خطر سیل در تهران چگونه مدیریت شد؟
خرداد: براساس اعلام هواشناسی طی ۱۷ روز سال جاری ۳۹ برابر مدت مشابه پارسال و نیز طی سال آبی نیز بیش از سه برابر مدت مشابه سال قبل آن در استان تهران باران باریده است.
بیشترین شدت بارش ها در هفته اول تعطیلی های ایام نوروز بود که پیش از آن برخی استان های کشور همچون گلستان و نیز شهر شیراز هم درگیر سیل مخرب و کُشنده شده بودند؛ شدت بارش ها در استان تهران در آن ایام طوری بود که همه دستگاههای متولی را به حال آماده باش قرار داد و ستاد مدیریت بحران نیز با حضور معاون اول رئیس جمهوری شبانه تشکیل شد.
باتوجه به پیش بینی شدت بارش ها نگرانی ها بابت جاری شدن سیلاب در استان تهران خیلی زیاد بود و اسحاق جهانگیری در جلسه ای که شامگاه دوشنبه پنجم فروردین ماه جاری برگزار شد هشدار داد که همه مراقبت ها باید انجام گیرد تا شاهد بروز سیلاب مخرب نباشیم.
بیشتر نگرانی ها در مورد شدت رگبار و بارش ها در یک مقطع کوتاهی زمانی و نیز رود-دره های استان بود؛ هرچند وضعیت سدهای استان نیز مدام پایش می شد اما مسئولان باتوجه به اقداماتی که برای تخلیه بخشی از آب این سدها انجام داده بودند تاکید می کردند که نگرانی درباره سدها نداریم و همزمان مراقبت هایمان نیز لحظه ای از آنها در جریان است.
گرچه تهران مانند دیگر استان ها از جمله گلستان، لرستان و خوزستان درگیر سیلاب مخرب نشد اما مسئولان این استان با توجه به میزان بارش ها می گویند اقدامات کنترلی و مدیریتی در کنار همراهی مردمی سبب شد که شاهد جاری شدن سیلاب و حتی آبگرفتگی بزرگ در استان تهران نباشیم.
آمادگی ها برای مقابله با سیل در حالی بود که تجربه سیلاب های قبلی در تهران بر نگرانی ها می افزود؛ همانند بعد از ظهر گرم تابستان سال ۱۳۶۶ که هوای گرم تمام پایتخت نشینان را کلافه کرده بود و حتی کسی در خیال خود هم تصور نمی کرد ساعتی بعد در مدت ۱۰ دقیقه دومین سیل کشنده تاریخ ایران (به برخی استنادها) رقم بخورد.
در دانشنامه ویکی پدیا در این مورد نوشته شده است: شدت رگبار (در آن تاریخ) به گونه‌ای بود که در مدت ۱۰ دقیقه ۲۸ میلیمتر بارش ثبت شد.
همان روز، در مدتی کوتاه، سیلاب عظیمی از رودخانه گلابدره به حرکت درآمد و در مسیر خود سد ساخته‌شده توسط جهاد سازندگی را تخریب و صدها تن گل‌ولای و سنگ را در مسیر رودخانه گلابدره و جعفرآباد به سمت میدان تجریش به حرکت درآورد.
در این سیل حدود ۳۰۰ نفر کشته شدند و ۷۵۷ میلیارد ریال به پایتخت ایران در حالی که کشور درگیر دفاع مقدس در مقابله با بعثی ها بود، خسارت وارد شد.
این بار و در فروردین ماه سال ۹۸ اما داستان متفاوت بود؛ با وجود آنکه مدیران شهری و استانی نگران بارندگی ها و تکرار رویدادهای تلخ گذشته و حتی سیل سال ۹۲ در تهران بودند که خسارت های زیادی برجاگذاشت، سیلاب جاری نشد به گونه ای که چند هفته بعد شهردار تهران گفت: جلو سیلاب را گرفتیم.
استاندار تهران نیز مجموعه اقدامات انجام شده برای مقابله با سیلاب در استان و آمادگی ستاد مدیریت بحران استان را عامل در کنار اطلاع رسانی ها برای مردم و همراهی شهروندان اقدام بسیار موثری در جاری نشدن سیلاب خواند.
** شروع بارش های شدید
به دنبال تداوم بارش ها و نیز هشدار و اخطاریه های هواشناسی، صبح روز پنجم فروردین استاندار تهران تمامی مرخصی مدیران مرتبط با مدیریت بحران این استان را لغو و برای مواجهه با سیلاب احتمالی حالت آماده باش اعلام کرد.
