تجارت تسلیحاتی در جنگ ایران و عراق: پشت پرده حمایت‌های جهانی از رژیم صدام
جنگ ایران و عراق نه تنها یک تقابل نظامی میان دو کشور بود، بلکه به محلی برای رقابت قدرت‌های جهانی در زمینه تجارت تسلیحات تبدیل شد. در این جنگ، کشورهایی همچون آمریکا، چین، فرانسه و آلمان نقش‌های مختلفی در تأمین سلاح و حمایت از رژیم صدام حسین ایفا کردند. این حمایت‌ها و تجارت‌های پنهانی و آشکار، نه تنها موازنه قدرت را در منطقه تغییر داد بلکه تأثیرات ژئوپلیتیکی گسترده‌ای در سطح جهانی به همراه داشت.
سرویس سیاسی خرداد: جنگ ایران و عراق که از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸ ادامه داشت، نه تنها یک تقابل نظامی میان دو کشور بود، بلکه یک عرصه برای رقابت و تجارت تسلیحاتی میان قدرت‌های جهانی و کشورهای مختلف به شمار می‌رفت. در این جنگ، کشورهایی همچون آمریکا، چین، فرانسه و آلمان نقش‌های پررنگی ایفا کردند. برخی از این کشورها، به‌ویژه از طریق فروش سلاح به عراق، به حمایت از رژیم صدام حسین پرداخته و به‌طور غیرمستقیم از تجهیز نظامی این کشور در برابر ایران کمک کردند. در این مقاله به بررسی گسترده‌تر این تجارت تسلیحاتی و حمایت‌های پنهان و آشکار از عراق پرداخته می‌شود.
چرخه‌ی خونین تجارت تسلیحاتی: از تحریم ایران تا حمایت از عراق
به گزارش خرداد در طول جنگ تحمیلی، کشورهای مختلف جهان به فروش تسلیحات و تجهیزات نظامی به عراق پرداختند. طبق گزارشات کنت آر. تیمرمن، نویسنده‌ی کتاب «سوداگری مرگ»، طی این هشت سال، ۳۹ کشور به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به فروش سلاح به دو طرف درگیر در جنگ پرداختند. عراق، که در آن زمان با استفاده از درآمد نفتی خود، قادر به خرید حجم بالای تسلیحات بود، در مقایسه با ایران که در صحنه‌ی بین‌المللی تحت تحریم‌های شدید قرار داشت، بازار جذاب‌تری برای فروشندگان تسلیحات به شمار می‌رفت. بسیاری از کشورها، چه در غرب و چه در شرق، در این دوران به‌طور همزمان به هر دو طرف جنگ تسلیحات می‌فروختند، اما در سال ۱۹۸۴ پس از عملیات «استانج»، روند فروش تسلیحات به ایران قطع شد و عراق به تنها خریدار قانونی تسلیحات در منطقه تبدیل شد.
فروش تسلیحات از چین و کشورهای دیگر: حمایت‌های مستقیم و غیرمستقیم از عراق
یکی از کشورهایی که نقش مهمی در این دوره ایفا کرد، چین بود. این کشور علاوه بر فروش سلاح‌های ارزان به عراق، حمایت‌های سیاسی خود را نیز از رژیم صدام حسین به‌طور علنی به نمایش گذاشت. در کنار چین، بسیاری از کشورهای دیگر نیز وارد میدان تجارت تسلیحات شدند. کشورهایی نظیر برزیل، شیلی، آفریقای جنوبی و مصر از طریق فروش تسلیحات به عراق به سودهای کلانی دست یافتند، در حالی که برخی از این کشورها خود با مشکلات اقتصادی مواجه بودند.
در این میان، برخی کشورها به‌طور غیرمستقیم به عراق کمک می‌کردند. تکنولوژی‌های پیشرفته‌ای که عمدتاً از غرب، به ویژه آمریکا، به‌دست عراق می‌رسید، نقشی مهم در تجهیز نیروی نظامی عراق ایفا می‌کرد. این امر نشان‌دهنده‌ی یک تقابل پیچیده و استراتژیک در دنیای سیاست بین‌المللی بود که در آن حتی دشمنان سیاسی می‌توانستند در مواقع خاص، به یکدیگر کمک کنند.
