودی منصوب شده ای است که نشان داده پیش تر لااقل در این عرصه تیزهوش نیست و روی شرکای اشتباهی سرمایه گذاری کرده است از سوریه تا یمن و از نزدیکی با اسرائیل تا فرش قرمز برای ترامپ.

 او باید بتواند در تلاش برای قدرت یابی در ساختار سیاسی داخلی و مواجه با رقبای بیرونی توازنی منطقی برقرار کند که البته سخت بوده و سهل و آسان نیست.