در همین روز ستاد مدیریت بحران با فوریت تشکیل شد و معاون اول رئیس جمهوری نیز شامگاه دوشنبه در آن حضور یافت و خواستار مراقبت از استان تهران در همان شب و فردای آن ( ۶ فروردین) شد.
استاندار تهران در همین جلسه ستاد مدیریت بحران اعلام کرد: آنچه که هواشناسی در مورد استان تهران برای عصر پنجم و ششم پیش بینی کرده شدت باران است؛ از همین رو از بعد از ظهر حساسیت و نگرانی اعضای هیات دولت نیز افزایش پیدا کرده است تا اتفاق شیراز (جاری شدن سیلاب در پنجم فروردین با ۲۱ کشته و ۱۵۴ زخمی)در این استان تکرار نشود.
محسنی بندپی اظهارداشت: سیل دوره های گذشته تهران هم نشان داده که از خود تجریش و منطقه کن و در نهایت کل شهر تهران و جنوب شهر که حالت دشت استان گلستان را پیدا می کند، در زمان سیل تحت تاثیر قرار می گیرند.
این نگرانی استاندار در پنجم فروردین بابت بارندگی های شدید، در دوازدهم همین ماه هم خود را نشان داد و با افزایش سطح بارندگی با ورود سامانه دیگر بارشی، طغیان رودخانه کن و افزایش دبی رودخانه ها در مناطق شمالی پایتخت، تهران نیز دقایق التهاب آوری را تجربه کرد.
** آماده باش برای مواجهه با سیل احتمالی
با اعلام نگرانی معاون اول رئیس جمهوری از وقوع سیل احتمالی در تهران، تلاش برای مواجهه با بحران احتمالی افزایش یافت، مسئولان مربوطه شب را در ستادهای بحران سپری کردند؛ نیروهای امدادی هلال احمر فراخوان شدند و کنکاش برای یافتن نقاط حادثه ساز در بارندگی ها افزایش یافت.
به دنبال همین تکاپو مهمترین نقاط حادثه ساز در زمان بارندگی، رود-دره ها، ابر گودال ۱۸۰ هکتاری منطقه ۱۸و فضاهای سبز ساخته شده در مسیل رودخانه های پایتخت تشخیص داده شدند.
استاندار تهران ششم فروردین بار دیگر ستاد مدیریت بحران را در مرکز پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران تشکیل داد و از نزدیک در جریان آخرین اقدامات انجام شده در زمینه مواجهه با سیل احتمالی قرار گرفت؛ همانجا هم بود که «یحیی زارع» مدیرکل هواشناسی استان تهران اعلام کرد که بارش شدیدی از ساعت ۱۵:۳۰ همین روز آغاز می شود و تا ساعت ۲۰:۳۰ ادامه خواهد داشت و در این مدت امکان وقوع سیلاب می رود، اما بارندگی تا ساعت پنج عصر تداوم یافت و خاتمه یافت.
۲۴ ساعت پرالتهاب همراه با خبرهایی نادرست سپری شد؛ از احتمال وقوع توفان هولناک در پایتخت توسط برخی افراد فاقد صلاحیت برای اعلام چنین خبرهایی تا سریز برخی سدهای استان.
با کاهش بارش ها در ششم فروردین، نگرانی از بابت وقوع سیل احتمالی در تهران فروکش کرد، با این حال این روند بار دیگر با اخطار مجدد اداره کل هواشناسی از ۱۰ فرودین تکرار شد؛ این اداره کل اعلام کرد طی روز آینده (دوشنبه،) سامانه بارشی جدید در ارتفاعات به شکل بارش برف، گاهی با کولاک برف و مه آلود همراه است.
همچنین در برخی ساعت ها در اکثر مناطق به خصوص نیمه جنوبی استان، وزش باد شدید پیش بینی می شود، از همین رو با توجه به شدت بارش در برخی مناطق شهری(به ویژه شمال شهر) امکان آبگرفتگی معابر عمومی وجود دارد و توصیه می شود به دلیل سیلابی شدن رودخانه ها و مسیل ها از اتراق در حاشیه رودخانه ها خودداری کنند و به دلیل لغزندگی جاده ها و کاهش دید برای عبور از جاده های کوهستانی و برف گیر تمهیدات لازم در نظر گرفته شود.
