متحدان سنتی ایران؛ جایگزین اروپای ناتوان از اجرای برجام

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، از اردیبهشت ماه که «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا رسما فرمان خروج ایالات متحده را از برجام صادر کرد، تروئیکای اروپا (بریتانیا، فرانسه و آلمان) به عنوان سه کشور عضو برجام در صدد خنثی سازی اثر تحریم ها بر تهران بر آمدند. 

آنها با ارائه راهکارهای مختلف تلاش کردند تا دستکم با تشویق شرکت های متوسط و کوچک که پیوستگی کمتری به اقتصاد آمریکا دارند، روابط اقتصادی و بازرگانی با ایران را تسهیل کنند که ساز و کار ویژه مالی یا همان «اس پی وی» (SPV) از آن جمله است؛ سازوکاری که با وجود خوشبینی به کارامدی آن اما زمان اجرای آن از سوی اروپا بارها به تاخیر افتاده است. 

پیشتر «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تاکید کرده بود که این سازوکار تا قبل از پایان یابی سال 2018 میلادی عملیاتی شود اما این اتفاق به وقوع نپیوست. اینک «مایا کوچیانچیک» سخنگوی موگرینی از پیشرفت سران اتحادیه در تدوین سازوکار مورد نظر خبر داده و نسبت به راه اندازی آن در هفته های آتی ابراز خوشبینی کرده است. این وعده های تکراری اروپایی ها اما باعث شده برخی رهبران اتحادیه را به دورویی و بازی با مهره اجرای سازوکار ویژه مالی متهم کنند.

به باور کارشناسان حتی با فرض نیت خیر اتحادیه اروپا برای نجات برجام و دور زدن تحریم های آمریکا، باز هم رهبران بروکسل در این ماموریت تاکنون موفق نبوده اند. در نتیجه ایران بیش از این که چشم به اقدامات اتحادیه بدوزد، چرخش به شرق و توسعه همکاری ها با متحدان دیرینه از قبیل چین، هند و روسیه را در دستور کار قرار داده است. 

«محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان که در روزهای گذشته در صدر یک هیات بلندپایه سیاسی ـ اقتصادی وارد دهلی نو پایتخت هند شده بود، دیروز سه شنبه (18 دی ماه) در بخشی از اظهارات خود، عملکرد برجامی اتحادیه اروپا را زیر سوال برد و گفت که «اروپایی‌ها تلاش کرده‌اند، اما در حد انتظار ما نتوانستند پیشرفت کنند. ما همکاری خود را از طریق کانال‌های مختلف مثل مورد هند گسترش می‌دهیم.» همچنین توافقی که در حوزه بانکی بین دو بانک ' uco ' هند و پاسارگاد ایران به امضا رسید، از جمله دستاوردهای این سفر بود. 

برجام به عنوان توافقی برد- برد، وظایف و مسوولیت هایی را برای هر دو طرف تعیین کرده که بر پایه 14 گزارش «یوکیا آمانو» مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی، تهران تاکنون به وظایف خود عمل کرده است. 

بنابراین اروپا تا زمانی از تهران انتظار ماندن در توافق هسته ای و عمل به وعده های برجامی را دارد که رهبران بروکسل نیز در غیاب آمریکا و کارشکنی این کشور به وعده های از پیش تعیین شده خود جامه عمل بپوشانند. در غیر این صورت توجیهی برای ماندن تهران در توافقی که آمریکا به آن پشت کرده و تروئیکای اروپا از اعطای امتیازات ملموس ناتوانند، وجود ندارد. 

از این رو «سیدعباس عراقچی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه چندی پیش در جریان چهارمین همایش بین المللی «نظام بین الملل، تحولات منطقه ای و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» که در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد، ناتوانی تروئیکای اروپا را در پیاده سازی کانال مالی ویژه ناشی از فشار سنگین آمریکا دانست اما در عین حال تاکید کرد: چه اروپا نمی‌خواهد با ما کار کند و بازی می‌کند و چه این‌که می‌خواهد کار کند و قادر نیست با فشارهای آمریکا، در نتیجه فرقی ندارد. ما با شرایطی روبه‌رو هستیم که اروپا نتوانسته یا نخواسته سازوکاری ایجاد کند که خواست ایران را تأمین کند. تا زمانی در برجام می‌مانیم که منافع ما تأمین شده باشد. 

اما برخی ناطران معتقدند که باوجود اراده قوی و تلاش های مجدانه رهبران اروپا برای نجات برجام، اجرای سازوکار ویژه مالی با یک سری موانع و چالش هایی همراه است. نخست این که ایجاد کانال مالی مجزا از نظام پولی- مالی آمریکا امری دشوار به نظر می رسد. دوم این که در سایه نفوذ ایالات متحده و تهدیدات و تحریم های کاخ سفید، ازسرگیری توافقات تجاری شرکت های اروپایی با ایران امر آسانی نخواهد بود. سوم آنکه تاکنون کشوری به طور رسمی میزبانی تشکیل سازوکار مالی ویژه را عهده دار نشده است. پیشتر صحبت از لوکزامبورگ و اتریش بود و امروز گزارش ها از میزبانی مشترک آلمان و فرانسه خبر می دهند؛ موضوعی که گویا تاکنون به نتیجه مشخصی نرسیده است. 

به رغم چالش ها و مسیر دشواری که پیش روی اروپایی ها قرار دارد، انتظار می رود که هر چه سریعتر مرحله اجرای سازوکار ویژه ای که دو طرف به آن خوشبین هستند، آغاز شود. از نگاه مقامات و مردم ایران آنچه اهمیت دارد «نتیجه» است و حمایت های سیاسی اروپا تا زمانی که به راهکارهای ملموس و گشایش های اقتصادی منتهی نشود، نمی تواند عملکردی رضایتبخش باشد.