دیپلماسی درسایه
دیپلماسی در سایه، عنوانی است که مطبوعات امریکایی پس از اعتراف جان کری، وزیر خارجه پیشین ایالات متحده مبنی بر دیدارهای متعدد با محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در چندماه گذشته برای این اقدام وی استفاده می‌کنند.
خرداد:جان کری 74 ساله، شصت و هشتمین وزیر خارجه ایالات متحده بود که به نخستین وزیر خارجه این کشور در 4 دهه گذشته تبدیل شد که یخ رابطه با همتای ایرانی خود را شکست و به فراخور مذاکرات هسته‌ای میان ایران و 1+5 بارها با محمدجواد ظریف، وزیر خارجه دولت حسن روحانی دیدار کرد. با خروج باراک اوباما از کاخ سفید و حضور دونالد ترامپ جمهوریخواه بر مسند ریاست‌جمهوری امریکا، تخریب بیش از پیش رابطه تهران – واشنگتن بر روی دور تند قرار گرفت و در نتیجه آن در یک سال و نیم گذشته امریکا از ترکیب 1+5 در برابر ایران در مذاکرات هسته‌ای خارج شد و همزمان ترامپ دکمه بازگشت تحریم‌های هسته‌ای ایران را هم فشار داد.
به گزارش خرداد و به نقل از روزنامه اعتماد:برجام در حقیقت مهم‌ترین میراث باراک اوباما و تیم سیاست خارجی وی هنگام ترک کاخ سفید بود و برهمین اساس دونالد ترامپ تمام تلاش خود را برای تخریب این توافق هسته‌ای و بنا گذاشتن توافقی جدید با ایران که نام باراک اوباما از پیشانی آن پاک شده باشد، به کار گرفت. جان کری و معاون وی وندی شرمن در طول یک سال و نیم گذشته بارها از فرصت‌های موجود برای هشداردادن نسبت به تبعات خروج امریکا از برجام استفاده کردند اما در نهایت گوش جانشین باراک اوباما در کاخ سفید به این هشدارها بدهکار نبود و امروز ایران با ترکیب 1+4 به بازی خود در زمین برجام ادامه می‌دهد بازی که مشخص نیست با توجه به دست و پای بسته اروپا به اضافه چین و روسیه برای مقابله تمام عیار با تحریم‌های فرامرزی امریکا تا کجا ادامه خواهد داشت.
اکنون با نزدیک شدن به زمان انتخابات کنگره ایالات متحده، جنب و جوش دموکرات‌ها نیز برای گرفتن اکثریت کرسی‌ها از رقبای جمهوریخواه بیشتر شده و همزمان ما شاهد انتشار کتاب‌های جداگانه وندی شرمن و جان کری با محوریت خاطرات کاری این دو نفر هستیم که بخش عمده‌ای از هر دو کتاب به مساله مذاکره با ایران اختصاص دارد. همزمان با مطرح شدن برخی گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای مبنی بر احتمال حضور جان‌کری در انتخابات سال 2020 میلادی در برابر دونالد ترامپ، رسانه‌های متعدد امریکایی برای مصاحبه به سراغ وزیر خارجه کابینه باراک اوباما می‌روند و در هرکدام از این مصاحبه‌ها جان کری نکته جنجالی جدیدی برای رونمایی دارد. نکته‌هایی که برای چند روز به عنوان بمب خبری در فضای رسانه‌ای عمل می‌کنند. جان کری در تازه‌ترین مصاحبه خود اعلام کرده که در یک سال و نیم گذشته از عمر دولت دونالد ترامپ سه تا چهاربار با همتای ایرانی خود دیدار کرده است.
به گفته وزیر خارجه سابق امریکا این دیدارها عمدتا در حاشیه اجلاس‌ها و نشست‌های بین‌المللی در نروژ، مونیخ یا سایر کشورها بوده است. جان کری درباره محورهای گفت‌وگوهای خود با ظریف جدا از مساله برجام به مساله موشکی نیز اشاره کرده و گفت: «من با ظریف بسیار رک صحبت کردم. به او گفتم ببین شما باید این را بدانید که دنیا کارهایی که با موشک‌ها انجام می‌دهید و اقدامات‌تان با حزب‌الله و اقدامات‌تان در یمن را تمجید نمی‌کند. شما دارید از منازعه‌ای ادامه‌دار حمایت می‌کنید.»
