امید مقامات ایران برای شروع گفتگو؛ تلاش و رقابت واسطه‌ها برای میانجی‌گری؟

مذاکرات هسته‌ای در وین عملا مدت‌هاست متوقف شده و به بن‌بست خورده است. به نظر می‌رسد فرمت قبلی برای گفتگوها اثر خود را از دست داده و همه چیز به نقطه شروع بازگشته است. با همه اینها در تهران زمزمه‌هایی در مورد امکان از سرگیری گفتگوها به طور مستقیم یا غیر مستقیم وجود دارد. روز سه شنبه خبرهایی مبنی بر آمادگی ایران و آمریکا برای مذاکرات مستقیم منتشر شد این خبر خیلی زود تکذیب شد. اما اثرات خود را باقی گذاشت.

امکان از سرگیری مذاکرات هسته ای

مقامات ایران هم در هفته‌های اخیر مواضع جدیدی اتخاذ کرده اند که نشان می‌دهد به از سرگیری گفتگوها، البته با واسطه دیگر کشورها امید دارند. ازادی زندانیان ایرانی و امریکایی در دو کشور بر اثر گفتگوهای غیرمستقیم و ازادسازی شش میلیارد دلار پول بلوکه شده ایران از کره جنوبی باعث شده تا برخی فضا را به نفع گفتگوها گزارش کنند. در یکی دو ماه گذشته بحث بر سر توافقی شفاهی که باعث می‌شود ایران از برخی سخت‌گیری ها معاف شود در گرفته بود. عملا برای دولت بایدن در شرایط فعلی نشستن پای میز مذاکره رسمی و امضای یک قرارداد با ایران کار ساده‌ای نیست و در داخل ایالات متحده هم طرفدار چندانی ندارد. به همین دلیل است که مقامات امریکایی و اروپایی و حتی روسی امکانات از سرگیری مجدد مذاکرات را بالا نمی‌دانند.

با این حال در تهران مواضع تغییر چشمگیری پیدا کرده است. علی باقری کنی که به عنوان یکی از منتقدان سرسخت برجام شناخته می‌شد در شهریور ماه امسال مطلب مهمی را عنوان کرد. معاون سیاسی وزارت خارجه در اظهاراتی از افرادی گله کرد که با پوشش دفاع از ارزش‌ها تلاش می‌کنند مذاکره را ماهیتا ضدارزش جلوه دهند که این گله شاید در بسیاری از ابعاد سطح کشور جای شنیده‌شدن داشته باشد. به نظر می‌رسد که دو سال تجربه در دستگاه دیپلماسی ایران باقری کنی را وادار کرده تا با مقوله سیاست خارجی برخورد تازه ای داشته باشد. برخوردی که در تضاد با ایده‌های قبلی اوست و کنی هم مانند بسیاری از دیپلمات‌های دیگر متوجه است که دستگاه دیپلماسی چاره‌ای جز دفاع از عقلانیت ندارد.

نقش واسطه‌ها

ایران در سال ۱۴۰۲ رویکرد خود را بر تعامل بیشتر با کشورهای همسایه قرار داده است. ایران نیم نگاهی هم به روابط فرا منطقه ای دارد که نتیجه تیم دیپلماسی تشکیل داده، باعث شده زندانیان ایران و امریکایی در دو کشور آزاد شوند. موفقیت چین در آشتی دادن ایران و عربستان و سپس گفتگوهای غیر مستقیم در قطر باعث شده تا این نوع گفتگو و دستاوردها به مزاق ایران خوش بیاید. وزیرخارجه اخیرا گفته که ژاپن طرحی را در زمینه توافق هسته ای ارائه داده. البته وزیرخارجه جزییاتی از این طرح را اعلام نکرده و ایالات متحده هم در مورد آن اظهار بی اطلاعاتی کرده است. با این حال این نقل قول به معنای آن است که توکیو، با وجود آنکه طرح قبلی اش در زمان نخست وزیر شینزو آبه به سختی شکست خورد، بار دیگر اوضاع را مناسب دیده تا پا پیش بگذارد و نقش میانجی را بازی کند. این نقش هم می‌تواند اعتباری بین المللی برای ژاپنی ها باشد و هم از یک تنش بین المللی که در صورت ادامه می‌تواند نگران کننده باشد، جلوگیری کند. ظاهرا چینی ها هم در پکن دست به کار ارائه طرح شده اند. پکن با موفقیتی که در آشتی دادن ایران و عربستان به دست اورد حالا با اعتماد به نفس بالاتری سعی دارد وارد پرونده هسته ای شود. برای این کشور که تلاش می‌کند آینده خود را در خاورمیانه جستجو کند، امنیت و صلح برای کشورهای این منطقه ضروری به نظر می رسد. به نظر آنها تا زمانی که پرونده هسته ای ایران و تنش های هسته‌ای میان ایران و امریکا در منطقه حل نشده باشد، دنبال کردن اهداف اقتصادی در خاورمیانه با مشکلات زیادی رو به رو خواهد شد. ضمن اینکه قطر نیز به تازگی اعلام کرد که بر پایبندی خود در این روند دیپلماتیک برای رسیدن به توافقات بیشتر در آینده میان تهران و واشنگتن از جمله در زمینه برنامه هسته‌ای ایران و مجموعه ۱+۵ پافشاری دارد. سخنگوی وزارت خارجه این کشور گفت: در سطح بین‌المللی این خوشبینی وجود دارد که این توافق منجر به وساطت‌های بیشتر میان تهران و واشنگتن شود. زمانی عمان تنها کشور مهم در عرصه میانجی گری بود و حالا قطر و ژاپن و یا حتی چین نیز به دنبال تاثیرگذاری در چنین روندی هستند؛ روندی که به نظر می رسد نقش اروپایی ها در آن کمرنگ تر شده است.