سرانجام با وجود آماده باش و اعلام ممنوعیت فعالیت اصناف اطراف رود-دره ها و جلوگیری از توقف خودروها در این محدوده ها، با آغاز بارندگی مستمر از صبح ۱۲ فروردین، بتدریج حجم آب ورودی در رودخانه ها افزایش یافت، مسیر دسترسی به رودبار قصران در شمیرانات مسدود شد، کوه در محور فشم – میگون ریزش کرد، ظرفیت خروجی دریچه باز سد لتیان زیاد شد، وزیر کشور برای کنترل اوضاع استان تهران به ستاد مدیریت بحران شهرداری رفت و در نهایت با تشدید ناگهانی باران و بارش رگباری آن به همراه تگرگ، چند پل قدیمی دماوند تخریب شد و برخی زیرساخت های رودبار قصران شمیرانات نیز بر اثر آبگرفتگی خسارت دید.
**سدهایی که پیش از باران خالی شدند
با آغاز تکاپو برای پیشگیری از وقوع سیل در استان تهران، شایعه لبریز شدن سدهای این استان توسط برخی منابع منتشر شد که محسنی بندپی استاندار تهران اعلام کرد: اکنون نیمی از ظرفیت سدهای این استان پر شده اند و خروجی بارش های تهران را ذخیره می کنند لذا احتمال سرریز آنها در پی بارش ها متصور نیست.
این موضوع به تایید آب منطقه ای تهران رسید و محمدرضا خانیکی مدیر دفتر مطالعات پایه منابع این شرکت با بیان اینکه خطری سدهای این استان را تهدید نمی کند درباره سد لتیان که ظرفیت آن تکمیل شده بود گفت: در این زمینه نگرانی وجود ندارد.
روزهای بعد استاندار تهران خبر تخلیه بخشی از ظرفیت سدهای این استان را پیش از وقوع بارش ها اعلام کرد و گفت: پیش از بارش ها و به دنبال پیش بینی نزولات جوی طی روزهای گذشته میزان دبی آب پنج سد استان ارزیابی و بخشی از آن برای تزریق به دشت های استان تخلیه شد.
**لایروبی ها
با انعکاس گسترده احتمال وقوع سیلاب و دستور آماده باش استاندار، موضوعی که شاید روزهای قبل چندان مورد توجه قرار نگرفته بود، مطرح شد؛ لایروبی کانال ها، رودخانه ها و رود-دره ها.
در همین زمینه ششم فرودین محتبی یزدانی معاون خدمات شهری شهرداری تهران اعلام کرد: بیش از ۵۰۰ کیلومتر کانال و مسیل و بالغ بر ۱۰ هزار کیلومتر شبکه فرعی شامل نهر در تهران وجود دارد که تمامی آنها در گذشته به طور کامل لایروبی و آماده سازی شده اند.
وی این موضوع را هم مورد تاکید قرار داد که در صورت بارش بسیار شدید نیز هیچ یک از کانال ها و شبکه های اصلی تهران و حریم دچار انسداد نخواهند شد؛ که البته پس از بارش ها درستی این سخن ثابت شد و پایتخت باوجود شدت بارش ها دچار آبگرفتگی وسیع که سبب بروز اختلال شود را تجربه نکرد.
**پایش لحظه ای رود-دره ها
در جلسه ای که پنجم فرودین ستاد مدیریت بحران تشکیل داد، غلامحسین آرام معاون فرماندار تهران دو مساله بحران زا در زمان وقوع سیل احتمالی را برای تهران مطرح کرد، یکی رود-دره ها و دیگری نقاط احتمالی وقوع سیل در مسیر اتوبان امام علی(ع).
تهران شش رود-دره دارد که اغلب موارد به عنوان فضای سبز و تفرجگاه در دست بهره برداری هستند، از همین رو هم مدیریت سریع آنها به دغدغه نخست مسئولان استان تبدیل شد.
پیروز حناچی شهردار تهران پیش از این در آئین کاشت درخت صلح و دوستی اعلام کرده بود که «رود-دره هایی که عامل اصلی شکل گیری ری و تهران هستند در کوه پایه ها و بسترهای پایینی پایتخت تبدیل به فضاهای تفرجگاهی می شوند.»