هرچند که اعتراف جان کری به ارتباط با محمد جواد ظریف این‌بار در رسانه‌های امریکایی بازتاب بسیاری داشته و بسیاری از چهره‌های دولت ترامپ نیز به این مساله واکنش نشان داده‌اند اما برخی از منابع خبری مانند بوستون گلوب پیش از این و در اردیبهشت ماه پیش از اعلام خروج امریکا از برجام خبر داده بودند که وزیر خارجه دولت سابق برای نجات برجام به دیپلماسی پشت پرده متوسل شده و با همتای ایرانی خود دیدارهایی داشته است.
**زمزمه‌هایی برای بازداشت وزیر خارجه اوباما
ساعاتی پس از انتشار این سخنان جان کری، کاخ سفید نسبت به این اقدام واکنش نشان داده و این حرکت وزیر خارجه اسبق را شرم آور و نامناسب خواند. با وجود این واکنش کاخ سفید، دونالد ترامپ خود دست به موبایل شد و در توییترش نسبت به این حرکت جان کری واکنش نشان داد و نوشت: «جان کری با دولت متخاصم ایران جلسات غیرقانونی برگزار کرد که فقط در خدمت تضعیف اقدامات عالی ما و آسیب زدن به مردم امریکاست». رییس‌جمهور امریکا با لحن کنایه‌آمیز درباره اینکه کری عامل کشورهای خارجی در امریکا است، افزود: «او به آنها گفت که دولت ترامپ را معطل کنید! آیا او در قانون ثبت عوامل خارجی، ثبت‌نام شده است؟ (این) بد است!»
واکنش‌ها به این اقدام جان کری در جمع جمهوریخواهان بسیار تند بود و بسیاری از رسانه‌های نزدیک به این حزب پا را از انتقادهای معمول فراتر نهاده و وزیر خارجه اسبق را به دلیل این ارتباط‌ها با محمدجواد ظریف مستحق زندان دانستند. با وجود سروصدایی که مصاحبه کری با فاکس نیوز به راه انداخته اما جان کری در همان مصاحبه تاکید می‌کند که در جریان گفت‌وگوهای وی با ظریف مذاکره‌ای یا تلاشی برای زیرسوال بردن دولت ترامپ صورت نگرفته است.
جان کری در بخش‌های دیگری از همین مصاحبه تاکید می‌کند که هر وزیر خارجه‌ای پس از ترک مسند خود باز هم به دیدار با مقام‌های خارجی سایر کشورها ادامه می‌دهد. جان کری در ادامه اظهاراتش به فاکس‌نیوز گفت: بحث‌های منطقی با محمد جواد ظریف درباره تسلیحات اتمی، مسائل روز جهانی، چین و سیاست‌های منطقه‌ای داشتم. درباره رفتار ایران و چگونگی حرکت کردن به سمت توافق امنیتی جدید با وزیر خارجه ایران گفت‌وگو کردم.
**استفاده انتخاباتی کری از برجام
هرچند که در فضای رسانه‌ای اصل دیدار جان کری با محمد جواد ظریف به بمب خبری بدل شد و کمتر کسی به جزییات گفت‌وگوهای دو مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای امریکا در دوره اوباما و ایران توجه کرد اما نگاهی فراتر از سطح خبر به اظهارات کری نشان می‌دهد که وی در حقیقت با اعتراف به این مساله به نوعی وارد کمپین انتخاباتی دموکرات‌ها در آستانه انتخابات کنگره شده است. وی با حمایت از توافقی که به دستور مافوق وقتش به آن دست پیدا کرد تاکید می‌کند که هدف از این توافق دوستی با ایران نبوده بلکه تبدیل کردن برجام به اهرمی جدید برای جلب اجماع علیه تهران در سایر پرونده‌های مورد اختلاف بوده که البته ترامپ با خروج از توافق هسته‌ای با ایران این اهرم را بلااستفاده کرده است.
جان کری با رد ادعای دونالد ترامپ مبنی بر اینکه دولت سابق با برجام از فعالیت‌های ایران در منطقه و آزمایش‌های موشکی این کشور گذشته میگوید که ما حتی در حالی که درباره برجام در حال مذاکره با ایرانی‌ها بودیم، این تحریم‌ها را افزایش دادیم. شبیه این عبارت را محمد جواد ظریف نیز بارها در مصاحبه‌ها مورد تاکید قرار داده و عنوان داشته که با برجام دشمنی امریکا با ایران نه قرار بود از بین برود و نه از بین رفت. از سخنان این روزهای کری اینگونه برمی‌آید که پیشنهاد وی به تیم ترامپ پیش از خروج از برجام این بوده که با برجام ایرانی‌ها را تهدید کند.
