هنوز شانس مجددی برای ثبت جهانی جنگل ارسباران توسط یونسکو وجود دارد

به گزارش خرداد معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی در توضیح یک گزارش منتشر شده عنوان کرد: از طرف کمیته میراث جهانی دلیل «دیفر شدن» پرونده ثبت جهانی ارسباران وجود تخریب های ناشی از توسعه کشاورزی در منطقه بوده و ارتباطی با بحث عدم پذیرش جهانی این اثر ندارد.

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری فارس، پیرو  انتشار گزارشی با عنوان « آیا فرصت دوباره ثبت جهانی جنگل های ارسباران می سوزد؟» مورخ  95.4.15 در خبرگزاری فارس،  معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ارسال توضیحاتی در این خصوص به خبرگزاری فارس ارسال کرد.

در توضیح این سازمان میراث فرهنگی آمده است:

«ثبت میراث طبیعی به استناد تبصره ماده ۴ قانون تشکیل میراث فرهنگی و گردشگری مصوب سال ۱۳۸۲ و آئین‌نامه اجرایی تبصره ماده ۲ هیأت محترم وزیران در سال ۱۳۸۴ در معاونت حفظ و احیاء (معاونت میراث فرهنگی امروز سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری در ذیل فهرست آثار ملی ایران مطرح و تشکیل کمیته‌ای تحت عنوان«کمیته تدوین فرمت ثبت میراث طبیعی» با حضور نمایندگان برخی دانشگاه‌های منابع طبیعی و محیط زیست از قبیل دانشگاههای تهران، تربیت مدرس، علوم و تحقیقات، گرگان و نیز موسسه تحقیقات جنگل و مراتع و برخی نمایندگان سازمان حفاظت محیط زیست، کمیته طبیعت‌گردی، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور (که دکتر مرتضی شریفی به عنوان نماینده سازمان جنگل ها و مراتع در این کمیته حضور داشته است مطرح شد.

با فعالیت مداوم کمیته یاد شده طی یک سال و نیم نهایتا دستورالعمل ثبت میراث طبیعی با تصویب شورای ثبت واقع  در سازمان میراث فرهنگی،‌صنایع دستی و گردشگری کشور و با امضای بالاترین مقام سازمان به کلیه دستگاه‌ها و استان‌ها ابلاغ شد. با تصویب این دستور‌العمل کوه دماوند به عنوان اولین اثر طبیعی در مورخ 87.4.13 در فهرست میراث طبیعی ملی کشور به ثبت رسید.

سازمان میراث فرهنگی به استناد ماده 7 آئین‌نامه اجرایی تبصره ماده 2 قانون تشکیل میراث فرهنگی و گردشگری مصوب 1384، کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی (1972) و به استناد پاسخ استعلام وزیر محترم علوم وقت، آقای دکتر زاهدی از معاون محترم رئیس‌جمهور و در خصوص تصمیم‌گیری برای ثبت جهانی جنگل هیرکانی (ایشان نهاد تصمیم‌گیر برای ثبت جهانی میراث طبیعی جنگل هیرکانی را سازمان میراث فرهنگی به عنوان نماینده جمهوری اسلامی ایران در یونسکو مشخص کرده‌اند) تهیه پرونده میراث طبیعی جهانی را شروع کرده است.

علیرغم موفقیت‌های تحسین برانگیز سازمان میراث فرهنگی در حوزه ثبت جهانی آثار تاریخی – فرهنگی بعد از پذیرش کنوانسیون ۱۹۷۲ متاسفانه در حوزه ثبت جهانی میراث طبیعی تا سال ۱۳۸۵ اقدام خاصی صورت نگرفته بود. با تصویب آئین نامه اجرایی تبصره ماده ۲ فانون تشکیل میراث فرهنگی و گردشگری مصوب ۱۳۸۴، سازمان میراث فرهنگی با همکاری سازمان های متولی، استادان شاخص و صاحب نظر دانشگاههای مطرح کشور در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست توانست در سال ۲۰۱۶ بیابان لوت را به عنوان اولین میراث طبیعی جهانی ایران در یونسکو ثبت نماید. در این راستا همچنین برای نخستین بار از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و با همکاری سازمان های ذیربط در سال ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ فهرست موقت میراث طبیعی ایران در یونسکو پیشنهاد شد.

سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با برگزاری جلسات متعدد کارشناسی از بین فهرست موقت ایران در یونسکو نهایتا در جلسه ای که به تاریخ 1394.10.2 در محل معاونت میراث فرهنگی با حضور نمایندگان دستگاه های ذیربط همچون دکتر ناصر مقدسی، دکتر مرتضی شریفی، دکتر رسول اشرفی پور از سازمان جنگلها، مراتع کشور، دکتر فرهاد دبیری و دکتر حمید گشتاسب از سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد تصمیم به نامزد کردن پرونده جنگل ارسباران (منطقه حفاظت شده ارسباران) در فهرست میراث جهانی گرفت در این جلسه با حضور استادان شاخصی مانند دکتر محمدرضا مروی مهاجر و دکتر اشرفی به دلایل انتخاب ارسباران به عنوان یک سایت متفاوت و بررسی دلایل تفاوت و شباهت جنگل های ارسباران با جنگل هیرکانی پرداخته شد. نتایج بحث و بررسی این نشست علی رغم نظر مخالف و تاکید دکتر مرتضی شریفی مبنی بر اینکه ارسباران لکه ای از جنگل هیرکانی است با دلایل فنی اعلام شده از سوی دیگر استادان اهل فن منجر به طرح ارسباران به تنهایی و به صورت یک گزینه جداگانه شد. در پی این نشست در جلسه ای به تاریخ  1394.10.12 با تائید محتوای پرونده توسط همه مدیران و کارشناسان حاضر از سازمان های حفاظت محیط زیست و جنگل ها و مراتع کشور تصمیم به ارسال پرونده به دبیرخانه یونسکو گرفته شد.

