آیا روس ها واقعا شریکی قابل اعتماد هستند؟

سرویس بین الملل خرداد، رخساره دلنواز: خیانت روس ها درگفتمان سیاسی ایران دهه هاست که بر سر زبان تحلیلگران سیاسی و عامه مردم بوده است. اکنون که برای نخستین بار پس از پیروزی انقلاب جنگنده های روس به عنوان نخستین نیروی خارجی در ایران مستقر شده اند باید این پرسش را مطرح کرد که آیا روس ها شرکای قابل اعتمادی هستند؟ 

به گزارش خرداد، سیاست روسیه در قبال ایران، امریکا و منطقه شواهد محکمی را پیش روی هر ناظر سیاسی قرار می دهد که روس ها به طور مقطعی مواضع قبلی خود را گاهی تا میزان 180 درجه متفاوت از قبل تغییر می دهند. برای مثال، در مورد بحران سوریه اقدامات نظامی روسیه زمانی که تا اندازه ای داعش را تضعیف کرد و شهرهای مهم سوریه از دست معارضان و تروریست ها ازاد شدند با توقفی کوتاه مدت همراه بود. روس ها در آن زمان اعلام ردند که می خواهند سوریه را ترک کنند و تا حدی نیز از نظر عملی این کار را انجام دادند. در آن زمان ناظران سیاسی این اقدام را پشت کردن روسیه به ایران قلمداد کردند و این که آن کشور می خواهد برای پیشبرد مذاکرات صلح با جان کری وزیر امور خارجه امریکا عقب نشینی هایی را انجام دهد. لاوروف وزیر امور خارجه روسیه حتی تا جایی پیش رفت که گفت مسکو با نمایندگان گروه های معارض مسلح سوری نیز در تماس بوده است. اما به فاصله چند هفته روسیه موضع خود را تغییر داد و بار دیگر حملات جنگنده هایش علیه مواضع معارضان در داخل خاک سوریه این بار از دریای مدیترانه و هم چنین از پایگاه هوایی همدان در ایران از سر گرفته شد. 

پیش از آن نیز روسیه درباره برنامه هسته ای ایران موضعی دوگانه اتحاذ کرده بود. به یاد داریم که روس ها درباره راکتور بوشهر تردید داشتند روسیه در برابر این پیشنهاد ایران که آن کشور غنی سازی اورانیوم را خود انجام دهد و سوخت لازم برای راکتور بوشهر و سار نیروگاه های برق هسته ای که توسط روسیه بر مبنای توافق اولیه در سال 1992 میلادی و قرارداد پنج سال پس از آن ساخته شده اند از سوی مسکو فراهم شوند اشفته شد. روسیه می دانست که این طرح سودآوری لازم را برایش نخواهد داشت. در آن زمان معیار روس ها تنها کسب سود مالی بود. تها جایگزین سوخت برای ایران به جای روسیه شرکت وستینگهاوس بود که شرکتی امریکایی است و مالکیت بخش اعظم آن با شرکت ژاپنی توشیبا است. در آن زمان نگرانی روس ها زا اقبال ایران به سوی غرب برای تامین سوخت بود. روس ها در زمینه راه اندازی به موقع نیروگاه اتمی بوشهر بدقولی کرد چرا که این نیروگاه قرار بود تا پایان سال 2010 میلادی به شبکه سراسری متصل شود. هربار روس ها نقض فنی و مشکلات مالی را علت اصلی تاخیرها اعلام می کردند. این تاخیر 13 ساله بود. روسیه پس از آن اعلام کرد که ایران هزینه قرارداد تکیل پروژه را به طور کامل پرداخت نکرده است. ایران اما قاطعانه گفت که تمام هزینه ها پرداخت شده اند. تحلیگران در آن زمان گفتند که این تاخیرها جنبه سیاسی به خود گرفته اند. 

سال 87 خورشیدی با روییکار امدن ولادیمر پوتین به عنوان رییس جمهور روسیه احداث نیروگاه بوشهر به دلایل فنی را سخت عنوان کرد. تیرماه 88 خورشیدی تاریخ دیگری که از آن به زمان نهایی اتمام نیروگاه بوشهر نام برده می شد. اما 2 ماه مانده به وقت مقرر سخنگوی اتم استروی اکسپورت، مشکلات مالی را برای زیرپاگذاشتن تعهدات روسیه بهانه کرد و پس از او وزیر انرژی روسیه هم گفت که تا پایان سال 88، کار تکمیل این نیروگاه به پایان نخواهد رسید. سال 88 بدون هیچ خبری از بوشهر به پایان رسید تا سال 89 با خبر حمله ویروس استاکس نت به نیروگاه بوشهر موجب مشکلاتی شد. حمله ای که به سرعت از سوی متخصصان امنیتی سازمان شناسایی و رفع شد.