جان کری در این باره میگوید: شما این توافق را نگه می‌دارید و به ایرانی‌ها می‌گویید «ببینید، ما به شما گفته‌ایم که باید این چیزها (فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای) را متوقف کنید. من به شما دو سال یا یک سال یا هر زمان دیگری، وقت می‌دهم. ما حاضریم درباره این چیزها مذاکره کنیم. اما اگر شما [مذاکره] نکنید، اگر تا آن زمان این کار را نکنید، من از این توافق خارج می‌شوم. با این کار، شما چین، روسیه و دیگر کشورها را در تلاش برای وادار کردن ایران به رفتار متفاوت با خود همراه می‌کنید، نه اینکه یکجانبه [از توافق] خارج شوید، خود را منزوی کنید و امکان هرگونه مذاکره دیگر با ایرانی‌ها را بسیار دشوار کنید.
**ظریف و محمود عباس، طرف‌های مذاکره مخفی
سوال اساسی این است که معنای دیپلماسی پنهان جان کری چیست؟ در برخی از تحلیل‌ها گفته می‌شود که مساله برجام با توجه به دردسرهایی که برای امریکا در سطح جهانی درست کرده می‌تواند برگ برنده دموکرات‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری 2020 باشد و در شرایطی که دموکرات‌ها در انتخابات کنگره بتوانند دست بالا را حفظ کنند احتمال حضور جان کری در رقابت‌های 2020 قوت خواهد گرفت.
با این وجود جیم فیلیپس از نظامی‌های کهنه کار امریکایی با تخصص در حوزه خاورمیانه درباره دیپلماسی مخفی جان کری با ایران میگوید: مذاکرات محرمانه جان کری با هدف حفظ توافق هسته‌ای با ایران فراتر از فعالیت‌های دیپلماتیکی رفته که وزرای خارجه سابق پس از ترک خدمت در کارنامه خود داشتند. بسیاری از وزرای خارجه پس از ترک خدمت همچنان در حوزه سیاست خارجی فعال می‌مانند اما هیچ کدام از آنها به اندازه جان کری آن هم در مواجهه با کشوری مثل ایران که خصم امریکا در 4 دهه گذشته به حساب می‌آید برای زیرسوال بردن سیاست جانشین خود دست به کار نشده‌اند.
به گفته این کارشناس مسائل خاورمیانه احتمالا جان کری از این مذاکرات محرمانه و دیپلماسی مخفی یک هدف را دنبال می‌کند. فیلیپس در توضیح این تحلیل خود میگوید: ایران به دنبال ایجاد شکاف میان امریکا و اروپا است. این مساله دولت ترامپ را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و البته هیچ سودی هم برای امریکا نخواهد داشت.
از سوی دیگر برخی از تحلیلگران روابط ایران و امریکا می‌گویند که هدف کری از دیدار با همتای ایرانی این است که از وی بخواهد دولت ایران تا پایان ریاست‌جمهوری ترامپ در برجام باقی بماند و با خروج از این توافق راه را برای ادامه مسیر میان دو کشور در صورت پیروزی فردی غیر از ترامپ در انتخابات 2020 سد نکند. جان کری سابقه پیشبرد دیپلماسی در سایه در پرونده فلسطین را نیز در یک سال و نیم اخیر داشته است.
در گزارشی که چندماه پیش منتشر شد مشخص شد که وزیر خارجه باراک اوباما در پرونده فلسطین نیز به محمود عباس، رهبر تشکیلات خودگردان پیام داده بود که تا پایان دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ قوی بماند و دوام بیاورد. براساس این گزارش کری با یک واسطه به محمود عباس پیغام داده که احتمالا تا یک سال دیگر دونالد ترامپ در کاخ سفید نخواهد بود لذا بهترین راه این است که عباس تن به خواسته‌های ترامپ ندهد. وی همچنین به محمود عباس توصیه می‌کند که به جای حمله به امریکا، شخص ترامپ را مورد انتقاد قرار بدهد چراکه شخص رییس‌جمهور و نه حتی چهره‌های حاضر در دولت او مقصر وضعیتی هستند که به وجود آمده است.