نقش آمریکا و کشورهای غربی در ارسال تسلیحات به عراق
آمریکا به‌ویژه در این دوران از طریق کشورهای هم‌پیمان خود همچون مصر، فروش گسترده‌ای از تسلیحات به عراق انجام داد. یکی از مشهورترین نمونه‌ها در این زمینه، فروش هلیکوپترهای «هیوز» به عراق است که در زمان جنگ بین‌المللی ایران و عراق با چراغ سبز آمریکا انجام شد. این هلیکوپترها پس از سال‌ها روابط قطع شده بین عراق و آمریکا، به‌طور مستقیم یا از طریق کشورهای دیگر به عراق ارسال شدند. این نمونه نشان‌دهنده‌ی نقش غیرمستقیم و در برخی موارد مستقیم آمریکا در تجهیز عراق بود.
معاملات پنهان و فاش‌شدن محموله‌های تسلیحاتی به عراق
یکی از نکات جالب در این روند، ارسال تسلیحات از کشورهای مختلف به عراق از طریق روش‌های پیچیده و پنهانی بود. یکی از این مثال‌ها مربوط به هلیکوپترهای عراقی است که از طریق آلمان و سوئیس به عراق فرستاده می‌شد. این محموله‌ها ابتدا به سوئیس منتقل و سپس به‌طور مخفیانه به عراق ارسال می‌شدند. با توجه به حساسیت این موضوع، محموله‌ها معمولاً از طریق کشورهای ثالث همچون اتریش منتقل می‌شدند تا از نظارت‌های بین‌المللی دور بمانند.
این معاملات به‌طور غیرمستقیم به کشورهایی که در سطح بین‌المللی درگیر سیاست‌های صلح‌جویانه بودند، امکان این را می‌داد تا با فروش تسلیحات به عراق، این کشور را در جنگ تحمیلی علیه ایران تقویت کنند. یکی از فاش‌کنندگان این محموله‌ها یک گروه صلح‌طلب اتریشی بود که در سال ۱۹۸۴، آخرین هلیکوپترهای جنگی را که به‌طور مخفیانه به عراق ارسال می‌شدند، شناسایی کردند. این اطلاعات به‌طور غیرمنتظره‌ای توجه جهانیان را جلب کرده و به‌رغم پوشش‌های استتاری و موانع مختلف، این محموله‌ها افشا شدند.
تحلیل و پیامدهای تجارت تسلیحاتی در جنگ ایران و عراق
تجارت تسلیحاتی در دوران جنگ ایران و عراق نه تنها یکی از پیچیده‌ترین و گسترده‌ترین تجارت‌های نظامی تاریخ معاصر بود، بلکه تأثیرات ژئوپلیتیکی عمیقی بر روندهای سیاسی و اقتصادی جهان گذاشت. کشورهایی که به‌طور غیرمستقیم یا مستقیم به عراق کمک می‌کردند، نه تنها در تامین تسلیحات عراق نقش داشتند، بلکه به‌طور عملی در تغییر موازنه قدرت در منطقه خاورمیانه و همچنین در تأثیرگذاری بر سیاست‌های ایران نقش ایفا کردند. این تجارت تسلیحاتی و حمایت‌های سیاسی، بر پیچیدگی‌های جنگ افزوده و موجب شد که ایران در بسیاری از مواقع با کمبود تسلیحات پیشرفته روبه‌رو شود.
در نهایت، جنگ ایران و عراق با پشتوانه تسلیحات غربی و غیرغربی، از یک نبرد محدود به یک بحران جهانی تبدیل شد. این بحران به‌طور مستقیم بر شکل‌گیری سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی در دهه‌های آینده تأثیر گذاشت و جهانیان را به سمت بازنگری در رویکردهای خود به مسأله‌ی فروش تسلیحات و حمایت‌های سیاسی سوق داد.