معیارهای یونسکو برای ثبت میراث طبیعی شامل موارد ذیل است:

الف) معیار هفت؛ پدیده‌های ممتاز طبیعی یا مناطق برخوردار از زیبایی طبیعی استثنایی بوده و به لحاظ هنری واجد اهمیت استثنایی باشند.

ب) معیار هشت؛ نمونه برجسته ای که نمایانگر مراحل عمدهای از تاریخ زمین، شامل سوابق حیات بر روی آن فرآیندهای مهم زمین شناسی که مستمرا در تکامل اشکال آن مؤثر است یا نشانگر ویژگی های عمده جغرافیایی طبیعی و شکل ظاهر زمین باشد.

پ) معیار نهم؛ نمونه برجسته ای که نمایانگر تحولات مهم و مستمر بوم شناسی زیستی یا تحول و تکامل آب های زیرزمینی،آب‌های شیرین، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جامعه گیاهان و جانوران باشد

ج) معیار دهم، دارای آثاری که در فهرست میراث طبیعی یونسکو ثبت می شوند باید حداقل یکی از معیارهای ۸ و ۹ و ۱۰ را به همراه معیار ۷ یا بدون آن داشته باشد، تاکنون هیچ اثری به تنهایی با معیار هفت در یونسکو به ثبت نرسیده و جلسات متعدد کارشناسی با حضور نمایندگان سازمانهای ذی‌ربط نهایتا به این نتیجه رسید که می توان با معیارهای ۹ و ۱۰ پرونده جنگل ارسباران را برای ثبت جهانی پیشنهاد نمود. برای این منظور در معرفی معیار ۹ با در نظر گرفتن اینکه جنگل ارسباران همانند جنگل هیرکانی پوشش گیاهی باقی مانده از دوران یخبندان را دارد و از این بابت در دنیا از ارزش منحصر به فردی برخوردار است و در بازه زمانی طولانی مدت (بیش از یک میلیون سال) و همچنین تغییرات پوشش گیاهی آن در بازه زمانی کوتاه مدت (۱۵۰۰ سال) مبتنی بر مطالعات گرده شناسی بوده است. در مورد معیار ۱۰ به شاخص های تنوع، غنای گونه‌های گیاهی و جانوری، وجود گونه های اندمیک ( گونه ای که فقط در ؟؟؟ وجود دارد و در نقاط دیگری گزارش نشده باشد) جانوری وگیاهی آخرین پناهگاه برخی مهمترین گونه‌های گیاهی و جانوری در معرض خطر و حذر گاه پستانداران مهمی از نظر یونسکو از قبیل پلنگ ایرانی برای حفاظت درون زیستگاهی پرداخته شده است.

پس از ارسال پرونده جنگل ارسباران به یونسکو ارزیابانی از طرف IUCN به عنوان نهاد مشورتی یونسکو به ایران اعزام شدند، این ارزیابان طی گزارشی که برای یونسکو ارسال کرده اند ارسباران را فاقد ارزش ثبت جهانی اعلام کرده بودند. اما در جریان برگزاری چهل و دومین اجلاس نشست کمیته میراث جهانی که در تیرماه سال جاری در بحرین برگزار شد مسئول تهیه پرونده همراه با نمایندگان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جلساتی با کارشناسان IUCN برگزار کردند که نهایتا کارشناسان IUCN معیار ۱۰ را برای ثبت جنگل ارسباران پذیرفتند.

در پی این پذیرش رأی جدید IUCN از رد شدن به دیفر شدن (قابل طرح مجدد پس از رفع اشکالات مطرح شده ) برگردانده شد. این موفقیت نشان از یک فرصت مجدد برای پرونده و گرفتن فرصت اصلاح به کشور ایران است.

نکته قابل توجه در مورد عرصه های جنگلی در منطقه حفاظت شده اینکه تخریب ها با توسعه زمین‌های کشاورزی در منطقه اتفاق افتاده و از نگاه ارزیابان IUCN یکپارچگی اثر را زیر سوال برده است. این دستاورد در تغییر منظر کارشناسان IUCN حاصل بحث کارشناسی و ارائه مستندات کافی مبنی بر امکان جابجایی زمین‌های کشاورزی و احیاء اکوسیستم های تخریب شده بوده و آنها با مستندات متقاعد شده‌اند به کشور ایران فرصتی دوباره داده و زمان کافی برای جابجایی زمین های کشاورزی و احیاء مجدد جنگل فراهم شود و بتواند یک بار دیگر پرونده را پس از رفع ایرادهای وارده و اصلاح به دبیرخانه یونسکو ارسال نماید.

بنابراین از طرف کمیته میراث جهانی دلیل دیفر شدن پرونده وجود تخریب های ناشی از توسعه کشاورزی در منطقه بوده و ارتباطی با بحث عدم پذیرش جهانی این اثر ندارد.