با توجه به اینکه ویروس استاکس نت از بین رفت ولی همچنان روسیه برای تحویل نیروگاه بهانه های خاص خودش را داشت و می آورد که آژانس انرژی اتمی روسیه (روس اتم) در بیانیه ای در رابطه با علت خروج سوخت از نیروگاه اتمی بوشهر اعلام کرد: مشکل داخلی به یکی از چهار پمپ خنک کننده مربوط می شود که آسیب دیده است. به علاوه بررسی سه پمپ دیگر نیز انجام شد. در این اطلاعیه با اشاره به اینکه قطعات کوچک فلزی وارد سیستم خنک کننده شده، آمده است: پس از اینکه سوخت نیروگاه بوشهر خارج شد، این قطعات شسته شده و پس از آن راکتور دوباره سوخت گذاری می شود.

با توجه به تاخیرهایی که مقامات روسی برای تحویل نیروگاه بوشهر قرار بر این شد که در دی ماه 91 به ایران تحویل بدهند ولی بدقولی مسکو همچنان ادامه داشت ، فروردین ۹۲ تاریخ جدید اعلام شده از سوی روسها برای تحویل واحد اول نیروگاه اتمی بوشهر بود که از سوی ولادیمیر پاولوف، معاون رئیس اداره ساخت نیروگاه اتمی در ایران و ترکیه اعلام شد. بالاخره بعد از دو دهه نیروگاه بوشهر تحویل ایران داده شد نیروگاهی که بعد از سه رییس جمهور و شش دولت در نهایت طلسمش در دولت تدبیر و امید شکسته شد.

از سوی دیگر می بینیم که روسیه به قطعنامه تحریمی ایران در شورای امنیت رای مثبت داد در حالی که می توانست آن را وتو کند. اما این کار را نکرد تا بتواند از غرب امتیاز بگیرد. در زمان رای مثبت روسیه به قطعنامه 1929 شورای امنیت علیه ایران بسیاری از تحلیلگران مسائل سیاسی اظهار کردند که روسیه می خواهد از این طریق خود را از شر سیستم ضد موشکی ایالات متحده برهاند. 

چانه زنی های پشت پرده سیاسی میان مقام های روسیه و غرب بر سر تعلیق فروش سامانه اس-300 به ایران نیز نشانه ای از این موضوع بود که روسیه نمی تواند متحد استراتژیک ایران باشد. در اینجا این پرسش مطرح می شود که چرا روسیه و چین برای حمایت از دمشق در شرایط سخت از رای مخالف و حق وتو استفاده می کنند و مانع تصویب قطعنامه در شورای امنیت می شوند اما همین کار را در قبال ایران انجام نمی دهند؟ 

در سال 2007 در دوره اول ریاست جمهوری ولادمیر پوتین، جمهوری اسلامی ایران برای تقویت سطح آمادگی دفاعی خود، قراردادی به ارزش 800 میلیون دلار با شرکت دولتی صادرات و واردات تسلیحات و تجهیزات نظامی روسیه "روس آبارون اکسپورت" امضا کرد که طی آن این شرکت موظف شد پنج آتشبار از S-300 را به ایران تحویل دهد. روس‌ها به تعهد خود عمل نکردند تا این که سه سال بعد در سال 2010 دیمیتری مدودف رئیس جمهور وقت روسیه به بهانه اجرای قطعنامه چهارم ضد ایرانی شورای امنیت دستور ممنوعیت تحویل S-300 به ایران را صادر کرد. قبل ار آن هم زمزمه‌های زیادی از سوی مقامات روسی مبنی بر دادن یا ندادن این سامانه شنیده می شد.