استاندار تهران مهمترین نگرانی پیش روی ستاد مدیریت بحران استان تهران را همین رود-دره ها اعلام کرد تا به دنبال آن وضعیت لحظه به لحظه آنها رصد و پایش شوند و حتی خود حناچی شهردار تهران نیز اعلام کند که طی همکاری مشترک با وزارت ارتباطات موقعیت تمامی رود-دره ها، مسیل ها و مناطق حساس شهر تهران به اپراتورها داده شد تا به افرادی که نزدیک آنها هستند پیامک هشدار ارسال شود.
حساسیت بر روی همین رود-دره ها هم بود که باعث شد تا به دستور استاندار تهران توقف خودرو، اتراق و فعالیت صنفی در حاشیه این رود-دره ها تا زمان عبور از این بحران احتمالی ممنوع اعلام شود.
**انسداد بزرگراه امام علی و تخلیه برخی بوستان ها
با تشدید بارندگی در ساعات عصر گاهی روز ششم فروردین و تکرار آن در روز ۱۲ همین ماه، مسئولان شهری که فهرستی از نقاط حساس شهر را در اختیار داشتند، اقدام به انسداد برخی مسیرها یا تخلیه تعدادی از بوستان ها کردند.
برخی بوستان های شهر تهران مانند بوستان نهج البلاغه و جوانمردان و پستی های ولنجک تعطیل و تخلیه شدند و اعلام شد که برای تردد از حوالی مرکز خرید میرداماد و جنوب دارآباد هم که قبلا مسیل رودخانه یا نزدیک رود-دره بوده باید شرط احتیاط را رعایت کرد.
** کارتن خواب ها فراموش نشدند
در حین حضور اعضای ستاد مدیریت بحران استان و پایتخت در مرکز کنترل و مدیریت بحران شهر تهران، معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار تهران با اشاره به وضعیت بارش های روزهای گذشته در پایتخت گفت: نگران وضعیت معتادان و کارتن خواب های منطقه فرحزاد در زمان بارندگی ها بودیم که با استقرار اتوبوس آنان را پناه دادیم.
این اقدام در ۱۲ و ۱۳ فروردین هم اجرا شد و به این طریق، معتادان، کارتن خواب ها و افراد بی سرپناه هم از شر سیل احتمالی، بارندگی شدید یا آبگرفتگی در امان ماندند.
**گودالی به مساحت ۱۸۰ هکتار در پایتخت
منظور از ابرگودال، محدوده ای دارای عمق حدود ۱۰۰ متری است که رحمت الله حافظی عضو سابق شورای شهر تهران در زمان شروع نخستین دور بارش های تهران در جریان نگرانی هایی که از جاری شدن سیلاب در تهران وجود داشت به آن اشاره و تاکید کرد که متولیان مراقب آن باشند.
حافظی ششم فرودین امسال توئیت کرد: «در منطقه ۱۸ تهران یک ابر گودال ۴۰۰ هکتاری به عمق بیش از ۱۰۰ متر قراردارد که رودخانه کن از قسمت شمال شرقی عبور می کند، اگر سیل رودخانه این دیواره ۴۰۰ متری را تخریب کند، فاجعه دیگری رقم خواهد خورد».
غلامحسین آرام معاون عمرانی معاون عمرانی فرماندار تهران در واکنش به این ادعا اطمینان داد که نظارت بر ابرگودال موجود در منطقه ۱۸ پایتخت که به دنبال تشدید بارش ها نگرانی از وضعیت آن نیز خبری شده بود، به نحو احسن انجام می شود و تلاش ها برای پیشگیری از بروز مشکلات در این بخش نیز جریان دارد.
این مسئول این موضوع را هم گفت که مساحت این ابرگودال به ۴۰۰ هکتار نمی رسد و فقط ۱۸۰ هکتار است.
وی اظهارداشت: محدوده ای در رود-دره کن به مساحت ۱۸۰ هکتار وجود دارد که از آن معدنکاران شن و ماسه برداشت می کردند.
به گفته معاون فرماندار تهران معدنکاران این محدوده مکلف شده اند که دیواره های اطراف این ابرگودال را تثبیت کنند و عوامل شهرداری در این محل حضور دارند و لحظه به لحظه این محدوده را رصد می کنند تا در صورت وقوع سیلاب احتمالی به سرعت وارد عمل شوند.
** تخلیه برخی منازل در شمال تهران
با تداوم بارش ها و بالاآمدن آب رودخانه ها، منازل حاشیه بلوار ساحلی و بیخ باغ فشم تخلیه شدند؛ این اقدام با فوریت به تصمیم مسئولان ستاد بحران به منظور پیشگیری از هرگونه خسارت جانی و مالی انجام شد.
