خشونت خانگی و ضرورتی به نام خانه های امن

خرداد: خشونت خانگی را نباید امری آنی دانست که در یک لحظه اتفاق افتاده و تمام می شود بلکه آن پدیده ای است مستمر که به سه مرحله پیش از خشونت، در حین خشونت و پس از آن تقسیم می شود. برای مبارزه با این پدیده باید هر سه مرحله را در نظر گرفت. شاید بتوان گفت مهمترین این مرحله ها مرحله سوم است. در این مرحله حمایت از قربانی خشونت بیش از پیش نمایان می شود. طبیعی است صرفا با مجازات یا برخورد با مرتکب خشونت اثرات جسمی و روانی منتج از خشونت از بین نمی رود مضافا بر اینکه در خیلی از موارد خشونت دیده در موضع ضعف قرار داشته و چه بسا وابسته به خشونتگر باشد از این رو توانمند کردن قربانی خشونت و رهایی دادن او از موقعیت خشونت بار امری اساسی و یکی از سیاستهای حمایتی از او است. فرض کنیم خانمی که خانه دار بوده و درآمد مستقلی ندارد و نیز از طرف خانواده خود نیز حمایت نمی شود قربانی خشونت همسر خود قرار گیرد. طبعا این قربانی به دلیل نداشتن مکانی برای اسکان و عدم توانایی برای امرار معاش مجبور خواهد بود که خشونت را تحمل کرده و همچنان در کنار او زندگی کند. فردی که مورد خشونت خانگی قرار گرفته است در برخی موارد ناچار است که محل خشونت را ترک کند زیرا ادامه زندگی در آن محل وی را بیش از پیش در معرض خشونت خانگی قرار خواهد داد و امکان دارد با ادامه خشونت زندگی وی به صورت جدی به خطر بیافتد. در مواردی که قربانی مکانی برای زندگی دور از خشونت ندارد، ضروری است در جامعه مکانهایی وجود داشته باشند که قربانی بدانها مراجعت کند. اینگونه مکانها با نامهای مختلفی از جمله خانه امن، خانه زنان، پناهگاه و ... شناخته می شوند. در بسیاری از کشورها این گونه مکانها از طرف دولتها و یا نهادهای غیر دولتی تأسیس شده و به مکانی امن برای قربانیان خشونت خانگی تبدیل شده اند.

وجود چنین موسساتی باعث خواهد شد که زنان و کودکان قربانی خشونت خانگی مجبور به تحمل شرایط مشقت بار و خشونت نباشند. تجربه نشان داده است که تکرار خشونت خانگی در برخی موارد به دلیل این است که قربانی محلی برای سکونت نداشته و مجبور است با خشونت کنار آمده و آن را تحمل نماید لکن وجود خانه های امن برای قربانیان خشونت خانگی، این امید را به آنان می دهد که خانه ای را که وی دائما در آن مورد خشونت قرار می گیرد، می تواند ترک کرده و به مکانی امن که دیگر خشونت در آنجا وجود نخواهد داشت نقل مکان کند. طبیعی است این گونه مکانها باید بر اساس اصولی همچون مخفی ماندن و حمایتهای قضایی و پلیسی تأسیس شود؛ چرا که بدون این حمایتها ممکن است مرتکب خشونت از طریق راهکارهای قانونی و غیر قانونی، قربانی را به محل قبلی بازگردانده و دوباره وی را مورد آزار و اذیت قرار دهد. چه بسا اگر خشونتگر متوجه باشد که اگر اقدام به خشونت کند قربانی می تواند او را به راحتی ترک کند دیگر دست به خشونت نزند. به عبارتی وجود خانه های امن علاوه بر اینکه سیاست حمایت از قربانی محسوب می شود، نوعی پیشگیری از خشونت نیز است.

در کشور ایران خانه های امنی که وابسته به سازمان بهزیستی است وجود دارند اما این مکانها از مشکلات بسیاری رنج می برند. اولا اینکه تعداد این اماکن بسیار کم بوده و به هیچ وجه پاسخگوی نیازهای جامعه نیست دوما به نظر می رسد به دلیل فقدان بودجه لازم پذیرش در این مکانها بسیار سخت و دشوار است. مسئولان مربوطه معمولا خانمهای جوانی که در معابر عمومی می خوابند و یا دارای اعتیاد هستند را به این خانه ها اعزام می کنند و تمایلی به پذیرش خانمها و کودکانی که قربانی خشونت خانگی شده اند را ندارند. از طرف دیگر در سیستم حقوقی ما تدابیری برای اختیار مقامات قضایی جهت ارسال قربانیان خشونت خانگی به خانه های امن پیش بینی نشده است در حالی که در حقوق کشورهای قابل توجهی مشاهده می شود که دادستانها و قضات در صورت صلاحدید می توانند دستور دهند تا قربانی خشونت خانگی به خانه های امن اعزام شود. همچنین می توان پیشنهاد داد که علاوه بر سازمان بهزیستی، ارگانهای دیگری نیز در امر تاسیس و اداره خانه امن دخیل شوند. در بسیاری از کشورها شهرداری ها یکی از متولیان مبارزه با خشونت خانگی هستند. با توجه به اینکه معمولا شهرداری ها بودجه کافی در دست دارند بهتر است قانونگذار شهرداری ها را موظف به تاسیس خانه های امن کند. در این میان می توان از طریق قانونگذاری نهادهایی مانند کانون وکلا و نهادهای صنفی پزشکان را موظف به ارائه خدمات در خانه های امن نمود. دخالت دادن سازمانهای مردم نهاد نیز در امور مربوط به خانه های امن می تواند مفید باشد. به هر حال ضروری است دولتمردان توجه ویژه ای به این امر مهم داشته و از امکانات موجود برای گسترش کمی و کیفی خانه های امن استفاده کنند.