 در این قطعنامه علیه برنامه هسته‌ای ایران و حمایت از تروریسم در منطقه و دیگر بهانه‌های غرب، فروش هرگونه تجهیزات نظامی سنگین به ایران ممنوع شده بود. جالب اینجاست که خود روسیه هم که کشوری نیمه متحد برای ما محسوب می شد به این قطعنامه رای مثبت داده بود. پس از ممانعت روسیه از تحویل S-300، ایران به دادگاه بین المللی شکایت کرد، نهایتا دادگاه، رای خود را صادر و روسیه را محکوم کرد و مقرر شد که مسکو طبق قرارداد، خسارت لغو این قرارداد که چیزی در حدود  4میلیارد دلار اعلام شده بود را به تهران بپردازد. روسیه برای جلوگیری از به نتیجه رسیدن شکایت ایران پیشنهاد تحویل آنتی-2500 به ازایS-300  را به ایران داد.  آنتی-2500 نیز همانند S-300، یک سامانه پدافندی قدرتمند است که می‌تواند به‌ طور همزمان 24 هواپیما را در فاصله 200 کیلومتری هدف قرار داده و یا با حمله 16 موشک بالستیک به‌صورت همزمان مقابله کند.

 ایران با این پیشنهاد مخالفت کرد در همین راستا سید محمود رضا سجادی سفیر وقت ایران در مسکو گفت: "سیستم دفاع هوایی پیشنهادی از روسیه قابلیت همگرایی با سیستم دفاعی ایران ندارد". س از بازگشت پوتین به سریر قدرت، وی رویکرد ضد غرب خود را ادامه داد و حتی و بیشتر از دوره اولش آن را پی گرفت. همراهی نکردن روسیه با آمریکا در قضیه سوریه یکی از این دست اقدامات بود.

پس از وقایع اوکراین و الحاق شبه جزیره استراتژیک کریمه به روسیه توسط پوتین تنش های میان غرب و روسیه بالا گرفت و اتحادیه اروپا و آمریکا تحریم‌هایی را علیه روسیه وضع کردند که البته این تحریم‌ها هیچ گاه به پای تحریم‌های وضع شده علیه ایران نمی‌رسد. در همین حین مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه 5+1 در جریان بود و به پیشرفت‌هایی رسیده بود تا اینکه 30 دی ماه سال گذشته، در جریان سفر ارتشبد سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه به تهران، وزارت دفاع ایران گزارش داد که "ایران و روسیه برای حل و فصل مشکل سامانه موشکی S-300 به توافق رسیده‌اند". در همین اثنا و پس از اعلام بیانیه لوزان در روز دوشنبه 24 فروردین، ولادمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه با صدور فرمانی، رسما ممنوعیت تحویل سامانه موشکی S-300 به ایران را لغو کرد. وی دلیل این کار را عمل به تعهدات کشورش و پیشرفت در مذاکرات هسته ای با ایران دانست و اعلام کرد دیگر ضرورتی ندارد تحریم های تسلیحاتی ادامه یابد.

این خوش قولی روس تبارها زیاد دوام نداشت و چند روز بعد وزارت خارجه این کشور اعلام کرد به این زودی ها S-300 را به ایران تحویل نمی دهیم. در همین راستا سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه گفت: "من فکر نمی‌کنم این موضوع در آینده نزدیک انجام شود." این کش و قوس ها تا زمان ریاست جمهوری روحانی ادامه داشت. 

پوتین نشان داده به هیچ عنوان با دید ایدئولوژیک رفتار نمی کند بلکه تصمیماتش کاملا عملگکرایانه و مقطعی هستند. در نتیجه  ایران نمی تواند به عنوان متحدی استراتژیک برای اهداف بلند مدت بر روی روس ها حساب باز کند. روسیه نشان داده که با بندبازی سیاسی ایران و غرب همواره می خواهد هم از کارت ایران سود ببرد هم از غرب. اگر به رفتار روس‌ها در قبال ایران پس از انقلاب اسلامی نگاهی گذرا داشته باشیم، می‌بینیم که تهران رفتارهای غیردوستانه زیادی را از جانب همسایه شمالی‌اش شاهد بوده است؛حمایت تسلیحاتی از عراق در طول جنگ، پیوستن به تحریم‌های غرب علیه ایران و... از جمله دلایلی هستنند که باعث شده ایرانیان نگاهی همراه با بی‌اعتمادی به روسیه داشته باشند؛ بی‌اعتمادی‌ای که اگر برای آن دیواری قایل شویم، بلندتر از دیوار بی‌اعتمادی معروف نباشد، کوتاه‌تر هم نیست.