**انسداد برخی مسیرها
پس از آن مسیر روستاهای «کلوگان» و «حاجی آباد» از توابع بخش رودبار قصران شمیرانات نیز به دلیل نفوذ آب به زیر بستر جاده و خطر رانش زمین مسدود شد.
سه روستای «جهان آباد»، «سلمان آباد» و «اسماعیل آباد» نیز بامداد ۱۳ فرودین در بخش کهریزک شهرستان ری برای جلوگیری از خسارت ناشی از حجم گسترده بارندگی و سیلاب رودخانه کن در جنوب تهران تخلیه اضطراری شد.
«داود تورانی» مسئول ستاد مدیریت بحران شهرستان ری در همین زمینه اعلام کرد: رودخانه کن که ادامه سد کرج در جنوب تهران است، بامداد امروز (۱۳ فروردین) بر اثر باران های سیل آسا طغیان کرد و سیلاب در برخی مناطق تا شعاع ۱۰۰ متر از رودخانه نیز نفوذ داشت و پیشروی سیلاب تا آسایشگاه کهریزک و جاده قدیم تهران – قم نیز ادامه داشت که با سیل بند مانع از نفوذ به آسایشگاه شدیم.
**انسداد گردنه قوچک
در نهایت ظهر روز ۱۳ فروردین فرماندار شمیرانات اعلام کرد: گردنه قوچک (ورودی لواسانات و رودبار قصران) همچنان مسدود و مراکز صنفی خدماتی این دو بخش در حاشیه رودخانه ها تعطیل هستند و با توجه به طغیان رودخانه جاجرود ورود به بخش لواسانات و رودبار قصران ممنوع است.
۱۴ فروردین نیز «مسعود کرمزاده» شهردار اوشان، فشم و میگون (از توابع بخش رودبارقصران شمیرانات) گفت: خسارت سیلاب روز دوشنبه(۱۲ فروردین) به شهرهای مذکور تاکنون افزون بر ۹۴ میلیارد تومان برآورد شده که قطعاً بیش از این خواهد بود.
بارش شدید باران و تگرگ و طغیان رودخانه جاجرود در روز دوشنبه در سطح شهرستان شمیرانات بویژه بخش رودبارقصران منجر به سیلاب، آبگرفتگی، ریزش کوه و بهمن، انسداد جاده ها و … شده بود؛ این حادثه خسارت جانی به همراه نداشت اما به زیرساخت های این شهرستان آسیب جدی وارد کرد.
**جزییات میزان بارش ها
مدیرکل هواشناسی استان تهران گفت: میزان بارندگی ثبت شده طی ۱۷ روز گذشته از سال جاری ۳۹ برابر ۲٫۰۴ میلی متر بارش ها در مدت مشابه سال گذشته بوده است.
زارع در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افزود: طی ۱۷ روزی که از سال جاری سپری شد ۷۹٫۰۴ میلی متر بارندگی در استان تهران به ثبت رسید.
وی میزان بارش ها از ابتدای مهر سال ۹۷ تا ۱۷ فروردین سال ۹۸ (سال آبی جاری) را نیز ۲۷۷٫۷ میلی متر اعلام و بیان کرد: این میزان بارندگی نسبت به مدت مشابه سال آبی قبل که به میزان ۹۵٫۳ میلی متر ثبت شده بود، افزایش نزدیک سه برابری را نشان می دهد.
مدیرکل هواشناسی استان تهران گفت: این میزان بارندگی طی سال آبی امسال نسبت به بلندمدت شاهد افزایش ۸۲٫۳ درصدی است.
به گزارش ایرنا، باوجود شدت بارش ها در اوایل امسال در تهران به لطف الهی شاهد جاری شدن سیلاب و تخریب وسیع و تلفات جانی نبودیم اما این نکته را به شکل جدی و پررنگ باید به مسئولان یادآوری کرد که نباید مثل گذشته اجازه ساخت و ساز در مسیر مسیل ها و رود-دره ها بدهند و با اجرای طرح های مدیریت بحران و تخصیص اعتبارات آن، در کنار اطلاع رسانی مناسب به شهروندان برای پیشگیری و همراهی در زمان های بحران، زمینه های مقابله با سیل را بیش از پیش فراهم آورند.
